Diğer Aktörler

Yerel siyasetin diğer aktörleri birey, eĢraf gibi çeĢitli aktörlerden oluĢmaktadır. YurttaĢlara en yakın birimler olan yerel yönetimlerin yöneticilerin belirlenmesi ve sonrasında da diğer bir ifadeyle yönetim sürecinde, yerel siyasette bu aktörler önemli rol oynamaktadır.

Ulusal siyasetin olduğu kadar yerel siyasetinde en önemli aktörlerinden biri de bireylerdir. Siyaset ve bu çerçevede ki türlü geliĢmeler bireyden bağımsız görülmemelidir. Çünkü bireyin siyasal hayatta etkili bir rol oynamasının

74 Yusuf Ziya BölükbaĢı, “Kentsel Siyaset: Sakarya Metropoliten Alanı”, (YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Uni. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya 2011), 38.

75 Suat Gezgin, Türkiye‟de Yerel Basın, (Ġstanbul: Ġstanbul Üniversitesi ĠletiĢim Fakültesi Yayınları, 2007),177-178.

76 Beyazıt, “Yerel Demokrasi ve Katılım, Yerel Gündem 21 Uygulamaları Sürecinde Hatay ve Yerel Katılım Sorunu”, 81.

nedenlerinden birisi ise siyaseti anlamlandırması ve algılamasıdır. Siyasetin ana aktörü olan bireylerin özellikleri Ģunlardır: 77

 Güvenli bir Ģekilde yaĢama ihtiyacı,

 Bireylerin daha iyi bir biçimde yaĢama arzusu,

 Bireylerin zıt psikolojiye sahip olmaları,

 Ġktidar olma arzusu,

 Özgürlük içinde yaĢama isteği.

Yerel siyasetin diğer aktörü ise eĢraftır. Türk Dil Kurumu‟na göre eĢraf “bir

yerin zenginleri, ileri gelenleri ya da sözü geçenleri” olarak tanımlanmaktadır.78 Yerel siyasette eĢraf, yerel halk üzerinde nüfuz sahibi olduğu için yerel iktidara geçmek isteyen aktörlerin eĢrafların desteğini alması seçimler için önemli bir avantaj sağlamaktadır. Dolayısıyla yerel halk üzerinde nüfuz sahibi olması çevresindeki kitlelerin kullanacağı oyları etkileyecektir.

77

Dursun, Siyaset Bilimi, 209-212.

ĠKĠNCĠ BÖLÜM

YEREL SĠYASETĠN MEġRUĠYET UNSURLARI 2.1. SĠYASETĠN MEġRUĠYETĠ: HALKIN RIZASI VE ĠTAAT

Dünyada kentleĢme ve kentte yaĢayan insan sayısı hızlı bir Ģekilde artarken yerel yönetimlerinde ve yerele ait siyasetin hem önemi artmakta hem de alanı geniĢlemektedir. Bunlarla beraber siyaset ve özellikle de yerel siyasetin meĢruiyetine ait kavramsallaĢtırmalar, ulusal boyutuyla ele alınmıĢ ve bu nedenle kentsel siyasetin veya siyasetin yerelleĢmesinin önemi artarken, siyasetin yerel bağlamda yeniden açıklanmasına gerek duyulmuĢtur.

Siyasetin konuları arasında iktidar yer almaktadır. Fakat yurttaĢlar nezdinde bu iktidarın kabul görmesi için meĢru olması gerekmektedir. MeĢru iktidar kavramı, otorite ve rıza kavramlarını beraberinde getirmektedir. Ayrıca siyasetin meĢruluğundan bahsedilirken, bir yöneticinin otoritesinden de bahsedilmektedir. Ġktidarın otoritesi kabul gördüğünde, bunu meĢru olarak nitelendirmek mümkündür.79

Rıza ise, yurttaĢların iktidarın içten gönülden ve isteyerek benimsenmesi ve belirli gerekçelerle itaat etmesidir. Ġnsanların niçin itaat ettikleri sorusu sosyologlar ve siyaset bilimciler tarafından üzerinde durulmuĢtur. Max Weber maddi menfaatler, gelenek ile görenekler, duygusal saikler, tatmin duygusu ve çevresel etkenler gibi çeĢitli faktörlerin itaate yol açtığını ifade etmiĢtir.80 Özetle otorite kavramın bir mevki ya da makamı, meĢruiyet ise halkın rızasını ifade etmektedir.

MeĢruiyet siyasal iktidarın var olmasının, yönetilenler tarafından anlamlandırılması, rıza ve onaylarının alınmasıdır. Ayrıca iktidar tarafından konulan yasaklar ve verilen emirlere uyulmasında en önemli unsur meĢruiyettir. MeĢruiyet birey, toplum ve siyasal iktidar arasındaki iliĢkiler üzerine inĢa edildiği, değer ve kuralları da içermektedir. Ayrıca meĢruiyet gerek yurttaĢların gerekse iktidarın uyduğu bir üst sözleĢmedir ve karĢılıklı rızaya dayanmaktadır.81 Ayrıca kanunilik sadece meĢruluğu sağlamamaktadır. MeĢruiyet kavramının hem yasal olarak hem de sosyo- politik olarak iki yönü bulunmaktadır. Diğer bir ifadeyle kanunlara göre seçimle iktidara gelen bir siyasi lider, baĢtan meĢru görülse de zamanla meĢruluğunu kaybedebilir. 82 OluĢturulan konsensüs zamanla iktidarın çeĢitli

79 Türköne, Siyaset, 13-14. 80

Dursun, Siyaset Bilimi,106. 81 Türköne, Siyaset, 42. 82

reformları yapmaması, demokratik ilkelere uymaması ayrıca Ģeffaflık katılım gibi çeĢitli demokratik yönetim anlayıĢları çerçevesinde hiçbir Ģekilde adım atmaması halinde meĢruluğu zayıflayacak ya da iktidarın meĢruluğu ortadan kalkacaktır.

Siyasal meĢruiyetin nereden veya nasıl kaynaklandığına iliĢkin çeĢitli görüĢler mevcuttur. Ġlk dönemlerde meĢruluğun kaynağı olarak tanrı veya kutsal inançlarda aranırken, 19. yüzyılların baĢlarında meĢruluk ilahi kaynaklarda aranmak yerine yurttaĢlarda aranmaya baĢlanmıĢtır.83

Max Weber meĢruluğun geleneksel, hukuki ve karizmatik olarak üç kaynaktan doğabileceğini ileri sürmüĢtür. Geleneksel iktidar meĢruluğunu gelenekler ile bu geleneklerin kutsallığından almaktadır. Ayrıca siyasal iktidara geliĢ ve gidiĢ geleneklere göre olmakta ve iktidar belirli aileler tarafından kullanılmaktadır. Karizmatik iktidar meĢruiyetini, iktidar sahibinin halk tarafından olağanüstü niteliklerine ve kiĢisel özelliklere sahip olduğuna inanılmasıyla sağlamaktadır. Önemle değinilmesi gereken meĢruluk kaynağı ise hukuki iktidardır. Hukuki iktidar meĢruluğunu herkes için bağlayıcı yasalardan almaktadır. Ayrıca günümüzde siyasal iktidarın meĢruluğu, genellikle hukuki nitelikten kaynaklanmaktadır.84

MeĢruluk üzerinde çalıĢma yapan bir baĢka düĢünür olan David Easton ise, meĢruluğun kaynağını ideolojik kaynak, yapısal kaynak ve liderlerin kiĢisel nitelikleri olarak sıralamıĢtır. Ġdeolojik kaynak olarak meĢruluk, her rejimin dayandığı belirli ilke ve değerler bulunmaktadır. Dolayısıyla yurttaĢlar rejiminin temel ilke, değer ve amaçları benimsiyor, onların geçerliliğine ve doğruluğuna inanıyorsa rejim ve otorite sahipleri meĢruluk kazanır. Yapısal kaynak, siyasal yapı ile iĢleyiĢini düzenleyen kuralların, halk tarafından kabul edilmesidir. Bir toplumda mevzuata karĢı gösterilen saygı, bu normlar gereğince siyasi fonksiyonların verecekleri kararların meĢru sayılması için yeterlidir. Son olarak meĢruluk kaynağı ise liderlerin kiĢisel nitelikleridir. Bir siyasal sistemde meĢruluk iktidarın sahibi veya sahiplerinin kiĢisel özelliklerinden kaynaklandığı için geniĢ bir kitle bir araya gelmektedir.85

Akdoğan„a göre yerel siyasetin meĢruiyetin unsurlarını aĢağıdaki gibi özetlenebilir:86

 Halkın rızası: Yöneticiler halkın rızasını almalı ve toplumsal kabul görmelidir.

83

A.g.e., 76-77. 84

Dursun, Siyaset Bilimi,114-115. 85 Kapani, Politika Bilimine GiriĢ,102-103. 86

 Ġktidara gelme yöntemi: Yerel yönetim birimlerinde iktidara hangi usul ve yöntemlerle geldiği temel bir meĢruiyet meselesidir. Demokratik yöntemler, adil bir seçim ve usul ve yöntemlerine uygun olarak yerel iktidara gelme veya terk etmeleridir.

 Hukuki meĢruiyet: Ġktidarı kullanan kiĢiler anayasa ve yasalara veya genel anlamda mevzuata uygun hareket etmeli ve hukuk devleti kurallarından sapmamalıdır.

 Ġdeoloji: Yerel ölçekte iktidar sahiplerinin, vizyonu, politik tasarımı, uyguladığı yönetim usulü ve toplumu kavrama biçimi, yurttaĢların politik düĢüncelerini yansıtması gerekmektedir.

 Ulusal ve uluslararası meĢruiyet: Yerel yönetim ünitelerinin ulusal ve uluslararası örgütlerce onaylanması veya dıĢlanması sistemin geçerliliği yönünden önemli bir yere sahiptir.

Siyasal iktidarın yurttaĢlar nezdinde meĢru görülmesi yasalara bağlı olarak görülse de meĢruluk yasallığın ötesinde bir kavramdır. Bu nedenle meĢruiyet, Ģekli meĢruiyet (yasallık, kanunilik) ve Ģekli olmayan meĢruiyet (hukukilik, örf, adet gelenek, görenek, sosyolojik, politik, toplumsal kabul) olarak tanımlanmaktadır. ġekli meĢruluk, siyasal iktidarın meĢru sayılması tek etken değildir. Diğer bir ifadeyle seçimle göreve gelen iktidarın ilk baĢta meĢru olmadığı iddia edilemez, toplumda belirli çoğunluğun rızasını alıp göreve gelmiĢtir. Fakat görevde kaldığı sürece içinde çağdaĢ değer ve ilkelerden beslenip beslenmediği veya Ģekli olmayan meĢruiyet kaynaklarına ne ölçüde dayanıp dayanmadığı önemlidir.87 Seçimle iktidara gelen bir siyasal iktidar, daha sonra demokratik nitelikten antidemokratik niteliğe bürünmesine rağmen çeĢitli kanunlar çıkartarak iktidarda kalır. Fakat bu siyasal iktidarın yasal olması demokratik olduğu anlamına gelmemektedir. Dolayısıyla iktidar sadece Ģekli meĢruluk kaynaklarına (yasalara) dayansa da toplum nezdinde meĢruluğunu kaybetmiĢtir. Bu bağlamda meĢruiyet kavramı yasallığın ötesinde bir kavramdır.

Ulusal ve yerel seviyede hangi seçilmiĢ iktidar olursa (otorite) olursa olsun mevcut yasal düzenlemelere göre yapılmıĢ seçimler sonunda temsil hakkını kazanmıĢ olmaları onları meĢru kılmaktadır. Ayrıca meĢruiyet yasalara dayandığı için pozitif hukuka göre kanuni bir nitelik taĢımaktadır. Fakat bu kanuni nitelik siyasal iktidarın meĢruluğunun devam edeceği veya halkın rızasının sürekli olacağı anlamını taĢımamaktadır. Diğer bir ifadeyle siyasal iktidarın eylemleri uygulamaları

87

toplum vicdanında özellikle de demokrasi, eĢitlik, özgürlük, yönetiĢim, Ģeffaflık, hizmette tarafsızlık, laiklik, liyakat, kamu hizmetinde verimlilik ve kaynakların doğru kullanılması gibi birçok alanda yapmıĢ olduğu eylemlerin sonucu olarak yasallığın ötesinde meĢruiyeti ya var olacaktır ya azalacaktır ya da yok olacaktır.

Yerel siyasetin meĢruluğu üzerine bir kavramsallaĢtırma yapmak gerekirse, yasalara uygun olarak demokratik seçimlerle göreve gelmesi sonucunda (Ģekli meĢruluk unsurları) meĢruluk kazanacaktır. Ayrıca sadece demokratik seçimler yeterli olmamakla birlikte meĢruluğun diğer unsurlarının gerçekleĢtirmesi gerekmektedir. Özerkliğin güçlendirilmesi, sürdürülebilir hizmet etkililiği, saydamlık ile hesap verilebilirlik, kentsel estetik ile kentte yaĢanabilirlik, kentli haklarının geliĢtirilmesi, yönetiĢimin güçlendirilmesi ve istihdam gibi unsurlarının (Ģekli olmayan meĢruluk unsurları) ulusal veya yerel otoritelerce hayata geçirilmesi yerel halk nezdinde yerel siyasal iktidarın meĢru görülmesini sağlayacaktır.

2.2. YEREL SĠYASETĠN MEġRUĠYETĠNĠN ġEKLĠ UNSURU: SĠYASAL