ULUSAL PROGRAMLAR

sorunlara ilişkin planlamanın ve izleme kapasitesinin iyileştirilmesine;

• AT ile uyumlu bir Sınır Kontrol noktaları sisteminin üçüncü ülkelerle birlikte geliştirilmesi ve yürütülmesi amacıyla sözkonusu noktaların belirlenmesine;

• hayvan ve bitki sağlığı müktesebatının iç hukuka aktarılmasına yönelik bir program kabul edilmesi, özellikle laboratuar testleri olmak üzere bitkilerin korunmasına ilişkin müktesebatın etkili bir şekilde uygulanması için idari, bilimsel ve teknik yapıların güçlendirilmesi, yerli üretime, bitki ve bitkisel ürün ithalatına ve gıda işleme tesislerine ilişkin denetim mekanizmalarının güçlendirilmesine

öncelik verilmesi gerektiği belirtilmiştir.

Orta vadede ise;

• müktesebata uyumlu olarak, üçüncü ülkelere yönelik sınır kontrol noktalarında uygulanan sistemin iyileştirilmesine ilişkin bir plan ve takvimin sunulması;

• gıda güvenliği ve denetimi sisteminin yeniden düzenlenmesi ve güçlendirilmesi ve AT gıda güvenliği standartlarına uyum sağlanması amacıyla sistemin beşeri, teknik ve mali kaynaklarının iyileştirilmesi;

• AT hijyen ve kamu sağlığı standartlarının karşılanabilmesi için gıda işleme tesislerinin modernizasyonuna yönelik, takvime bağlanmış bir iyileştirme planının oluşturulması ve ayrıca, test ve tanı tesislerinin kurulması

gerektiği ifade edilmiştir (95).

3.2. ULUSAL PROGRAMLAR

Müktesebatın Kabulü için hazırlanan Ulusal Program’da (UP), AB’ye üyelik başvurusu yapmış olan ülkenin, Katılım Ortaklığı önceliklerini yerine getirmeyi ve AB ile bütünleşmeye hazırlanmayı ne şekilde tasarladığı, ayrıntılı biçimde yer almaktadır. UP bu şekilde Katılım Ortaklığını tamamlamakta; öncelikleri ve amaçları yerine getirmek için bir zaman cetveli içermekte; mümkün ve ilgili olduğunda tahsis edilecek insan kaynaklarını ve mali kaynakları belirtmektedir.

Türkiye tüm aday ülkelerde olduğu gibi Müktesebatın Kabulü için Ulusal Program hazırlamış ve 19 Mart 2001 tarihinde Avrupa Komisyonu'na sunmuştur. Türkiye’nin Katılım Otaklığı Belgesi’nde detaylı olarak belirtilen yükümlülüklerini bir takvime bağlayan Ulusal Program, Mart 2001 tarihinde Bakanlar Kurulu tarafından kabul edilmiştir.

Katılım Ortaklığı Belgesi ve bunu tamamlayan Ulusal Programlar dinamik yapıda olup, Komisyonun her yıl sonunda aday ülkelerle ilgili olarak hazırladığı İlerleme Raporu’na ve yerine getirilen uyum çalışmalarına göre güncellenebilmektedir. Buna göre, Avrupa Komisyonu Türkiye ile ilgili olarak gözden geçirilmiş Katılım Ortaklığı Belgesi’ni 25 Mart 2003’te yayımlamış, Türkiye hükümeti de bunu tamamlayan gözden geçirilmiş Ulusal Program’ı hazırlamıştır. TBMM’de görüşülerek 24 Temmuz 2003 tarih ve 25178 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan gözden geçirilmiş Ulusal Program’da, kısa vadeli (2003) ve orta vadeli (2004 yılı sonuna kadar) hedefler net bir şekilde belirtilmektedir.

3.2.1. 2001 Ulusal Programı

19 Mart 2001 tarihinde yayımlanan AB Müktesebatının kabulüne ilişkin Türkiye Ulusal Programı’nda; Gıda Sanayi bölümünde; Teknik Mevzuat Uyumu çerçevesinde hazırlanan yeni Gıda Mevzuatının Avrupa Topluluğu’nun Gıda Mevzuatı ile büyük ölçüde uyum içerisinde olduğu ve 1995 yılında çıkarılan 560 sayılı “Gıdaların Üretimi, Tüketimi ve Denetlenmesine Dair” Kanun Hükmünde Kararname ile getirilen yeni düzenlemelerin hazırlığında, öncelikle AB Tüzük ve Direktifleri ile Codex Alimentarius Komisyonu tarafından yayınlanan standartların göz önünde bulundurulduğu ifade edilmiştir. Mevzuat düzenlemeleri için gerekli olan kanuni dayanağın hazır olduğu; ürün bazında yapılması gereken düzenlemelerin kısa vadede, gıda analiz metotları, gıda katkı maddelerinin saflık toleranslarının saptanması gibi daha teknik konuların ise orta vadede uyumlaştırılması öngörüldüğü belirtilmiştir.

Ortak Tarım Politikası bölümünde; hayvan ve bitki hastalıkları ile mücadeleye ilişkin mevzuat uyumlaştırılması birinci önceliği oluşturacak şekilde, Topluluğun hayvan ve bitki sağlığına uyum için uygun bir stratejinin tesisi, laboratuar testleri, kontrol düzenlemeleri ve ilgili kuruluşların uygulama kapasitelerinin güçlendirilmesi kısa vadede yerine getirilmesi gereken öncelikler olarak belirlenmiştir. Orta vadede ise; gıda işleme kuruluşlarnın (et, süt işleme tesisleri) AB hijyen ve kamu sağlığı standartlarına göre modernize edilmesi ve test ve teşhis

imkanlarının daha ileri düzeyde tesis edilmesi ile Topluluk standartlarında Tarım Bilgi Sistemine geçilmesi öngörülmüştür (96).

3.2.2. 2003 Ulusal Programı

26 Mart 2003 tarihli Katılım Ortaklığı Belgesine mukabil hazırlanan ve 24 Temmuz 2003 tarih ve 25178 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Avrupa Birliği Müktesebatının Üstlenilmesine İlişkin Türkiye Ulusal Programı’nda gıda alanında AB müktesebatına uyum konusu, “Bölüm 1: Malların Serbest Dolaşımı” ve “Bölüm 7: Tarım” başlıkları kapsamında ele alınmaktadır.

“Malların Serbest Dolaşımı” başlığı altındaki “Öncelik 1.3 - Gıda Ürünleri” alt başlığı kapsamında; ülkemizde gıda ürünlerinin kontrolünün TKB ile SB tarafından yürütülmekte olduğu; gıda ürünlerinin güvenliliğinin AB kriterleri ile paralel hale getirilmesinin ancak bu konudaki AB düzenlemelerine uyum ve uygulama ile mümkün olabileceği; uygulamaların mevzuat uyumu ile paralel yürütülebilmesi için kontrol laboratuarlarının fiziki alt yapısının güçlendirilmesinin, ürün güvenliğinin ülke çapında sağlanabilmesi için de Hızlı Alarm Sisteminin kurulmasının gerektiği ifade edilmiştir. Ayrıca ilgili Bakanlıkların fiziki alt yapılarının güçlendirilmesi ve taşra teşkilatları ile merkezi otorite arasında hızlı bilgilendirme sisteminin kurulabilmesi için bir proje hazırlandığı; ancak projenin kabul edilebilmesi için uygulamadan sorumlu iki Bakanlığın katkılarıyla ortak bir “Gıda Güvenliği Koordinasyon Birimi”nin kurulması gerektiği belirtilmiştir. Gıda güvenliği ile ilgili olarak kısa vadede, gerekli tüm mevzuat uyumunun tamamlanması, gıda güvenliği koordinasyon biriminin oluşturulması, denetimler için gerekli alt yapının güçlendirilmesinin hedeflendiği bildirilmiştir.

Gıda ürünleri mevzuatının “Ana Unsur 1.3.1 - Gıda Maddelerinin Resmi Kontrolü ve Hijyen”, “Ana Unsur 1.3.2 - Aroma Maddeleri”, “Ana Unsur 1.3.3 - Gıda Ambalaj Maddeleri”, “Ana Unsur 1.3.4 - Özel Amaçlı Gıdalar”, “Ana Unsur 1.3.5 - Bulaşanlar”, “Ana Unsur 1.3.6 - Yeni Gıdalar ve Genetiği Değiştirilmiş Organizmaların Etiketlenmesi”, “Ana Unsur 1.3.7 - Hızlı Dondurulmuş Gıdalar” ve “Ana Unsur 1.3.8 - Mineral Sular” konularında Mevzuat Uyum Takvimi belirlenmiştir.

Ayrıca “Gıda Kontrolü ve Denetimi”, “Resmi Gıda Kontrol Laboratuarları”, “Yeni Denetim Teknikleri” ve “Diğer Konular”a ilişkin Mevzuatın Uyumu ve Uygulanması İçin Kurumsal Yapılanmaya yönelik alınacak önlemler için Bakanlığımız taahhütleri ortaya konmuş ve bu konularda bir takvim belirlenmiştir. Aynı konular ile ilave olarak “Mineral Sular” alanında Sağlık Bakanlığı için de bir takvim belirlenmiştir.

Son olarak da yatırımlarda ve mevzuatın uyumu ve uygulanması çalışmalarında her iki Bakanlık için planlanan finansman ihtiyacı ortaya konmuştur.

“Tarım” başlığı altında yer alan “Öncelik 7.5 - Gıda Güvenliği ve Kontrolü” alt başlığı kapsamında ise; tarımsal ürünlerin çiftlikten sofraya gıda güvenliğinin sağlanması ve kontrol hizmetlerinin etkin bir şekilde yürütülmesinin temini amacı ile, 560 sayılı KHK’nın verdiği görevler çerçevesinde, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ile Sağlık Bakanlığı’nın, ilgili AB mevzuatına uyum çalışmalarını yürütmekte ve uyumlaştırılan mevzuatın etkin bir şekilde uygulanmasını sağlamakta olduğu ifade edilmektedir. Ayrıca, 2003 yılı Katılım Ortaklığı Belgesi’nde belirtildiği üzere, orta vadede gıda güvenliği ve kontrolü sisteminin yeniden organize edilmesi ve güçlendirilmesi ve AB gıda güvenliği standartlarına uyumun sağlanması için teknik, mali ve insan kaynaklarının geliştirilmesinin öngörüldüğü belirtilerek; yine orta vadede, gıda işleme tesislerinin AB hijyen ve kamu sağlığı standartlarını karşılamak için modernize edilmesi ve daha ileri test ve teşhis ünitelerinin teşkil edilmesi için bir gelişim planının hazırlanmasının hedeflendiği ifade edilmektedir. Tarımsal ürünlerde gıda güvenliğinin sağlanmasının; tüketicinin ve halk sağlığının korunmasının yanı sıra, Avrupa Birliği OTP mevzuatına uyum açısndan da büyük önem arz ettiği belirtilmekte; bu bağlamda, mevzuat uyum çalışmalarının büyük oranda kısa vadede tamamlanmasının hedeflendiği bildirilmiştir. Katılım Ortaklığı Belgesindeki orta vadeli öncelik doğrultusunda, gıda işleme tesislerinin modernizasyonunun temininin, bu süre içerisinde büyük miktarda finansman kaynağının sağlanmasına bağlı olduğu; ülkemizin de 10 Merkezi ve Doğu Avrupa ülkesinin üyelik öncesinde yararlandığı SAPARD (Tarım ve Kırsal Kalkınma için Özel Katılım Programı) veya benzeri br programdan yararlandırılması durumunda, modernizasyonun daha kısa sürede tamamlanmasının mümkün olabileceği; bu açıdan gıda işleme tesislerinin modernizasyonu konusunda gerekli planlamanın yapılabilmesi için, finansman ihtiyacının belirlenmesine yönelik çalışmaların alınacak teknik yardım yolu ile gerçekleştirilmesinin öngörüldüğü belirtilmiştir.

Gıda Güvenliği ve Kontrolü mevzuatının “Ana Unsur 7.5.1 - Bitkisel Kökenli Gıda Maddelerinde Gıda Güvenliği”, “Ana Unsur 7.5.2 - Süt ve Süt Ürünlerinde Gıda Güvenliği”, “Ana Unsur 7.5.3 - Et ve Et Ürünlerinde Gıda Güvenliği”, “Ana Unsur 7.5.4 - Diğer Tarımsal Ürünlerde Gıda Güvenliği”, “Ana Unsur 7.5.5 - Alkollü İçeceklerde Gıda Güvenliği”, ve “Ana Unsur 7.5.6 - Dikey Mevzuat” konularında bir Mevzuat Uyum Takvimi ortaya konmuştur. Ayrıca, Gıda Güvenliği ve Kontrolü hususunda, Mevzuatın Uyumu ve Uygulanması İçin Kurumsal Yapılanmaya yönelik taahhütlerimiz ve buna ilişkin bir takvim ortaya konmuştur (97).

3.3. İLERLEME RAPORLARI

Katılım Öncesi Strateji’nin bir başka unsuru da Avrupa Komisyonu’nun her yıl düzenli olarak hazırladığı ve aday ülkelerin kaydettiği gelişmeleri değerlendirerek önerilerde bulunduğu İlerleme Raporu’dur. Bu raporlar müzakerelerin yürütülmesi veya katılım kriterlerine göre adaylık sürecine yeni eklenen ülkeleri kapsaması konusunda karar alınması için Konsey açısından birer dayanak oluşturmaktadır.

Avrupa Komisyonu, Üye Devletler için, 1998’den beri her sonbaharda aday ülkelerin Avrupa Birliği’ne üyeliklerine yönelik ilerlemelerine ilişkin yıllık raporlar hazırlamaktadır. Bu raporlar, genişleme süreci çerçevesinde Üye Devletler tarafından alınacak kararlar için temel oluşturmaktadır. Bu raporlara, bu kararlarla ilgili Üye Devletlere tavsiyelerin yer aldığı bir strateji belgesi eşlik etmektedir.

Avrupa Komisyonu 'İlerleme Raporu'nu hazırlarken Türk hükümetinin sunduğu bilgiler, Avrupa Parlamentosu rapor ve kararları, Avrupa Konseyi, AGİT ve uluslararası finans kuruluşları başta olmak üzere uluslararası örgütler ve sivil toplum örgütlerinin değerlendirmelerinden faydalanmaktadır.

3.3.1. 2002 Strateji Belgesi ve 2002 İlerleme Raporları

2002 yılında Komisyon, 2002 Strateji Belgesini ve 13 aday ülke için 2002 İlerleme Raporlarını yayımlamıştır. 2002 yılındaki raporlar, içerdikleri analizler Komisyon’un bir dizi ülkeyle süren