İL KONTROL LABORATUVAR MÜDÜRLÜKLERİ

5179 sayılı Kanuna bağlı olarak çıkarılan “Kontrol Laboratuarlarının Kuruluş ve Görevleri Hakkında Yönetmelik” [RG, 23/06/2005, 25854] esas alınmaktadır. Merkezde KKGM’ye doğrudan bağlı 12 adet, İl Müdürlüklerine bağlı 28 adet olmak üzere toplam 40 adet İl Kontrol laboratuarı bulunmaktadır:

• KKGM’ye bağlı: Ankara, İstanbul, Tekirdağ, Çanakkale, Bursa, İzmir, Konya, Antalya, İçel, Samsun, Van, Trabzon İl Kontrol Laboratuvarları

• İl Müdürlüklerine bağlı: Edirne, Kocaeli, Balıkesir, Muğla, Denizli, Burdur, Isparta, Afyon, Eskişehir, Bolu, Kastamonu, Çorum, Amasya, Tokat, Ordu, Kayseri, Adana, Hatay, Gaziantep, Sivas, Giresun, Erzincan, Elazığ, Şanlıurfa, Diyarbakır, Rize, Erzurum, Kars İl Kontrol laboratuarları.

İl Kontrol Laboratuvarlarında 540 mühendis, 141 veteriner hekim, 45 kimyager, 51 biyolog, 18 diğer meslek gruplarından, 381 laborant ve teknisyen görev yapmaktadır. Dört yıllık üniversite mezunu çalışan sayısı 795’tir (88).

Teknik alt yapı açısından iyi durumda olan laboratuarlar; Ankara, İzmir, Bursa, İstanbul, Mersin, Samsun ve Antalya İl Kontrol Laboratuarıdır. Öncelikli olarak güçlendirilmesi gerekenler ise; Gaziantep, Çanakkale, Tekirdağ, Diyarbakır, Adana, Hatay, Van, Trabzon, Konya, Kocaeli, Denizli, Ordu, Edirne İl Kontrol Laboratuarlarıdır.

TKB İl Kontrol Laboratuvarları, daha gelişmiş analitik usulleri daha az sayıdaki yüksek kaliteli laboratuvarlara yoğunlaştırmak için kendi laboratuvar altyapısını modernleştirme yönünde önemli çabalar sarfetmiştir. Bu, faaliyetlerini koordine etmek için düzenli toplantılar yapan bir Yürütme Kurulu ile altı laboratuvar arasında bir Bölgesel Laboratuvar ağı oluşturmuştur.

TKB genelinde standartlaştırılacak analiz metotları usullerini kararlaştırmak için Teknik Çalışma Grupları oluşturulmuştur. 11 çalışma grubu bulunmaktadır; mikrobiyoloji, mikotoksinler, katkı maddeleri, pestisit kalıntıları, ağır metaller, GDO, fiziksel analiz, kimyasal analiz, paketleme, yem ve biyotoksinler. Bunlar düzenli olarak toplanmakta ve raporlarını Direktörler Yürütme Kurulu’na sunmaktadır. Şimdiye kadar, üç grup; fiziksel analiz, kimyasal ve mikrobiyolojik analiz grupları çalışmalarını sonuçlandırmış ve standart analiz metotlarını hazırlamıştır. Sonra, bunlar, gıda kontrolünde kullanılacak standart metotlar olarak 40 laboratuvarın tümüne dolaştırılmıştır.

Laboratuvar personeli, getirilen yeni ekipmanların işletilmesi konusunda ve belirli bazı analizler için eğitim almışlardır. Bunu Birleşik Krallıktaki Merkez Bilim Laboratuvarı (Central Science Laboratory) tarafından verilen bir eğitim izlemiştir. Bunun yanı sıra, laboratuar personeli, kalite güvence, akreditasyon ISO17025, analiz metotları, metot validasyonu ve belirsizlik ölçümü üzerine eğitim almıştır. Hemen hemen bütün laboratuvar personeli, eğiticilerin eğitimi metodu kullanılarak, bu temel başlıklarda eğitilmiştir.

TKB’nin 15 İl Kontrol Laboratuvarı, MEDA Programı (Avrupa-Akdeniz İşbirliği Programı) kapsamındaki “Türkiye’deki Gıda Denetim Hizmetlerinin Desteklenmesi” Projesi ile desteklenmektedir. Bu çerçevede, 15 laboratuvara, toplamda 9 milyon Euro değerinde, 121 farklı çeşitte toplam 767 adet laboratuvar ekipmanı sağlanmıştır. Özellikle altı bölgesel laboratuar (Ankara, Bursa, İstanbul, İzmir, Mersin ve Samsun), bu projenin başlıca yararlanıcılarıdır. Bu nedenle, bu laboratuvarların her biri, gereken geniş çaplı analizleri yapabilmek için çok iyi donatılmışlardır (91).

Bütün ekipmanlar, Türkiye’deki gıda güvenliği ve kontrollerine büyük katkı yapmıştır, laboratuvarlara yeni ekipmanların sağlanmasından sonraki gelişmeler üç ana grupta toplanıp özetlenebilir:

- Birinci grup, dioksin ekipmanı (GC-HRMS) ve baldaki C13 için de kullanılan gerçeklik ekipmanı (GC-IRMS) gibi TKB laboratuvarlarında ilk kez kullanılacak olan ekipmanlardır.

- İkinci grup, spesifik laboratuarda ilk kez kullanılacak olan ve sırasıyla pestisit, kalıntı ve ağır metal analizleri için Van’a alınan GC-MS, GC ve AAS gibi bölgeye katkısı olacak olan ekipmanlardır.

- Üçüncü grup, analiz metotlarında ve sonuç doğrulamalarında gelişmeyi mümkün kılan, böylece analizlerin kalite ve güvenilirliğini destekleyen ve analiz edilen parametrelerin sayısını ve laboratuarların kapasitesini arttıran ekipmanlardır. Ankara’da yapılan pestisit kalıntı doğrulaması, mikotoksin ve malachite yeşil analizi, bu hususta iyi bir örnek olarak verilebilir. Alınan ekipmanlar sadece rutin analizlere katkı yapmakla kalmamış, ayrıca izleme çalışmalarına büyük etki yapmıştır. Ankara laboratuarında, pestisit kalıntı analizleri için minimum numune sayısı her birinde 50 parametre olmak üzere 600 olarak öngörülmektedir (92).

İl Kontrol Laboratuvarlarında yapılan analizler şöyle sıralabilir: • Fiziksel analizler – tüm laboratuarlarda;

• Kimyasal analizler – tüm laboratuarlarda; • Mikrobiyolojik analizler – 32 laboratuvarda;

• Pestisit analizleri – Ankara, İzmir, Bursa, İstanbul, Antalya, Samsun, Mersin, Denizli, Hatay, Tekirdağ’da;

• Ağır metal analizleri – Ankara, İzmir, Bursa, İstanbul, Antalya, Samsun, Mersin, Çanakkale, Hatay, Konya, Kocaeli, Van, Sivas, Muğla’da;

• Mikotoksin analizleri – Ankara, İzmir, Bursa, İstanbul, Tekirdağ, Kocaeli, Konya, Mersin, Ordu, Giresun, Trabzon, Hatay, Çanakkale, Bolu, Denizli, Edirne, Gaziantep, Antalya, Samsun, Isparta, Adana, Van;

• GMO analizleri – Ankara ve Bursa’da;

• Ambalaj maddeleri analizleri – Ankara, İzmir, Bursa’da; • Tohumluk kontrol analizleri – Antalya, Mersin, Samsun’da;

• Hayvan hastalıkları teşhis analizleri – Antalya, Diyarbakır, Hatay, Eskişehir, Balıkesir, Kayseri’de yapılmaktadır.

Yapılamayan analizler ise; • Dioksin,

• Bazı Katkı ve Kalıntı Madde Analizleri, • Bazı Vitaminler, Aminoasitler,

• Bazı laboratuarlarda yapılan ancak yaygınlaştırılamayan analizlerdir (88).

Analiz ücretleri her yıl TKB tarafından belirlenmekte olup; ihracatta %50, özel istek amaçlı analizlerde %20 indirim uygulanmaktadır.

Gıda, yem ve su-atık su numunelerinde 2004 ve 2005 yıllarında gelen numune ve yapılan analiz sayıları Tablo 3’te verilmektedir.

Tablo 3. Gıda, yem ve su-atık su numunelerindeki analiz sayıları (84)

Yıl Numune Sayısı Analiz Sayısı

2004 88527 484926

2005 (5 ay) 36544 216863

Ankara, İzmir, Bursa ve İstanbul laboratuarları 2004 yılında; Mersin laboratuarı ise 2005 yılında Türk Akreditasyon Kurumu (TÜRKAK) tarafından akredite edilmiştir. Antalya, Giresun, Ordu, Samsun ve Trabzon laboratuarları ise; akreditasyon başvurusunda bulunmuşlardır. Akredite olan laboratuarlar, 32 adet analiz parametresinde akredite olmuşlardır. Numune gönderirken öncelik, akredite olan laboratuvarlara verilmektedir.

İl Kontrol Laboratuarlarının yanı sıra; TKB’den kuruluş ve faaliyet izni alan 10 ilde toplam 23 Özel Gıda Kontrol Laboratuarı bulunmaktadır. Faaliyet izni verilen bu laboratuarlar, yetki aldıkları konularda ithalat, ihracat ve özel istek amaçlı gıda numunelerinde ücreti karşılığında analiz yapmaktadırlar. Analiz ücretleri her laboratuarın kendisi tarafından belirlenmektedir. “Özel Gıda Kontrol Laboratuvarı Çalışma İzni Prosedürü”, EK 3’te verilmektedir (93).

Bunlara ek olarak; 2004 Gıda Güvenliği ve Kontrol Sistemini Yeniden Yapılandırma ve Güçlendirme Projesi, TKB’ne ulusal mevzuatın AB mevzuatı ile uyumlaştırılması ve Eşleştirme bileşeni kapsamında uyumlaştırılan mevzuatın yürürlüğe konması ve uygulanması konusunda yardımcı olacaktır.

2004 projesinde öngörülmüş olmasına rağmen, 2005 Katılım-Öncesi Mali Yardımına Ulusal Gıda Referans laboratuarının kurulması için yeni bir proje dahil edilmiştir. Bu yeni proje 2004 projesini tamamlayacak ve Türkiye’de özellikle gıda kontrol sisteminin güçlendirilmesine katkıda bulunacaktır.