Ulusal Amaçlar

Görüldüğü gibi sosyal bilgiler öğretimi, her demokratik toplumda bireyleri, evrensel bir takım bilgi, beceri ve tutumlara sahip kılmayı amaçlamaktadır. Bununla beraber her ülkede, inanç ve değerleri inceleme becerisine paralel olarak vatandaşlık eğitimine bazı duyuşsal misyonlar da yüklenmiştir. Bunların başında, ulusal gurur ve yurtseverlik duygusunun geliştirilmesi gelmektedir. Örneğin bugün ABD’de, sosyal bilgiler eğitimi ile ilgili eğitim ve öğretim materyalleri daha ziyade vatandaşlık, tarih ve güçlü Amerikanizm duygusu üzerinde yoğunlaşmıştır. Ulusal gururun güçlendirilmesi, ülkeyi daha güçlü kılmak için özverili çalışma ve dayanışma, vatandaşlık eğitiminin temel unsurlarıdır. Özetle, bu ülkede, öğretim programının dört amacından biri, öğrencileri iyi birer Amerikalı yapmaktır. Dünyanın başka ülkelerinde de yurttaşlık eğitim programları, aşağı yukarı bunlara benzer ulusal amaçlara sahiptir.

Sosyal Bilgiler öğretiminin ulusal amaçları, ülkelerin eğitim programlarını belirleyen ilkeler ve amaçlara göre oluşturulmaktadır. 1973 yılından beri Türk Milli Eğitim Sistemi de, bu tarihte çıkan Milli Eğitim Temel Kanunu’na göre yapılmaktadır. Bu bağlamda tüm öğretim programlarının da bu yasada belirtilen amaçlar doğrultusunda hazırlanması gerekmektedir. Bu yasada yer alan genel amaçlar bundan önceki programlarda olduğu gibi, 2005 Sosyal Bilgiler 4-5. sınıf programına da aynen alınmıştır.

1973 tarihli Milli Eğitim Temel Kanunu’nun ikinci maddesine göre;

Türk milli eğitiminin genel amacı, Türk Milleti’nin bütün fertlerini; 1. Atatürk ilke ve inkılâplarına ve Anayasada ifadesini bulan Atatürk

milliyetçiliğine bağlı; Türk milletinin milli, ahlaki, manevi ve kültürel değerlerini benimseyen, koruyan ve geliştiren; ailesini, vatanını, milletini seven ve daima yüceltmeye çalışan; insan haklarına ve Anayasanın başlangıcındaki temel ilkelere dayanan,

Cumhuriyeti’ne karşı görev ve sorumluluklarını bilen ve bunları davranış haline getirmiş yurttaşlar olarak yetiştirmek;

2. Beden, zihin, ahlak, ruh ve duygu bakımından dengeli ve sağlıklı, şekilde gelişmiş bir kişiliğe ve karaktere; hür ve bilimsel düşünme gücüne, geniş bir dünya görüşüne sahip; insan haklarına saygılı; kişilik ve teşebbüse değer veren, topluma karşı sorumluluk duyan; yapıcı, yaratıcı ve verimli kişiler olarak yetiştirmek;

3. İlgi, istibdat ve kabiliyetlerini geliştirerek gerekli bilgi, beceri, davranışlar ve birlikte iş görme alışkanlığı kazandırmak suretiyle hayata hazırlamak ve onların kendilerini mutlu kılacak ve toplumun mutluluğuna katkıda bulunacak bir meslek sahibi olmalarını sağlamak;

4. Böylece, bir yandan Türk vatandaşlarının ve Türk toplumunun refah ve mutluluğunu artırmak; öte yandan ulusal birlik ve bütünlük içinde iktisadî, sosyal ve kültürel kalkınmayı desteklemek ve hızlandırmak ve nihayet Türk milletini çağdaş uygarlığın yapıcı, yaratıcı, seçkin bir ortağı yapmaktır’’ (Acun vd., 2006: 31).

Yeni Sosyal Bilgiler Öğretim Programı, Türk Millî Eğitimi’nin yukarıda belirtilen genel amaçlarına uygun olarak, Sosyal Bilgiler dersine özgü şu ‘‘genel amaçları’’ belirlemiştir.

‘‘7. Sınıf sonunda öğrenci;

1. Özgür bir birey olarak fiziksel, duygusal özelliklerinin; ilgi, istek ve yeteneklerinin farkına varır.

2. Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olarak, vatanını ve milletini seven, haklarını bilen ve kullanan sorumluluklarını yerine getiren, ulusal bilince sahip bir vatandaş olarak yetişir.

3. Atatürk İlke ve İnkılâplarının, Türkiye Cumhuriyeti’nin sosyal, kültürel ve ekonomik kalkınmasındaki yerini kavrar; lâik,

4. Hukuk kurallarının herkes için bağlayıcı olduğunu, tüm kişi ve kuruluşların yasalar önünde eşit olduğunu gerekçeleri ile bilir. 5. Türk kültürünü ve tarihini oluşturan temel öğe ve süreçleri

kavrayarak, milli bilincin oluşmasını sağlayan kültürel mirasın korunması ve geliştirilmesi gerektiğini kabul eder.

6. Yaşadığı çevrenin ve dünyanın coğrafi özelliklerini tanıyarak, insanlar ile doğal çevre arasındaki etkileşimi açıklar.

7. Bilgiyi uygun ve çeşitli biçimlerde (harita, grafik, tablo, küre, diyagram, zaman şeridi vb.) kullanır, düzenler ve geliştirir.

8. Ekonominin temel kavramlarını anlayarak, kalkınmada ve uluslar arası ekonomik ilişkilerde ulusal ekonominin yerini kavrar.

9. Meslekleri tanır, çalışmanın toplumsal yaşamdaki önemine ve her mesleğin gerekli olduğuna inanır.

10. Farklı dönem ve mekânlara ait tarihsel kanıtları sorgulayarak insanlar, nesneler, olaylar ve olgular arasındaki benzerlik ve farklılıkları belirler, değişim ve sürekliliği algılar.

11. Bilim ve teknolojinin gelişim sürecini ve toplumsal yaşam üzerindeki etkilerini kavrayarak bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanır.

12. Bilimsel düşünmeyi temel alarak bilgiye ulaşma, bilgiyi kullanma ve üretmede bilimsel ahlâkı gözetir.

13. Birey, toplum ve devlet arasındaki ilişkileri açıklarken, sosyal bilimlerin temel kavramlarından yararlanır.

14. Katılımın önemine inanır, kişisel ve toplumsal sorunların çözümü için kendine özgü görüşleri ileri sürer.

15. İnsan hakları, ulusal egemenlik, demokrasi, lâiklik, cumhuriyet kavramlarının tarihsel süreçleri ve günümüz Türkiyesi üzerindeki etkilerini kavrayarak, yaşamını demokratik kurallara göre düzenler. 16. Farklı dönem ve mekânlardaki toplumlararası siyasal, sosyal,

kültürel ve ekonomik etkileşimi analiz eder.

Günümüzde sosyal bilgiler öğretimi üzerine çalışan bilim adamları tarafından sosyal bilgilere atfedilen en önemli amaç, ‘‘etkili demokratik vatandaşlık eğitimi’’ olmuştur’’ (Doğanay, 2003: 22).

Bu bilgiler ışığında; sosyal bilgiler dersinin öğrenciyi toplumsal yaşama hazırlamayı amaçladığı ve sosyal bilgiler alanındaki hemen hemen tüm disiplinler ile ilişkili olduğunu söyleyebiliriz (Açıkgöz, 2006: 18).

2005 Sosyal Bilgiler 4-5. Sınıf Programı’nda belirtilen derse özgü ‘‘genel amaçlar’’, öğrenme alanları etrafında yapılandırılmış ünitelerde, kazanımlara yansıtılmıştır (Acun vd., 2006: 32-33).