Ticari havacılığın başlamasından bu yana, çeşitli kazalar ve olaylar olmaktadır. Her olay ve kaza havacılık sektöründeki eksiklikleri ve yetersizlikleri ortaya çıkarmaktadır. Bu sorunlardan biri Uçak kaçırma sorunudur. Bu sorunların ulaşımın kolay ve rahat olduğu dönemlerde meydana gelmesi, uçak kaçırma suçuna ilişkin ulusal ve uluslararası çözümlerin ele alınmasını gerekli kılmaktadır. Uçak kaçırma olaylarından sonra, soruşturmalar çoğunlukla olayı politik temellere dayandırılmış; bu durum hem ulusal hem de uluslararası baz da bazı kurallar oluşturmayı gerekli kılmıştır184. Uçak kaçırma eylemi için uluslararası
andlaşmalar aşağıda açıklanmıştır.
3.5.1. Cenevre Açık Deniz Sözleşmesi
Bu Sözleşmenin 15. maddesinde185 uçak kaçırma fiilleri belirli bir yönden
cezalandırılmaktadır. Haydutluğu düzenleyen bu maddede, açık denizlerde veya ülkenin yargı kuvvetinin bulunmadığı yerlerde kişisel amaçlarla bir hava aracından veya gemiden diğer bir hava aracına ya da gemiye karşı girişilmiş haksız ve cebri hareketler, haydutluk olarak nitelendirilmiştir.
Buradan da anlaşılacağı gibi bir deniz haydutluğundan bahsedebilmek için, açık denizde veya hangi bir devletin yetki alanı dışında gerçekleşmesi gerekir, haydutluğun özel bir gemiden ya da uçaktan bu geminin yolcu veya mürettebatı tarafından özel çıkarlar için yapılmış olması (siyasi amaçlarla yapılan bu tür
184AGRAWALA, S. Aircraft Hijacking and International Law. Journal of AirLaw and Commerce, 1973, s. 660.
185Deniz haydutluğu; özel bir gemiden, bu geminin yolcu veya mürettebatından özel amaçlarla işlenen, başka bir gemi veya uçak ile bu gemi veya uçakta bulunan kişilere karşı yöneltilmiş, gayri hukuki şiddet ve tutuklama veya herhangi bir yağmacılık hareketi ile böyle bir geminin bilerek işletilmesine katılma, bu hareketi teşvik eden veya kolaylaştıran herhangi bir harekettir. Bu madde1958 Konvansiyonunun15.Maddesinde aynen geçmektedir.
Bkz.http://www.turkishgreek.org/kuetuephane/item/137-1958-cenevre-deniz-hukuku- soezlesmeleri-acik-denizsozelesmesi. (10.07.2019).
89 hareketler haydutluk olarak değerlendirilemez), bu gemi dışında başka bir gemi veya mürettebatına yönelmiş olması gerekir (aynı gemi içindeki yolcu veya mürettebata karşı yapılmış olması kapsam dışındadır), hukuka aykırı şiddet, tutuklama ya da yağma hareketi olması gerekir ya da bu durumu bilerek bu haydut gemisine yardım, katılma ya da işlerini kolaylaştırma eylem ya da eylemsizlikleri olmalıdır. Bir savaş gemisinin veya bir devlet gemi ya da uçağının bu tür hareketleri mensubu olduğu devlete izafe edilir ve buna göre değerlendirilir186.
Fakat hemen görüldüğü gibi bu Sözleşmenin kapsamına, içinde bulunulan uçağa kişisel amaçlarla olmayan zararlar, yön değiştirmeler girmemektedir.
3.5.2. Uçakta İşlenen Suçlara veya Diğer Fiillere İlişkin Tokyo Sözleşmesi
14.9.1963'te hazırlanmış ve 4.12.1969 da yürürlüğe girmiş olan bu Sözleşme esasta uçakta işlenen suçların faillerini cezalandırmayı ve uçağın güven içinde yoluna devam etmesini sağlamayı amaç edinmiş olmasına rağmen uçak kaçırmalarda faydalanılabilecek hükümleri de içine almış bulunmaktadır.
Tokyo Konvansiyonunun Kökeni, 1947'deki Cordova olayıdır187.Uçak
denizin üzerinde iken, yolcu Diego Cordova diğer yolcularla tartışmaya başlarken, müdahale etmek isteyen pilot ve hostesi ısırdı. ABD deniz yargı sistemi ile New York Federal Mahkemesinde bir iddiada bulunuldu; ancak, mahkeme davayı düşürdüğünden uçağın bir deniz aracı olmadığı için olay sona erdi. 14 Eylül 1963'te Tokyo'da imzalanan Tokyo Konvansiyonu ile uçak ve uçaklardaki suçlar ve eylemlerle ilgili düzenlemeler yapıldı. Buna karşılık uçakta herhangi bir suç işleyen kimsenin kovuşturulması, yargılama yetkisi ile ilgili çeşitli hükümler konulmuştur. Buna göre, uçakta işlenen suçların kovuşturulmasında yetkili merci uçağın kayıtlı olduğu ülkenin yargı mercii olacaktır (m. 3).
Ayrıca uçağın kumandanı, suçlu kimseyi, uçaktan indirme yetkisine sahiptir, uçağın kumandan, kabul edildiği durumda, suçluyu Sözleşmeye taraf olmayan bir Devletin ülkesine indirebilir. Sözleşmeye taraf olan Devletler ise
186Toluner, Sevin. Milletlerarası Hukuk Dersleri, Beta Yayınları, İstanbul, 1996, s. 296-297. 187URBAN, J.The Protocol to Amend the Convention on Offencesand Certain Acts Committed on Board Aircraft: A Missed Opportunityor a Sufficient Modernization Indiana Law Review, 49, 2016, s. 713-743.
90 suçluyu kabul etmeye mecburdur (m, 9). Sözleşme bu ilkeye, bir halde istisna tanımıştır, kabul etmeyen akit Devlet durumu suçlunun uyruğu altında bulunduğu, ya da devamlı ikametgahının mevcut olduğu Devlete bildirerek, suçluyu buraya gönderecektir (m. 14).
Sözleşmenin 11. maddesinde188 ana amaç yer almaktadır. Buna göre,
uçağın kontrolünün, meşru kumandanın yetkisi içinde kalması sağlanacak, yolcuların seyahatlerine devam edebilmeleri mümkün kılınacak ve uçak ile içindeki mallar meşru zilyetlerine iade olunacaktır.
Özetini ana hatları ile aktardığımız Sözleşmede, görüldüğü üzere uçak kaçırma fiilînin bir nitelemesi yapılmamıştır.
3.5.3. LA HAYE Sözleşmesi189
16 Aralık 1970 tarihinde, Uluslararası Havacılık Hukuku Konferansı La Haye'de190 kabul edildi:
Bütün sözleşenler (akit devletler), suçu ağır cezalarla cezalandırmayı garanti eder191.
Suçlu veya suçlu olduğu iddia edilen kişinin bulunduğu tüm sözleşmeler, bu kişiyi tutuklayacak veya koşulların yeterli olduğuna karar verirse mevcudiyetini sağlayacak başka önlemler alacaktır192.
Suç, sözleşmeli ülkeler arasında mevcut suçluların iade
188Kanunsuz şekilde, şiddet veya şiddete başvurma tehdidiyle, uçaktaki bir şahıs, uçuş halindeki bir uçağın faaliyetini engellediği, kontrolünü ele geçirdiği veya kontrolü altına aldığı veya böyle bir fiili tamamlamak üzere olduğu takdirde, Akit Devletler, uçağın kontrolünü meşru kaptanına geri vermek veya onun, uçağı kontrolü devam etmesini sağlamak için bütün uygun tedbirleri alırlar. 2.Bir önceki paragrafta öngörülen durumlarda, uçağın iniş yaptığı Akit Devlet, yolcuların ve mürettebatın, mümkün olur olmaz yollarına devam etmelerine müsaade verir ve uçağı ve yü künü meşru sahiplerine iade eder. Bkz. Tokyo Sözleşme maddeleri
https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/kanunlar_kararlar/kanuntbmmc058/kanuntbmmc058/kanunt bmmc05801889.pdf. (20.08.2019).
189Uçakların kanundışı yollarla ele geçirilmesinin önlenmesine dair 16 Aralık 1970 tarihli La Haye Sözleşmesinin onaylanmasının uygun bulunduğu hakkında Kanun (Resmî Gazete ile yayımı:7. 12. 972-Sayı:14384).Bkz.https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar.pdf, (20.08.2019).
190LA HAYE Sözleşmesi Madde 13/1.
191Her Akit Devlet suçu (şiddetli) cezalarla cezalandırmayı taahhüt eder. LA HAYE Sözleşmesi Madde.2
91 anlaşmalarında iade edilebilir bir suç olarak değerlendirilecektir193. Sözleşme devletlerinin ulusal yasalarına uygun olarak, ICAO'ya
bilgilendirilip suçun koşullarından en kısa zamanda; uçağın kontrolünün uçak komutanına iade edilmesi ve mürettebat ve yolcular için seyahatin devamının sağlanması için alınan önlemler; suçlu ya da iddia edilen suçlu ile ilgili alınan önlemler ve özellikle geri dönüş formalitelerinin sonuçları hakkında194.
Uçağın kayıtlı olduğu Devlet, uçağın dahil olduğu Devlet ve nihayet suçlunun ikamet ettiği Devletin yetkisi olacaktır195.
La Haye Sözleşmesi suçluların iadesi ile ilgili gerekli açıklamaları tam olarak yapmamakta ve uçak kaçırma suçunu tanımlamamaktadır. Bu nedenler ile bu sözleşmenin sorunların çözümünde yetersiz kalmasına neden olmaktadır.
3.6. Uçak Kaçırma Eylemi ve Terörizmin Önlenmesine İlişkin