Turizm ve Paydaş İlişkis

Turizm, içinde her düzey aktörün yer aldığı farklı birimleri kapsayan çok yönlü bir sektör olmaktadır (Pearce, 1998). Bu düzlemde turizm, farklı kurumları kapsayan geniş tabanlı bir sektör olup, kentsel ve kırsal alanda yer alan birçok ilgi gruplarına sahiptir. Paydaş olarak da nitelenen bu ilgi grupları, sektörel ve kamusal yapılara uzanan geniş bir yelpazeyi kapsamaktadır (Eadington ve Redman, 1991; Liu, Ouyang ve Miao, 2010). Diğer bir söylemle, turizm kapsamında paydaşlar, turizm gelişiminden sorumlu olan ve her türlü girişim ve faaliyetlerden etkilenen ya da bunları etkileyen odaklar olmaktadır (Waligo, Clarke ve Hawkins, 2013, s.343). Dolayısıyla paydaşların turizme katılımı, teorik ve operasyonel düzeyde katkı

25

sağlayacak bir anlam taşımaktadır (Araujo ve Bramwell, 1999). Kaldı ki öngörülen paydaş desteğinin sağlanamaması, turizmin gelişimi önünde en büyük engellerden biri olarak görülmektedir (Waligo, vd., 2013).

Bahsedildiği üzere, paydaşlar bireylerden oluşabildiği gibi sosyal gruplar ya da kurumlardan da meydana gelebilmekte ve her bir öğe bir diğeri üzerinde etkili olabilmektedir (Mayers, 2005). Söz konusu bu etkiler, turizm hareketlerine katılım noktasında ilgi gruplarının beklenti, amaç ve güçleriyle değişken bir orantı yönü gösterebilmektedir (Tosun, 2006). Daha açık bir ifade ile bazı durumlarda, paydaşların bireysel ya da kurumsal öncelikleri hedeflenen amaçlardan uzaklaştırabilmektedir (Getz ve Timur, 2005). Bu paralelde sorumlulukları ve

kararları toplumsal tabanda önem taşıyan yerel yönetimlerin uygulamaları anahtar bir payda oluşturmaktadır (Türkiye Turizm Stratejisi, 2007).

Yönetimlerin uygulamaları konusunda önemli bir parantez açmak gerekmektedir. Çünkü yönetimlerin müdahil olduğu uygulamalardaki yaklaşımı görece tartışma konusu olup, çift yönlü değerlendirilmesi gereken bir durumu ortaya çıkarmaktadır. Nitekim devlet mekanizması aktörler arasında uyumu sağlayan bir işleve sahipken, bu işlev aynı zamanda kamu denetimine tabi olmaktadır. Bu yüzden bazı durumlarda devlet, aktörler arası denge sınırında tarafsız olma yolunu

seçebilmektedir. Ne var ki bu sistem içinde turizmin gerek yönetim gerekse de sektör kanadıyla işteş bir bağı olmakta ve bu özelliği nedeniyle devlet eliyle alınan kararlar tartışılabilmektedir. Başka bir söylemle sektörel gelişim için benimsenen politikalar tarafların çıkar amaçlarıyla çatışabilmektedir. Dolayısıyla olası infiallere karşı yerel tabanda oluşacak bir paydaş platformu, aktörlerin benzeşen ve farklılaşan

çıkarlarının dengede tutulmasında önem arz etmektedir (Turnhout, Bommel ve Aarts, 2010; Pastras ve Bramwell, 2013).

26 1.6.1.1. Paydaşların Katımı

Paydaşların müdahillik konusu, ortak amaçların bir değer oluşturmasında fırsat niteliği taşımaktadır. Gerçekten de taraflarca sahip olunan deneyimlerin paylaşılması ve bu açıdan bir katılım zenginliğinin sağlanması ilgili sorunun çözüm inşasında toplumsal bir harç işlevi görebilmektedir (Mayers, 2005). Paydaşların bu anlamıyla özellikle bölgesel politika üretme süreçlerinde kurumsal bir mekanizma olduğu düşünülmektedir (Raco, 2000, s.574).

Turizm düzleminde paydaş katılımı, sektör ile ilgili her düzey plan ve politikaların işlerlik kazanmasında önemli bir çerçeve olmaktadır (Munanura ve Backman, 2012). Burada beliren önemli durum ise bahsi edilen plan, politika ve uygulamalara katkısı olacağı düşünülen her paydaşın sürece nasıl dahil olacağıdır. Bunun için turizm ile ilgili faaliyetlerde hangi paydaşın ne konumda olacağının ve rol tanımlarının (Bkz. Şekil 1.1) belirlenmesi gerekmektedir (Byrd, 2007).

Bununla birlikte, odak konunun çevresinde yer alan her paydaş grubun aynı etki derecesine sahip olmadığını belirtmek gerekecektir. Nitekim konunun niteliğine göre kimi paydaşların birincil, kiminin ise ikincil önemde yer alması beklenmektedir (Mayers, 2005). Dolayısıyla roller arasında beliren önceliklerin saptanması ve taraflar arasında güvene dayalı bir ağın kurulması esas olmaktadır. Kaldı ki bazı durumlarda paydaşların, farklı uçlara uzanan çıkar çatışması yaşadıkları

gözlemlenmektedir. Açık bir ifade ile hangi maliyetlerin hangi paydaş gruplarınca nasıl karşılanacağı ve çıktıların dağılımı noktasında ne tür bir yol izleneceği konunun yumuşak karnını oluşturmaktadır. Bu noktada paydaş kanadında çıkacak olası

ihtilafların engellenmesi, katılım sürecinde kırmızı çizgilerin belirlenmesiyle mümkün olabilecektir. Ne var ki katılımcılığın taşıdığı anlamın, paydaşlar arasında

27

oluşacak adil ortaklık ve uygulama esasından beslendiği düşünülmektedir (Meppem ve Gill, 1998; Bramwell ve Sharman, 1999).

Şekil 1.1: Paydaşların Katılım Sınırları

Tartışılabilir

Tartışılamaz

Nihai Karar Süreç

Eşitlik Dengesi Zamanlama

Ortak Değerler Seçenekler

Yasal Kapsam Kaynaklar

Konum Kaynak: Skelcher (1993)'den adapte edilmiştir.

Şekil 1.1'de katılım sürecinin kırmızı çizgileri görülmektedir. Buna göre, herhangi bir durumda nihai kararlar, eşitlik dengesi, değerler ve yasal kapsamlar tartışma konusu olmamaktadır. Ancak diğer yandan, söz konusu durumla ilgili uygulamalar, bu uygulamaların zamanı, alternatifler, kullanılacak kaynaklar ve paydaşların konumu esnek bir çerçevede yer almaktadır.

Sonuç olarak herhangi bir olaya katılım noktasında ilgili paydaşların davranış karakterini; eşitlik ve rol dengesinde (Bkz. Tablo 1.1) doğru felsefe, uygun zaman, benzer ilgi ve kaygı düzeylerinin belirlediği düşünülmektedir (Reed, 2008).

28

Kaynak: Cavaye (2000); Commission on Sustainable Development (2008); Jamal ve Getz (1995); Kaymaz (2013); Korten (1987); Sanderson (1998); Sautter ve Leisen (1999); Sharma ve Narula (2008); Sosa ve Gero (2006); Towards Earth Summit, Sustainable Tourism Briefing Paper (2002).

Tablo 1.1: Paydaşlar Arası Rol Dengesi

Paydaşlar Roller Koşullar

Yerel Yönetimler

 Topluma fayda sağlayacak her tür uygulamalara destek vermek.

 Her düzey kurum arasında koordinasyon ve işbirliğinin sağlanması yoluyla turizm gelişimine destek vermek.

 Arazi kullanım dengesini sağlamak.

 Planlama kararlarında ve uygulamalarında yerelliği gözetmek.  Yöre halkını sürdürülebilir gelişim sürecine dahil etmek.

 Kültürel mirasın, çevrenin, doğal kaynakların korunması ve geliştirilmesinde paydaşların işbirliğini güçlendirmek.

 Gelişmiş ve gelişmekte olan bölgelerle bilgi, deneyim ve teknoloji alışverişinde bulunmak.  Bölgesel düzeyde uygulanan eylem planları ve stratejiler kapsamında pratik araç ve

yöntemler geliştirmek.

 Bölgesel yaşam kalitesi üzerine eğilmek.

Pay daşlar ar asın da ro l tan ım lar ın ın iy i yap ılm ış o lm as ı ve bu b ağ lam da h an gi tar af ın , ha ng i du ru m un dan olu m lu vey a olu m su z nasıl etk ilen ec eğ in in değ er len di rilm esi

 Paydaşlar üzerinde otonom kurabilecek kapasiteye sahip olunması

 Paydaşlar arası çıkar dengesinde; tarafların istek ve ihtiyaçlarının gözetilmesi.

 Paydaşların karar alma süreçlerine katılımın sağlanması

 Bölge halkının yönetimin vazgeçilmez bir sosyal bileşeni olarak görülmesi

STK'lar

 Sivil toplum politikalarının oluşturulmasında ve uygulanmasında etkin rol oynamak.  Toplumdaki tüm organizasyonlara katılımı denetlemek/desteklemek.

 İş deneyimini geliştirmek ve desteklemek; eğitim ve kamusal bilincin uyandırılmasında etkin rol oynamak.

 Kamusal bilinç ve yerel kapasitenin inşasıyla ilgili konularda destekte bulunmak.

 Yönetim uygulamalarının toplumsal tabana yayılmasında görev edinilmesi

 Bölgesel kalkınma sistemi içinde etki alanına sahip olunması

 Toplumun sosyal katalizörü olunması

Özel Sektör

 Bölge halkının turizm fırsatlarından daha çok yararlanmasına katkı sağlamak

 Sektörel problemlerin erken tespiti ve olası tehlikelerin önüne geçilebilmesi için sürekli denetim mekanizmaları geliştirmek.

 Bölgesel planların ve hedeflerin işlerliğine katkı sağlamak.  Ulusal ve uluslararası çevre koruma kurallarına uymak.  Çevreye duyarlı teknoloji kullanarak kaynak israfını azaltmak.

 Üretime ve üretim tabanlı bölgesel kalkınmaya destek sağlanması

 Özel sektör çalışanlarına öngörülen değerin kazandırılması

Kanaat Önderleri

 Toplumsal konularda sosyal etkileşimi sağlamak.  Toplumsal iletişime katkı sağlamak.

 İçeriği önemli ancak önemsenmeyen mesajları topluma iletmek

 Bölgeyi ilgilendiren bir durumun toplum tabanına indirgenebilmesi

29 1.6.2. Paydaş Analizi