TRB Ortadoğu Anadolu Bölgesinde Bal Üretimi ve Pazarlaması 1. Bal Üretimi ve Pazarlaması

Üretimi M.Ö. 4000 yıllarına ve tüketimi daha eskilere dayanan bal tarih boyunca insan beslenmesi ve sağlığı açısından önemini almış,mağara resimlerine konu olmuş ve keşfedildiği günden bugüne değin besinler arasında belki de en gizemlisi olarak dikkatleri üzerinde toplamayı başarmıştır. Küçücük bir canlının binlerce çiçeği dolaşarak insana sunduğu balın insan sağlığı için yine yadsınamaz öneme sahip olduğu kabul edilen bitkilerin ve özellikle de onlara ait çiçeklerin özsuyundan oluşturulması insanların ilgisinin artmasına neden olmuştur.

Çeşitli bitki türlerinden elde edilen ballar genel olarak içeriğindeki maddeler nedeniyle insan bünyesinde sağlık ve enerji kaynağı olarak önem kazanırken her bir çeşidinin daha yararlı olduğu bazı özel durumlar da bulunmaktadır. Örneğin Rize’nin Anzer yaylasında üretilen ballar insan sağlığı bakımından genel olarak tıbbi bal olarak değer kazanırken çam balı sindirim sistemi rahatsızlıklarında, okaliptüs balı ise solunum sistemi rahatsızlıklarında daha büyük bir öneme sahip olabilmektedir. Balın tıbbi değerinin artırılması amacı ile son zamanlarda farklı katkılar içeren şuruplarla arıların beslenmesi sonucu elde edilen ve “Ekspres Bal” olarak adlandırılan ballar tedavi amacı ile kullanılabilmektedir.

İnsan beslenmesinde alınması zorunlu görülen enerjinin çay şekeri olarak bilinen sakkaroz yerine balla alınması insan sağlığı açısından ayrı bir öneme sahip bulunmaktadır. Sakkarozun organizmada emilebilmesi için enzimlerle monosakkaritlere indirgenmesi gerekmektedir. Bu reaksiyon için gerekli olan enzimler ise sindirim sistemi üzerinde tahriş edici bir etkiye sahiptirler. Aşırı sakkaroz kullanımı kanda kolesterolün yükselmesine, damarların sertleşmesine ve aşırı kilo almalara neden olur. Baldaki

şekerler ise doğrudan organ ve sistemler içerisine girerek hazır enerji olarak kullanılırlar. Aşırı alındıklarında tamamı yakılarak sakkarozda olduğu gibi böbrekler üzerinde olumsuz etkileri olmaz. Yorulmayan böbrek diğer zararlı maddelerin atılmasında daha çok fonksiyona sahip olur. Bal karaciğerde glikojen düzeyini yükselterek metabolik olayların hızlanmasına, detoksik etkisinin artmasına neden olmaktadır. Alkol ile bal yeme alışkanlığı insanın bu uygulama sonucu duyduğu rahatlık sonucu geliştirdiği bir alışkanlıktır. Bal sindirime doğrudan etkili bir madde olup diğer besinlerin de daha iyi emilmesini ve bunlardan yararlanma düzeyini yükseltir. Bu nedenle gelişme bozukluklarında, hastalık ve nekahet sırasında alınması organizmanın daha çabuk toparlanmasında yardımcı olur. Çok yüksek miktarlarda bal tüketimi alerji meydana getirebilme özelliğine sahip olsa da sürekli olarak düşük düzeyde bal tüketimi alerjik reaksiyonların azalmasına neden olabilmektedir.

4.8.6.2. Dünyada Arıcılığın Durumu

Tablo 119: Ülkelerin Koloni Varlıkları, Koloni Başına Verimleri, Km² ye Düşen Koloni Sayıları

SIRA NO ÜLKE KOLONİ SAYISI (BİN) KG/KOLONİ KOLONİ/KM²

1 ÇİN 6.400 33 0.67

2 ETİYOPYA 5.200 6 4.72

3 TÜRKİYE 4.300 16 5.00

4 ARJANTİN 2.767 25 0.65

5 A.B.D. 2.600 34 0.26

6 TANZANYA 2.450 10 2.59

7 KENYA 2.450 10 4.22

8 MEKSİKA 2.000 27 1.02

9 ALMANYA 2.000 6 5.60

10 İSPANYA 1.700 16 3.37

11 POLONYA 1.500 6 4.80

12 ORTA AFRİKA CUM. 1.340. 8 2.15

13 YUNANİSTAN 1.200 11 9.09

14 İRAN 1.180 7 0.72

15 FRANSA 1.115 25 2.02

DÜNYA 52.510 21.5

Kaynak: FAO-2004

Tablo 120: Ülkelerin Bal Üretim Miktarları SIRA

NO

ÜLKE

SIRA

NO

ÜLKE

1 ÇİN 211.791 9 ETİYOPYA 32.000

2 A.B.D. 97.270 10 KANADA 30.000

3 ARJANTİN 70.000 11 FRANSA 28.000

4 TÜRKİYE 61.091 12 İSPANYA 28.000

5 UKRAYNA 55.000 13 AVUSTRALYA 25.000

6 MEKSİKA 53.000 14 KENYA 24.500

7 HİNDİSTAN 51.000 15 TANZANYA 24.000

8 RUSYA 48.000 DÜNYA 1.126.000

Kaynak: FAO-2004

Tablolardan da anlaşılacağı gibi Türkiye koloni varlığı bakımından Çin ve Etiyopya’nın ardından 3. Sırada , bal üretimi açısından 4. sırada yer almasına karşılık, koloni başına verim bakımından 6. sıraya inmektedir. İhracatta ise maalesef daha da gerilere düşmektedir. Dünya bal ihracatında ancak %1'lik bir paya sahip durumdayız. Bu durum balımızı iyi değerlendiremediğimizi ortaya koymaktadır.

4.8.6.3. Türkiye Arıcılığının Mevcut Durumu

Türkiye'de mevcut kovan sayıları, bal ve balmumu üretimlerinin son on yılına bir göz atıldığında eski tip kovan sayısının her geçen yıl belli oranlarda azaldığı, buna karşılık modern tip kovan sayısının giderek arttığı görülmektedir. Buna paralel olarak yine bal ve balmumu üretimlerinin de artış gösterdiği görülmektedir (Tablo 121).

Tablo 121: Yıllar İtibari İle Türkiye'deki Kovan Sayıları, Bal ve Balmumu Üretim Miktarları

Kaynak: "Tarım İstatistikleri Özeti" T.C. Başbakanlık TÜİK 2001

Türkiye’nin her bölgesi arıcılık yapmaya uygun olup bu bölgeler iklim, flora, arı populasyonları (eko tip) gibi değişik ekolojik yapıya sahiptir.

Türkiye’de koloni başına ortalama bal verimi 15 kg’a yakındır. Koloni sayısına göre yapılan değerlendirmede Karadeniz Bölgesi ve Ege Bölgesi ilk iki sırayı alırken Güneydoğu Anadolu Bölgesi son sırada yer almaktadır. Bal üretiminde ise Karadeniz Bölgesi, Akdeniz Bölgesi ve İç Anadolu Bölgesi ilk üç sırada yer almaktadırlar. Koloni başına bal verimi açısından Karadeniz Bölgesi, Akdeniz Bölgesi, Marmara Bölgesi ve İç

KOVAN SAYISI

1996 207.140 3.747 578 62.950 3.235

1997 204.102 3.798.200 63.319 3.753

Anadolu Bölgesi Türkiye ortalamasının üzerindedir. Genel olarak koloni başına bal veriminin düşük olmasının başlıca sebepleri:

1. Üreticilerimizin teknik bilgi eksikliği,

2. Arıcılarımızın ihtiyacı olan damızlık vasıfta ana arı üretiminin yetersizliği, 3. Arı hastalık, parazit ve zararlıları ile gereği gibi mücadele yapılamamasıdır Türkiye dünya ballı bitkiler florasının 3/4’üne sahiptir. Zengin florası, uygun ekolojisi ve koloni varlığı bakımından büyük bir arıcılık potansiyeline sahiptir.

Arıcılık toprağa bağımlı bir tarım kolu olmadığı için topraksız ve az topraklı çiftçiler için tek başına bir geçim kaynağı olabilmektedir. Aynı zamanda en ucuz ve kolay istihdam oluşturan tek tarımsal faaliyettir.

Arıcılığın çevreye ve doğaya doğrudan veya dolaylı hiçbir zararlı etkisi yoktur. Hatta doğal denge için mutlak surette arılara ve dolayısıyla arıcılığa ihtiyaç vardır.

Bizde önemi henüz kavranamamış olmasına rağmen polen, propolis, balmumu, arı zehri, arı sütü gibi ürünler de bal dışında arıcılığın son derece değerli diğer ürünleri arasındadır. Ülkemizde 4 milyon adedi aşkın koloni bulunmaktadır ve ortalama 70 bin ton bal ve 3.800 ton balmumu üretilmektedir. Arıcılığın arı ürünleriyle milli ekonomiye katkısı yaklaşık 300 milyon YTL civarındadır. Arıcılığın polinasyon (tozlaşma) yolu ile ekonomiye katısı; diğer arıcılık ürünlerinin ekonomiye katkısının en az 10-12 katı olduğundan, 1,5–2 milyar YTL civarındadır. Öte yandan 150 bin kişiye de istihdam imkanı sağlamaktadır.

4.8.6.4. Gezginci Arıcılık

Bir koloniden daha fazla arı ürünü alabilmek ve bitkilerde tozlaşmayı sağlamak amacıyla kovanların bir yerden başka bir yere taşınmasına “gezginci” (seyyar) arıcılık denir.Arıcılık yapılan bölgede kısa süren az sayıda ballı bitki varsa gezginci arıcılık yapıp kovanları bir yerden bir yere taşımak gerekecektir. Böylece ovada ve dağlık bölgede; sahilde ya da iç bölgelerde belli mevsimlerde nektar veren çeşitli bitkilerden yararlanmak ve daha çok ürün almak mümkün olacaktır.Kovanların taşınması ilkbahar sonu ve yaz aylarında sahilden, ovalardan yüksek yaylalara; sonbaharda ise ılıman olan sahil bölgelerine doğru olur.

Tablo 122 incelendiğinde TRB1 Alt Bölgesinde en fazla bal üretiminin Elazığ ilinde, TRB2 Alt Bölgesinde ise Bitlis ilinde olduğu görülmektedir. 2004 yılı itibariyle bal üretiminin % 6,60’ı bölgemizde gerçekleşmiştir. Bölge içerisinde bal üretiminin %59,1 ‘i TRB1 alt bölgesinde, % 49,9’u ise TRB2 alt bölgesinde yapılmaktadır.

Tablo 122: Yıllar İtibariyle Türkiye ve TRB Ortadoğu Anadolu Bölgesi Bal Üretimi (Ton)

1995 2000 2001 2002 2003 2004

Malatya 961 682 536 731 791 656

Elazığ 628 690 721 1.286 1.143 606

Bingöl 582 1.029 805 796 775 823

Tunceli 519 461 776 866 843 776

TRB1 2.690 2.862 2.838 3.679 3.552 2.861