Kaynak:İllerin Ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması (2003) Yayın No DPT 2671.
Malatya ilinde sanayinin geçmişi, ilk olarak Sümerbank Mensucat Fabrikası ve Şeker fabrikasının kurulmasına dayanmaktadır. Sanayileşme sürecine giren Malatya ilinde organize sanayi bölgelerinin sayısı 3 olmuştur. Sanayi işletmelerine ve KOBİ’lere uygulanan teşvikler Malatya’da semerisini vermektedir. Malatya’da imalat sanayi, büyük oranda tekstil ağırlıklıdır. Malatya Oraganize sanayi bölgelerinde yaklaşık 10.000 kişi istihdam edilmektedir.
Bölgede imalat sanayi bakımından gelişmiş ikinci şehir Elazığ’dır. Elazığ’da 300’e yakın imalat sanayi işletmesi mevcut olup, en önemli olanları şeker fabrikası ve çimento fabrikasıdır.
TRB1 bölgesinde imalat sanayiinde istihdam edilenler, Toplam istihdamın %5,14’ünü, TRB2 bölgesinde ise %2,05’ini teşkil etmektedir.
3.1.2.5.3. Hizmetler (Turizm, Ticaret, İnşaat vb.)
TRB Ortadoğu Anadolu Bölgesinde Hizmetler sektöründe istihdam edilenlerin toplam istihdama oranı %41,70 olup, Türkiye ortalamasının (%45,80) altındadır. Bölgede hizmetler sektörünün en önemli unsurları inşaat ve turizm sektörüdür.
İnşaat
İnşaat sektöründe yıllar boyunca sürekli büyüme göze çarpmaktadır. Özellikle TRB’ bölgesi sürekli göç verme eğiliminde olmasına rağmen inşaat sektörü bu bölgede de oldukça canlıdır ve istihdama önemli katkılar sağlamaktadır.
Tablo 21’de Belediye sınırları dahilinde inşa edilen bina ve konut sayılarındaki aşırı artış gözler önüne serilmektedir. Bu durum bölgede köyden kente göçün yoğunluğunu da ortaya koyması bakımından dikkat çekicidir.
Bina sayısındaki ve konut sayısındaki artış TRB2 bölgesinde fazladır. Bölgede sayı olarak en fazla bina ve konut Malatya ilindedir.
Tablo 21: Belediye sınırları içinde bina, konut ve belediyeler, 1984, 2000
Bina sayısı Konut sayısı Belediye sayısı
1984 2000 (%) 1984 2000 (%) 1984 2000 (%)
Malatya 52.920 84.029 58,8 76.022 154.466 103,2 28 54 92,9
Elazığ 33.709 52.354 55,3 54.519 109.729 101,3 15 26 73,3
Bingöl 9.815 17.209 75,3 11.476 28.073 144,6 8 13 62,5
Tunceli 6.868 8.327 21,2 8.491 12.930 52,3 9 10 11,1
TRB1 103.312 161.919 56,7 150.508 305.198 102,8 60 103 71,7
Van 29.118 66.678 129,0 26.918 80.101 197,6 10 20 100,0
Muş 9.896 31.898 222,3 11.320 36.019 218,2 5 28 460,0
Bitlis 13.554 30.402 124,3 15.010 36.149 140,8 7 15 114,3
Hakkari 6.646 14.783 122,4 7.544 20.392 170,3 8 8 0,0
TRB2 59.214 143.761 142,8 60.792 172.661 184,0 30 71 136,7 TRB 162.526 305.680 88,1 211.300 477.859 126,2 90 174 93,3 TR 4.387.971 7.838.675 78,6 7.096.277 16.235.830 128,8 1.699 3.212 89,1
Kaynak: TÜİK, 2005. Türkiye İstatistik Yıllığı, Yayın no: 3009, Ankara.
Hizmetler gurubuna giren diğer sektörlerde (Finans ve ticaret, ulaştırma, bilgi, sağlık) Malatya, Elazığ ve Van İllerinin öne çıktığı görülmektedir.
Turizm
Bölge alternatif turizm kapsamında gerek konum, gerek tarihi ve kültürel değerler, gerekse de doğal kaynaklar açısından büyük bir potansiyele sahiptir. Ancak bu potansiyelin
değerlendirilmesi turistik açıdan önem taşıyan yerlere alt yapı ve üst yapı yatırımlarının yapılmasına bağlıdır.
TRB Ortadoğu Anadolu Bölgesi farklı kültürleri yansıtan zengin tarihi değerlere sahiptir.
Malatya’da Nemrut dağı, Arslantepe Höyüğü, Battalgazi Beldesinde yer alan tarihi dokular, Elazığda Harput, Sivrice Gölü, Van Gölünde Akdamar adası ve göl, Tunceli’de Munzur vadisi, Bitliste ahlat kümbetleri ve Selçuklu mezarlarıv.b daha nice tarihi eserler ve turistik bölgeler gerek yerli gerekse de yabancı turistlere açık turzim alanlarındandır.
Bölge konaklayan turistler incelendiğinde, en çok yabancı ve yerli turistin Van ilinde konakladıkları görülmektedir. Turistlerin en çok geceledikleri il ise Tunceli’dir.
Tablo 22: TRB Ortadoğu Anadolu Bölgesinde Yerli ve Yabancı Turistlerin Tesislere Geliş ve Geceleme Sayıları, Ortalama Kalış Süresi ve Doluluk Oranları (2005)
TESİSE GİRİŞ
SAYISI GECELEME
SAYISI ORTALAMA
KALIŞ SÜRESİ DOLULUK
ORANI(%)
YABANCI YERLİ YABANCI YERLİ YABANCI YERLİ YABANCI YERLİ
MALATYA 3.438 77.793 5.864 110.713 1,7 1,4 1,65 31,16
ELAZIĞ 686 20.722 827 27.601 1,2 1,3 0,64 21,45
BİNGÖL 23 5.515 35 6.877 1,5 1,2 0,20 39,25
TUNCELI 90 6.881 230 14.577 2,6 2,1 0,93 58,96
TRB1 4.237 110.911 6.956 159.768 1,60 1,40 ---
---VAN 18.613 78.292 32.007 108.742 1,7 1,4 8,14 27,66
MUŞ 250 31.778 447 40.441 1,8 1,3 0,34 30,71
BİTLİS 2.513 7.909 2.553 7.909 1,0 1,0 4,54 14,07
HAKKARİ 1.610 24.621 2.070 28.979 1,3 1,2 2,22 31,14
TRB2 22.986 142.600 37.077 186.071 1,60 1,30 ---
---TRB 27.223 253.511 44.033 345.839 1,6 1,4 ---
---TR 12.952.616 10.458.386 56.108.453 18.818.631 4,3 1,8 39,22 13,16
3.1.2.6 Ekonomik ve Sosyal Kalkınma Göstergeleri
Kalkınma süreci içerisinde her ülkede, ekonomik ve sosyal kalkınmanın ülkenin tüm yörelerinde eşit olamaması ve bölgesel yatırımların belirli merkezlerde yoğunlaşması bölgeler arasındaki gelişmişlik farklarını ortaya çıkaran en temel sebeptir. Gelişme noktaları etrafında, yoğun bir ekonomik ve sosyal hareketliğin giderek artması ve bunun sonucunda bölgeler arasında dengesizliğin ortaya çıkması kaçınılmaz bir zorunluluk olduğu gibi ekonomik gelişmenin de bir koşuludur.
Bölgenin sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeyi itibarıyla ülke ekonomisinin altında kalmasının temel nedeni engebeli arazi yapısı, coğrafi koşulların ova kesimleri hariç olmak üzere tarım ve sanayi için yeterince elverişli ortam sunamamasıdır. Göç, gelişmiş pazarlara uzak olan TRB Ortadoğu Anadolu Bölgesinin önemli bir sorunu olarak varlığını sürdürmektedir
3.1.2.6.1. Gelişmişlik ve Büyüme
Ekonomik ve Sosyal Kalkınma Göstergeleri çok çeşitli değişkenlerden oluşmaktadır. Devlet Planlama Teşkilatı illerin ve bölgelerin sosyo- ekonomik gelişmişlik düzeylerini belirlemek amacıyla 58 adet kriter belirlemiş olup bunları ayrı ayrı ve toplu olarak değerlendirmiştir. Bu bölümde bu değişkenlerden önemli olanlara ve hepsinin değerlendirilmesi sonucu hesaplanan gelişmişlik indeksine yer verilmiştir.
Sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralamasını belirleyen başlıca faktörler; illerdeki demografik yapının, iş gücü talebinin, istihdamın sektörel dağılımının, eğitim ve sağlık hizmetlerinin, fiziki ve sosyal alt yapı olanaklarının, üretim seviyesinin ve gelir düzeyinin il nüfusunun ihtiyaçları karşılamada sağladıkları başarı ile tanımlanır.
Bölgelerin sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralamalarına baktığımızda Düzey 1 seviyesinde TR1 İstanbul Bölgesinin ilk sırada olduğu, TRB Ortadoğu Anadolu Bölgesinin ise 11. sırada olduğu görülmektedir. Düzey 2 seviyesinde ise yine TR10 İstanbul Alt Bölgesi ülke genelinde ilk sırada yer alırken, TRB1 Malatya Alt Bölgesi 20, TRB2 Van Alt Bölgesi 26. ve son sırada yer almaktadır.
Tablo ’da görüldüğü gibi Düzey 3 seviyesinde Elazığ ili 36. sıra ile bölge illeri içerisinde ilk sırada yer alırken, Muş ili 81. sıra ile Türkiye içerisinde de son sıradadır.
Tablo 23: TRB Ortadoğu Anadolu Bölgesi İllerinin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması
Endeks Sıra
Ülkemizde kişi başına ortalama gelir 1997 yılında 3.021, 1998 yılında 3.176 dolar iken, 2001 yılında 2.146 dolara düşmüştür. Bunda 2001 yılında yaşanan ekonomik kriz etkili olmuştur. 2006 yılında Kişi başına GSMH 5.000$’ın üzerine çıkmıştır.
Tablo 24: TRB Bölgesi Kişi Başına Gelir $ (GSYİH)
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001
Malatya 1.879 1.979 1.905 1.972 1.711 1.863 1.417
Elazığ 2.092 2.268 2.329 2.621 2.439 2.253 1.704
Bingöl 849 915 1.032 1.221 1.135 1.065 795
Tunceli 1.413 1.614 1.946 2.397 2.487 1.990 1.584
TRB1 1.558 1.694 1.803 2.053 1.943 1.793 1.375
Van 1.015 997 1.053 1.212 1.109 1.118 859
Muş 660 654 763 828 802 725 578
Bitlis 765 813 1.019 1.075 955 883 646
Hakkari 950 863 1.050 1.181 1.030 1.122 836
TRB2 847 832 971 1.074 974 962 730
TRB 1.203 1.263 1.387 1.563 1.459 1.378 1.052
TÜRKİYE 2.727 2.888 3.021 3.176 2.847 2.941 2.146
Kaynak: TÜİK, 2002 verileri (http://www.tuik.gov.tr)
TRB bögesinde kişibaşına gelir Türkiye ortalamasının çok altındadır. Tunceli, kişi başına gelir düzeyi en yüksek il olarak dikkat çekmektedir.
3.1.2.6.3. Bazı Mali Göstergeler
Tablo 25: TRB Ortadoğu Anadolu Bölgesinde Bazı Mali Göstergeler GSYİH
Malatya 0,80 1.163 82 58 264
Elazığ 0,65 1.417 37 3 16
Bingöl 0,14 673 11 -
-Tunceli 0,10 1.270 126 -
-TRB1 1,68 1.180 59 29 133
Van 0,49 695 19 63 49
Muş 0,16 453 26 -
-Bitlis 0,17 552 18 -
-Hakkari 0,13 696 2 83 287
TRB2 0,96 610 19 38 57
TRB 2,64 881 36 34 93
TÜRKİYE 100,00 1.837 138 2.249 3.967
Kaynak:İllerin Ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması (2003) Yayın No DPT 2671.
Bölge illeri içerisinde GSYİH’sı Türkiye ortalamasının üzerinde olan il yoktur.
Kırsal Nüfus Başına Tarımsal Kredi Miktarı en yüksek Tunceli ilindedir. Ancak bu ilin değerleri de Türkiye ortalamasının altındadır.
TRB bölgesinde Kişi başına ithalat ve ihracat değerleride Türkiye ortalamasının altındadır.
TRB Bölgesinin 2001 yılı (cari fiyatlarla) itibarı ile GSYİH’dan aldığı pay % 2,64, kişi başına GSYİH ise 881 USD’dır. Alt Bölgelerden TRB1’in GSYİH’dan aldığı pay % 1,68, TRB2’nin 0,96’dır. Düzey 3 seviyesinde Malatya ili % 0,80 ile ilk sırada yer alırken, Tunceli % 0,10 ile son sırada yer almaktadır.
Bu göstergeler bölgenin ekonomik ve mali kalkınmışlık derecesinin çok düşük olduğunu göstermektedir. Dolayısı ile bölgenin GSYİH’ya katkı payı azalmakta ve ülkemizdeki bölgeler arası farklılıkların azalma eğiliminde olmadığını göstermektedir.
3.1.2.6.4. Sosyal Göstergeler
Büyüyen bir ekonomide nüfus ve nüfusun özellikleri, kaynakların sosyal ve ekonomik sektörler arasındaki dağılımını büyük ölçüde etkilemektedir. Dolayısıyla ekonominin büyüme hızı, istihdam düzeyi, sektörel üretim artış oranları, sermaye birikimi, ithalat ve ihracat oranları, doğal kaynakların kullanılması da nüfus ( demografik ) göstergelerine bağlı olarak değişmektedir.