A. BELEDİYELERİN GELİRLERİ
2. Transfer Gelirleri
c. Harcamalara Katılım Payları
Belediye Gelirleri Kanunu’nun üçüncü kısmında ayrıntılı olarak belirtilen harcamalara katılma payları, yol harcamalarına, su harcamalarına ve kanalizasyon harcamalarına katılım paylarından oluşmaktadır. Harcamalara katılma payları genel olarak belediyelerin sunmuş oldukları altyapı yatırımlarının gerçekleştirilmesi sırasında bu hizmetten yararlanan vatandaşlardan alınan bir paydır. Katılım payları tablo 12’de ayrıntılı bir şekilde gösterilmektedir.
Tablo 12. Belediye Harcamalarına Katılım Payları
Belediye Harcamalarına Katılım Payları Yol
Harcamalarına Katılım Payı
Belediye tarafından evinin ya da işyerinin önüne yol götürülen kimseler tarafından yapılan yolun finansmanına belli bir oranda katılmasıdır.
Su
Harcamalarına Katılım Payı
Yapılacak olan yeni içme suyu ya da mevcut şebekede yapılacak olan ilave yeni yatırımlara bu yatırımı kullanacak olanların belli bir oranda katılım sağlamasıdır.
Kanalizasyon Harcamalarına Katılım Payı
Kanalizasyon şebekesinin yenilenmesi ya da mevcut şebekede ilave hatların yapılması nedeni ile bu yatırımları kullanacak olanların ortaya çıkacak olan maliyete belli bir oranda katılım sağlamasıdır.
a. Genel Bütçe Vergi Gelirlerinden Alınan Paylar
Genel bütçe vergi gelirlerinden alınan paylara (GBVG) ilişkin kanunlarda günümüze kadar birçok değişiklik gerçekleştirilmiştir. 1981 yılında kabul edilen 2380 sayılı Belediyelere ve İl Özel İdarelerine Genel Bütçe Vergi Gelirlerinden Pay Verilmesi Hakkında Kanun ile belediyelere GBVG’den % 10,30 ve il özel idarelerine
%2,30 pay dağıtılması öngörülmüştür. 1985 yılında çıkarılan 3239 sayılı Kanun ile değişikliğe gidilerek belediyeler için ayrılması öngörülen pay %9.25 ve il özel idarelerine % 1,70’e indirilmiştir. 21.02.2001 tarih ve 4629 sayılı Bazı Kanunların Tasfiyesi Hakkında Kanun’la 01.01.2002 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere GBVG’den belediyelere aktarılacak paylar tekrar değiştirilmiş, aktarılacak payın oranı
% 6 olarak belirlenmiştir. Bu değişiklikle belediyelerin %9.25 olan transfer payı, % 6’ya düşürülmüştür. Büyükşehir belediyelerine aktarılan pay oranı ise % 5'ten % 4,10'a düşürülmüştür. Daha sonra 02.07.2008 tarih ve 5779 sayılı İl Özel İdarelerine ve Belediyelere Genel Bütçe Vergi Gelirlerinden Pay Verilmesi Hakkında Kanun kabul edilerek pay dağıtımı tekrar düzenlenmiştir150.
Yapılan düzenlemeye göre 5779 sayılı Kanunun 2. maddesinde GBVG tahsilâtı toplamının; %2,85’i büyükşehir dışındaki belediyelere, yüzde 2,50’si büyükşehir ilçe belediyelerine ve yüzde 1,15’i il özel idarelerine ayrılacağı ifade edilmiş, büyükşehir belediyelerine ise büyükşehir belediye sınırları içinde yapılan GBVG tahsilâtı toplamının %5’i ile GBVG tahsilâtı toplamı üzerinden büyükşehir ilçe belediyelerine ayrılan payların %30’unun büyükşehir belediye payı olarak verileceği belirtilmiştir. Son olarak 6360 sayılı Kanun ile 5779 sayılı Kanun’daki belediyelere aktarılacak pay oranları değiştirilmiştir. Buna göre; genel bütçe vergi gelirleri tahsilâtı toplamının
%1,50’si büyükşehir dışındaki belediyelere, %4,50’si büyükşehirlerdeki ilçe belediyelerine ve %0,5’i il özel idarelerine dağıtılmaktadır. Ayrıca 5779 sayılı Kanun’a göre büyükşehir belediyelerine ayrılacak olan payın oranı şu şekilde belirlenmiştir:
“06.06.2002 tarihli ve 4760 sayılı Özel Tüketim Vergisi Kanununa ekli (I) sayılı listede yer alan mallardan tahsil edilen özel tüketim vergisi hariç olmak üzere, büyükşehir
150 15.07.2008 tarih ve 26937 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren 5779 numaralı İl Özel İdarelerine ve Belediyelere Genel Bütçe Vergi Gelirlerinden Pay Verilmesi Hakkında Kanun, bkz., www.mevzuat.gov.tr (Erişim Tarihi: 10.02.2018).
belediye sınırları içinde yapılan genel bütçe vergi gelirleri tahsilâtı toplamının yüzde 6’sı ile genel bütçe vergi gelirleri tahsilâtı toplamı üzerinden büyükşehirlerdeki ilçe belediyelerine ayrılan payların yüzde 30’u büyükşehir belediye payı olarak ayrılır”.
Tablo 13. 5779 Sayılı Kanun ve 6360 Sayılı Kanun’da Payların Dağıtımı
5779 Sayılı kanun 6360 Sayılı kanun (mevcut durum)
BÜYÜKŞEHİR BELEDİYELERİ
%5 payın;
*%70’i doğrudan %30’u ise nüfusuna göre dağıtılmaktadır.
*Büyükşehir ilçe belediye payının %30’u Büyükşehir belediyelerinin nüfusuna göre dağıtılmaktadır.
%6 payın;
*%60’i doğrudan %40’u ise havuzda toplanarak, %30’u yüzölçümüne, %70’i nüfusa göre dağıtılmaktadır.
*Büyükşehir ilçe belediye payının %30’u Büyükşehir belediyelerinin nüfusuna göre dağıtılmaktadır.
BÜYKŞEHİR İLÇE BELEDİYELERİ
%2,50 payın;
*Tamamı nüfusuna göre hesaplanarak ve hesaplanan bu tutarın
%30’u bağlı bulunduğu büyükşehir belediyesine
%10’u bağlı bulunduğu su kanal idaresine
%60’ı ise büyükşehir ilçe belediyesine aktarılmaktadır.
%4,50 payın;
*%10’u yüzölçümüne, %90’nı ise nüfusuna göre hesaplanmakta ve hesaplanan bu tutarın;
%30’u bağlı bulunduğu büyükşehir belediyesine
%10’u bağlı bulunduğu su kanal idaresine
%60’ı ise büyükşehir ilçe belediyesine aktarılmaktadır.
BÜYÜKŞEHİR DIŞINDAKİ BELEDİYELER
%2,85 payın;
* %80’ni nüfusa göre, %20’si ise gelişmişlik endeksine göre eşit sayıda ilçelerden 5 grup oluşturularak, gruplar sırasıyla
%23, %21, %20, %19, %17 olarak dağıtılır.
*Kesinleşmiş en son genel bütçe vergi gelirlerinin %0,1’i denkleştirme ödeneği olarak nüfusu 5000’e kadar olan belediyeler için %60, 5000-9999 arası belediyeler için ise %40 oranında eşit şekilde dağıtılır.
%1,50 payın;
* %80’ni nüfusa göre, %20’si ise gelişmişlik endeksine göre eşit sayıda ilçelerden 5 grup oluşturularak, gruplar sırasıyla
%23, %21, %20, %19, %17 olarak dağıtılır.
*Kesinleşmiş en son genel bütçe vergi gelirlerinin %0,1’i
denkleştirme ödeneği olarak, Nüfusu 10000’e kadar olan belediyeler için %65’i eşit %35’i nüfuslarına göre dağıtılır.
İL ÖZEL İDARLERİ %1,15 payın;
%50’lik kısmı nüfus esasına,
%10’luk kısmı illerin yüzölçümüne,
%10’luk kısmı illerin köy sayısına,
%15’lik kısmı illerin kırsal alan nüfusuna,
%15’likm kısmı illerin
gelişmişlik endeksine göre İller Bankası tarafından dağıtılır.
%0,50 payın;
%50’lik kısmı nüfus esasına,
%10’luk kısmı illerin yüzölçümüne,
%10’luk kısmı illerin köy sayısına,
%15’lik kısmı illerin kırsal alan nüfusuna,
%15’likm kısmı illerin
gelişmişlik endeksine göre İller Bankası tarafından dağıtılır.
Kaynak: 6360 sayılı Kanun ve 5779 sayılı Kanun’dan derlenmiştir.
Tablo 13’te görüleceği üzere büyükşehir belediyelerinin sayısının artması üzerine büyükşehir dışındaki belediyelerin GBVG’den aldığı pay %2,85 den %1,50’ye gerilemiştir. Yaklaşık %50 ye varan bir azalma söz konusu olmuştur. Buna karşılık büyükşehir ilçe belediyelerinin GBVG’den aldığı pay %2,50 den %4.50 ye çıkarılmıştır.
Burada da % 80 civarında bir artış sağlanmıştır. Ancak büyükşehir ilçe belediyeleri almış oldukları bu payın %30’unu büyükşehir belediyelerine aktaracaklardır. 6360 sayılı Kanun ile yapılan değişiklikler, Kanunun yayımı sonrası yapılan ilk mahalli idare seçimleri olan 30 Mart 2014 ten sonra uygulanmaya başlanmıştır.
Söz konusu paylar, 5779 sayılı Kanun’da belirtildiği üzere; Maliye Bakanlığı tarafından aylık olarak hesaplanmakta ve büyükşehir belediye payları doğrudan ilgili belediyeye, il özel idareleri ve diğer belediyelerin payları ise ilgili birimlere aktarmak üzere tahsil edilen ayı takip eden ayın sonuna kadar İller Bankası’na aktarılmaktadır.
İller Bankası ise bu payları müteakip ayın en geç onuncu günü mesai saati bitimine kadar ilgili idarelere aktarmaktadır (Madde 3).151. İlgili kanunun 7. maddesi il özel idarelere ve belediyelere genel bütçe vergi gelirlerinden aktarılan bu paylar GBVG ile diğer kanunlara göre bu idarelere verilmesi öngörülen paylar vergi hükmündedir. Bu paylardan alacaklı idarelere ödenmek üzere ilgisine göre Maliye Bakanlığı ya da İller Bankası tarafından diğer kanunlarda152 tanımlanan hazine niteliğindeki borçlar, İller Bankası’na olan borçlar ve sosyal güvenlik kuruluşlarına olan borçlar idarelerin talebiyle kesilerek alacaklı idarelere ödenmektedir. Ancak Banka’nın yapacağı kesinti tutarı GBVG tahsilatı toplamı üzerinden il özel idareleri ve belediyeler adına aylık olarak ayrılacak tutara oranı %40’ı aşamaz (Madde 12).
15115.07.2008 tarih ve 26937 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 5779 numaralı İl Özel İdarelerine ve Belediyelere Genel Bütçe Vergi Gelirlerinden Pay Verilmesi Hakkında Kanun, bkz;
mevzuat.gov.tr (Erişim Tarihi: 08.01.2017).
152 28.07.1953 tarih ve 8469 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 6183 numaralı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun ve 09.04.2002 tarih be 24721 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 4749 numaralı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkındaki Kanun, bkz., www.mevzuat.gov.tr (Erişim Tarihi: 10.02.2018).
b. Bağış ve Yardım Gelirleri
Belediyelerin gelirleri, gerçekleştirdikleri hizmetler yanında çoğu zaman yetersiz kalabilir. Hizmetlerin görülmesinde aksaklıklar yaşanmaması için merkezi yönetim belediyelere karşılıksız olarak yardım, diğer bir deyişle bağış veya hibe yapabilir.
Bağışların merkezi yönetimden belediyelere doğru gerçekleşmesinin asıl amacı, çeşitli sebeplerle önemli vergi kaynaklarının merkezi yönetimde toplanmasıdır. Gelirlerin merkezileşme eğilimi, genellikle belediyeler bakımından gelir kaybına sebebiyet vermektedir. Bölgeler arasındaki mali denkliği sağlama çabaları, bölgeler arası eşitsizliği gidermek de bağış ve yardımların var olma nedenini oluşturmaktadır.
Teoride, mahalli idarelere devlet tarafından sağlanan bağış ve yardımlar; koşullu ve koşulsuz bağış ve yardımlar olarak ikiye ayrılmaktadır153.