Belediye İdaresinin Durumu

Mahalli idareler ile ilgili düzenlemeler 1982 Anayasası'nın 123. ve 127.

maddelerinde yer almaktadır. 123. maddede "İdare, kuruluş ve görevleriyle bir bütündür ve kanunla düzenlenir. İdarenin kuruluş ve görevleri, merkezden yönetim ve yerinden yönetim esaslarına dayanır" denilerek kamu yönetim sistemimizde ikili yapılanmanın varlığına işaret edilmiş ve bu ikili yapı hukuki teminat altına alınmıştır. Anayasası’nın mahalli idareleri düzenleyen 127. maddesinde ise;

“Mahalli idareler; il, belediye veya köy halkının mahalli müşterek ihtiyaçlarını karşılamak üzere kuruluş esasları kanunla belirtilen ve karar organları, gene kanunda gösterilen, seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan kamu tüzel kişileridir. Mahalli idarelerin kuruluş ve görevleri ile yetkileri, yerinden yönetim ilkesine uygun olarak kanunla düzenlenir. (…) görevleri, yetkileri, maliye ve kolluk işleri ve merkezi idare ile karşılıklı bağ ve ilgileri kanunla düzenlenir. Bu idarelere, görevleri ile orantılı gelir kaynakları sağlanır" denilmiştir.

Bu madde ile belediye organlarının seçilme esasları, belediyelere verilecek olan yetkilerde uygulanacak ilkeler ve mali özerkliğin sağlanması ile ilgili hükümler yer almış olup ayrıca Ülkemizde mahalli idareler; belediye, il özel idaresi ve köy olarak üç gruba ayrılmıştır.

50 Hicran Çelikyay, Değişen Kent Yönetimi ve 6360 sayılı Büyükşehir Yasası, SETA, Sayı:101, http://file.setav.org/files/pdf/20140708140310_degisen-kent-yonetimi-ve-6360-sayili-buyuksehir-yasasi-pdf (Erişim: 24.07.2017);

51 Uğur Yıldırım vd., "İl Mülki Sınırı Büyükşehir Belediye Modelinin Getirdiği Yenilikler", Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 10 (2), 2015, s. 209.

Anayasanın 127. maddesinde belediyelerle ilgili diğer hükümler şu şekilde sıralanabilir:

 Mahalli idarelerin seçimleri beş yılda bir yapılır.

 Milletvekili genel veya ara seçiminden önceki veya sonraki bir yıl içinde yapılması gereken mahalli idareler organlarına veya bu organların üyelerine ilişkin genel veya ara seçimler milletvekili genel veya ara seçimleriyle birlikte yapılır.

 Kanuni düzenlemeyle büyük yerleşim merkezleri için özel yönetim biçimleri oluşturulabilir.

 Mahalli idarelerin seçilmiş organlarının, organlık sıfatını kazanmalarına ilişkin itirazların çözümü ve kaybetmeleri konusundaki denetim ancak yargı yolu ile yapılabilir.

 Görevleri ile ilgili bir suç sebebi ile hakkında soruşturma veya kovuşturma açılan mahalli idare organları veya bu organların üyelerini, İçişleri Bakanı, geçici bir tedbir olarak kesin hükme kadar uzaklaştırabilir.

Belediye Kanunu’nda belediye, “beldenin ve belde sakinlerinin mahalli müşterek nitelikteki ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulan ve karar organı seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan, idari ve mali özerkliğe sahip kamu tüzel kişisidir”. Tanıma göre yerinden yönetim birimi sayılmanın temel esasları idari ve mali özerkliğe sahip olmaktır⁵². İdari özerklik mahalli idare biriminin kuruluş kanununda verilen yetkiler çerçevesinde karar alması ve bu kararları uygulaması olarak nitelendirilmektedir.

Ülkemizde, büyükşehir belediyeleri için 5216 sayılı Büyükşehir Belediye Kanunu ve 6360 sayılı Kanun, diğer belediyeler için 5393 sayılı Belediyeler Kanunu, il özel idareleri için 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu ve mahalli idare birlikleri için 5355 sayılı Mahalli İdare Birlikleri Kanunu’nda söz konusu idarelere verilen yetkiler kapsamında bu idarelere karar alma ve uygulama yetkisi verilmiştir⁵³. Mali özerklik

52 Hakan Yılmaz vd., Yerel Yönetimler Maliyesi, Ankara: Mahalli Hizmetler Derneği, Yayın No: 10, 2012, s. 38.

53 11.06.2005 tarih ve 25842 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 5355 numaralı Mahalli İdare Birlikleri Kanunu.

açısından bakıldığında Ülkemizde mahalli idare birimlerinin kanunlarda belirlenmiş olan kendi gelirleri ve giderleri bulunmaktadır. Bu açıdan mahalli idare birimlerinin mali özerkliğe sahip oldukları söylenebilir. Mahalli idare birimlerinin gelir ve giderleri hazırlamış oldukları bütçelerinde ve kesin hesaplarında gösterilmektedir. Yerel yönetim biriminin yürütme, yasama ve yargıda serbest hareket etmesi anlamına gelen siyasi özerklik de yerinden yönetim biri sayılmanın esaslarından biridir. Ancak Ülkemizde yerel yönetim birimlerinin siyasi özerkliği bulunmamaktadır.

Anayasamıza göre merkezi idarenin, yerel yönetimlerin eylem ve işlemlerinin idarenin bütünlüğü ilkesine uygun biçimde yürütülmesi, kamu görevlerinde birliğin sağlanması, toplum yararının korunması ve yerel yönetimlerin ihtiyaçlarının gereği gibi karşılanması amacıyla⁵⁴, kanunda belirtilen esas ve usuller çerçevesinde idari vesayet yetkisi vardır. Ülkemizde merkezi yönetimin mahalli idare birimleri üzerindeki vesayet denetimi Anayasanın 127. maddesinde düzenlenmiştir. 127. maddeye göre mahalli idarelerin belirli kamu hizmetlerinin görülmesi amacıyla, kendi aralarında Bakanlar Kurulu’nun izni ile birlik kurmaları, birliklerin görevleri, yetkileri, maliye ve kolluk işleri ve merkezi idare ile karşılıklı bağ ve ilgileri kanunla düzenleneceği ve kurulan bu idarelere görevleri ile orantılı gelir kaynakları sağlanacağı belirtilmiştir. Ayrıca 5393 sayılı Belediye Kanunu’nun 55. ve 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu’nun 38.

maddelerinde belediye ve il özel idaresinin mali işlemler dışında kalan diğer idari işlemlerinin idarenin bütünlüğüne, kalkınma planı ve stratejilerine uygunluğu açısından İçişleri Bakanlığı tarafından denetlenebileceği hüküm altına alınmıştır. Buradan hareketle Ülkemizde mahalli idare birimleri üzerinde merkezi yönetimin sürekli vesayet denetimine sahip olduğu söylenebilir⁵⁵.

Türk idari yapısı içinde üç çeşit belediye bulunmaktadır. Bunlardan ilki; 5393 sayılı Belediye Kanunu'na tabi "normal" ya da olağan belediyeler olarak adlandırılan belediyeler olup bu belediye türünün temelini oluşturmaktadır. Belediyeler, iller ile bu illerin ilçelerinde ve beldelerde kurulmuş olan belediyelerdir. İkinci belediye türü ise 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu tabi olan ve toplam nüfusu 750.000’den

54 Erhan Köksal, “Türkiye’de Merkezi Hükümetin Taşra Örgütünün Denetimi”, Amme İdaresi Dergisi, Cilt:20, Sayı:3, 1998, Ankara, s. 45.

55 Yılmaz vd., 2012, a.g.e., s. 39.

fazla olan illerde kurulan büyükşehir belediyeleridir. Üçüncü belediye türü ise büyükşehir kurulan illerdeki büyükşehir ilçe belediyeleridir.

5393 sayılı Belediye Kanunu belediye idareleri için genel bir kanundur ve tüm belediyeler için uygulanmaktadır. 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu ise özel bir kanun olup sadece büyükşehir belediyeleri ve büyükşehir ilçe belediyeleri hakkında uygulanmaktadır. 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu'nda aksine bir hüküm bulunmaması durumunda genel kanun olarak kabul edilen 5393 sayılı Kanun, büyükşehir belediyeleri ve büyükşehir ilçe belediyeleri hakkında da uygulanır⁵⁶. 5216 sayılı Kanun'un 28. maddesinde "Belediye Kanunu ve diğer ilgili kanunların bu kanuna aykırı olmayan hükümleri ilgisine göre büyükşehir ve ilçe belediyeleri hakkında da uygulanır" denilmek suretiyle 5393 sayılı Kanun'un bütün belediyeler için genel kanun olduğu kabul edilmiştir⁵⁷.

B. TÜRKİYE'DEKİ BELEDİYELERİN İDARİ YAPISI