TRAKYA’YA İSKÂN EDİLMESİ PLANLANAN GÖÇMENLER İÇİN YAPILAN HAZIRLIKLAR

KAYNAKLAR VE YÖNTEM

1935-1938 YILLARI ARASINDA TRAKYA BÖLGESİ’NE İSKÂN EDİLEN GÖÇMENLER

2.1. TRAKYA’YA İSKÂN EDİLMESİ PLANLANAN GÖÇMENLER İÇİN YAPILAN HAZIRLIKLAR

1935 yılı ve sonrasında Trakya Bölgesi’ne iskân edilmesi planlanan göçmenlerin ihtiyaçlarının karşılanması, muhtemel sorunların giderilmesi için birçok hazırlık yapılmıştır. Bölgenin gelecekte iskân durumunun planlanması için 1934 yılında toplanan Merkez İskân Komisyonu, komisyon azaları ve bölge valilerinin katıldığı bir toplantı düzenleyerek hem durum değerlendirmesi hem de gelecek ile ilgili planlar yapmıştır. 1934 yılına kadar bölgeye gelen muhacirler için tüm imkânların seferber edildiği, endişe verici hiçbir eksik olmadan bu işlerin tamamlandığı, ancak bundan sonra gelecek göçmenler için acil kararların alınması gerektiği vurgulanmıştır. Buna göre kalan metruk ve millî malların durumunun tespit edilmesi, bölgede kadastro çalışması yapılarak devlete ait toprakların miktarının öğrenilmesi, ayrıca vilayetlerin köy ve meralar üzerinde yapacakları çalışmalar ile Trakya Bölgesi’nin daha ne kadar nüfus besleyebileceğinin tespit edilmesine karar verilmiştir. Ayrıca muhacirlerin getirdikleri “Ley” ve “Leva”ların Trakya’daki banka şubelerinden biri tarafından günlük kur üzerinden satın alınmasını sağlamak için yapılan görüşmelerin takip edilmesi alınan bir diğer önemli karar olmuştur.297

Trakya’ya 1934 yılı bahar aylarından aynı yılın Kasım ayına kadar Bulgaristan, Romanya ve Yugoslavya’dan gelen göçmenlerin sayısı 15 bini geçmiş, yine Kasım ayı itibari ile 20 bin göçmen ise Romanya’da yola çıkmak üzere hazırlıklarını tamamlamıştır. Gelecek bu ilave göçmenlerin de Trakya’ya yerleştirilmeleri ihtimali

üzerine, 1934 yılında Trakya Umumî Müfettişliği, Başvekil İsmet İnönü’ye bir mektup göndermiş ve bu göçmen yoğunluğunun karşısında bütçede yeterli meblağın olmadığını, Trakya’da yıl içinde tertip edilecek balo ve müsamerelerin gelirlerine ilaveten, Ankara ve İstanbul’da düzenlenecek olanların da gelirlerinin Trakya’daki göçmenlerin yararına tahsis edilmesini talep etmiştir. 298_{Göçmenlerin yararına} kullanılabilecek ilave gelirler bulmak, her dönem olduğu gibi bu dönemde ilgili kurumların meselesi hâline gelmiştir.

16 Şubat 1935 tarihinde Edirne’de toplanan Tekirdağ, Kırklareli, Edirne ve Çanakkale valileri 1935 yılı içinde Trakya’ya getirilip yerleştirilmesi düşünülen 90 bin göçmenle, sonraki dört yıl içinde bölgeye yerleştirilmesi planlanan göçmenlerin barınma, ev başına verilebilecek yemeklik ve ekimlik buğday miktarını ve yine ev başına verilebilecek hayvan, saban konusunu görüşmüşlerdir. Buna göre, 1935 yılı içerisinde yurda gelecek olan 100 bin göçmenin 10 bininin Şark’a gönderilmesi, 90 bininin ise 15 bin Edirne, 30 bin Kırklareli, 15 bin Tekirdağ ve 30 bin Çanakkale olacak şekilde bu illerdeki boş topraklara ve meralara yerleştirilmesi planlanmıştır.299_{11 Ağustos} 1934 tarihli Cumhuriyet Gazetesi’nde yeralan bir habere göre ise önemli kısmı Trakya Bölgesi’ne yerleştirilecek olan bu göçmenlerin 50.000’i bir yıl içerisinde gelip, Trakya Bölgesi’ne iskânları sağlanacaktır.300_{Sonuçta 1935 yılında saydığımız illere toplam} 45.481 göçmen yerleştirilmiştir.301_{Gelen bu göçmenler için yapılacak evlerde} kullanılacak kaba kerestenin Trakya ve Çanakkale ormanlarından, kapı ve pencere çerçevelerinin ise diğer devlet ormanlarından karşılanmasına karar verilmiş,302_evlerin kerpiçlerinin köylülerce kesilmesi, işçiliklerin ise halk ve göçmenler arasındaki ustalara yaptırılarak bir evin maliyetinin 60 liraya303_{çıkarılması planlanmıştır.}304_O günkü şartlarda bir öküzün 30 lira ettiği düşünülecek olursa, göçmenler için planlanan bir evin maliyetinin iki öküz bedeline tekabül etmesi planlanmıştır. Ancak Trakya

298 _{BCA, 030. 10. 72. 472. 7.} 299 _{BCA, 030. 10. 72. 474. 6.}

300 _{“Bu Sene Balkanlardan 50.000 Kişi Gelecek”, Cumhuriyet Gazetesi, 11 Ağustos 1934, s. 2.} 301 _{1939 Trakya İstatistik Yıllığı, C. II, Ankara Basımevi, Ankara 1939, s. 190.}

302 _{Aynı belgede yer alan bilgilere göre 72.000 mikâp kaba, 10.800 mikâp kapı ve çerçevelik}

keresteye ihtiyaç vardır. Ayrıntılı bilgi için bkz. BCA, 030. 10. 72. 474. 6.

303 _{Çivi, cam masrafı, kiremit yapılması, kerestenin biçilip doğranması için harcanacak para, 60 liraya}

dâhildir. Kiremitlerin altında kullanılacak olan buğday ve çavdar sapları imece usulü ile yaptırılmaya çalışılmıştır. Ayrıntılı bilgi için bkz. BCA, 030. 10. 72. 474. 6.

106

Bölgesi için göçmen evlerinin maliyetleri planlanan bu bedelleri aşmıştır. Trakya Bölgesi’nde yapılacak evler için açık eksiltme ile ihaleye çıkılmış, şehir tipi evlerin işçiliği 82 lira, istekli köy tek evinin işçiliği 67 lira, bir istekli çift evin işçiliği 81 lira 71 kuruş olarak belirlenmiştir. İşçiliğin dışında kerpiç, saman, tuğla, kiremit gibi evlerin inşasında kullanılacak diğer malzemeler de maliyetleri etkilemiştir. 1936 yılı için bu malzemelerin bedellerine baktığımızda (40 tek, 80 çift ev için) 726.402 kerpiçin alınması planlanmıştır. Bu kerpiçlerin her bin adetinin nakliyesi dahil 400 kuruş ve toplam bedeli 2.905 liradan, aynı sayıdaki ev için 38.000 yerli tuğlanın yine nakliyesi dahil her bin tanesinin 12 liradan toplam 436 liraya, 260.000 yerli kiremitin her bin adetinin 12 liradan toplam 3.120 liraya, evlerin inşasında kullanılacak 26.325 kilo samanın ise her bir kilosunun 1 kuruştan toplam 263 lira 25 kuruşa eksiltme usulü ihale edilmiştir.305_{Sıhhat Vekaleti ve İskân Umum Müdüriyyeti ayrıca 16.03.1938} tarihli tezkeresi ile Kızılay aracılığıyla göçmen evlerinin inşaatında sarfedilmek üzere 2.5 milyon liralık kredi açmıştır.306

Göçmenlere verilmek üzere ev başına 500 kilo yemeklik, 250 kilo ekimlik toplam 13.500 ton buğday ve her eve bir saban ve bir hayvan olacak şekilde toplam 18.000 saban ve 9000 öküze ihtiyaç olacağı belirlenmiştir.307_{Göçmenlere tevzi edilecek} hayvanların çalınma ve kaybolma ihtimallerine karşılık üzerlerine damgaların vurulması, bu damgaları taşıyan hayvanların hiç bir suretle satılmaması, bilerek veya bilmeyerek alanlar olursa derhal istirdat edilmesi kararlaştırılmıştır.308 Göçmenlerin yanlarında getirdikleri hayvanların da sağlık kontrolleri yapılmış, bu hayvanlar için ayrıca devlet tarafından yem verilmiştir. Devletin göçmenlerin hayvanları için yem vereceğinden haberdar olmayan Trakya’daki bazı göçmenler hayvanlarına kendi paraları ile yem almış, daha sonra Kızılay’a gönderdikleri dilekçeleri ile bu yem paralarının kendilerine ödenmesini talep etmişlerdir.309

305 _{“Kırklareli İskân Müdürlüğünden”, Trakya’da Yeşilyurt Gazetesi, 29 Haziran 1936, s. 4.} 306 _{Kızılay Arşivi, 2232/307. Ancak yapılan bu evler her zaman sorunsuz olmamıştır. Örneğin}

Bünyan Kasabası’nda, her biri 580 liraya iki müteahhide ihale edilerek yapılan evlerde, göçmenler şartnameye uymayan, ileride ciddi sorun teşkil edebilecek uygulamalar tespit etmişler ve tek tek maddeledikleri bir rapor ile bu durumu Kızılay’a bildirmişlerdir. Ayrıntılı bilgi içib bkz. Kızılay Arşivi, 2232/394.

307 _{Ev başına bir öküzün verilmesine, iki evin birleşerek bir çift öküzü ortak kullanmalarına karar}

verilmiştir. Ayrıntılı bilgi için bkz. BCA, 030. 10. 72. 474. 6.

308 _{“Kırklareli İskân Müdürlüğünden”, Trakya’da Yeşilyurt Gazetesi, 29 Haziran 1936, s. 5.} 309 _{Kızılay Arşivi, 2232/265; Kızılay Arşivi, 2232/266.}

Öküz ve sabanların satın alma yolu ile temin edilmesine karar verilmiş ve bir öküz bedeli olan 30 lira ile bir saban bedeli olan 10 liraya 60 liralık ev maliyeti de ilave edildiğinde göçmen başına 100 liradan toplam 1.800.000 liraya ihtiyaç duyulacağı hesaplanmıştır. 310

Göçmenlere yapılacak yardımların dışında, iskân işleri için ihtiyaç duyulan memur ve yapılanma bedelleri de Trakya Umumî Müfettişliği tarafından Başbakanlığa bildirilmiştir. Buna göre bu ihtiyaçlar şöyleydi:

1. Her vilâyet merkezinde bir müdür, bir memur ve iki kâtiple bir odacıdan oluşan kadro ile bir yazı makinesi ve kırtasiye malzemesi;

2. İkisi Umumî Müfettişlik’te 18’i iskân görecek kazalarda ihtiyaç oldukça kullanılmak üzere 100 lira aylıklı 5 memur, 80 lira aylıklı 15 memur;

3. Çanakkale, Tekirdağ, Kırklareli ve Edirne vilayetlerinde birer doktor, ikişer sıhhiye memurlu üç grup yapılmak üzere Sıhhat Vekâleti’nin mıntıkadaki göçmen işleriyle alâkadar ettiği sari hastalıklarla mücadele teşkilâtındaki bir doktor ve dört sıhhiye memuruna ilâveten 200 lira aylıklı iki doktor ve 75 lira aylıklı iki sıhhiye memuru;

4. 200 lira aylıklı bir mimarla 100 lira aylıklı iki fen memuru;

5. Bükreş, Sofya ve Köstence’de bulunup göçmen gelişini yola koymak için 250 lira ücretli üç memur;

6. Harcırah ve sair müteferrik masraflarda kullanılmak üzere 4.200 lira ki, bu teşkilâtın maaşlı kısmı hariç ücretli kısmının kurulabilmesi için ayrıca 45.000 lira.311

1935 yılında Trakya Bölgesi’ne yerleştirilmesi planlanan 90.000 göçmenden başka, dört yıl içerisinde meralardan istifade edilmek, keleme ve kıraç yerleri işlenebilir hâle getirmek, Meriç ve Ergene sularından, Çanakkale’deki Kırgözler de dâhil bataklıkların kurutulması, çiftliklerin satın alınması şartıyla, geçimini sadece topraktan sağlayabilecek Edirne Vilâyeti’ne 45.000, Kırklareli Vilâyeti’ne 44.000, Çanakkale Vilâyeti’ne 44.000, Tekirdağ Vilayeti’ne 40.000 toplam 173.000 göçmenin daha

310 _{BCA, 030. 10. 72. 474. 6.} 311 _{BCA, 030. 10. 72. 474. 6.}

108

Trakya Bölgesi ve Çanakkale’ye yerleştirilebileceği de Trakya Umumi Müfettişliği’nin raporuna yansımıştır.312

Tablo 48. Edirne’de Yapılacak Göçmen Evleri İçin Gerekli Malzeme Listesi (1935)313

Merkez Uzunköprü Keşan Kavaklı Tutarı Alacağı Ev 2.338 135 467 60 3.000

Kaba Kereste 9.352 540 1.868 240 12.000 Metre Mikab

Kapı ve Pencere Kerestesi 9.352 540 1.868 240 12.000 Adet 1.399,8 81 280,2 36 1.800 Metre Mikab Çivi 81.630 4.725 16.345 2.100 105.000 Kilo Cam 5.845 337,5 1.167,5 150 7.500 Metre Murabba Kiremit 16.376.000 945.000 3.269.000 420.000 21.000.000 Adet Kerpiç 30.396.000 1.755.000 6.071.000 780.000 39.000.000 Çavdar veya

Yulaf Sapı 4.676 270 934 120 6.000 Araba

Tablo 49. Kırklareli’de Yapılacak Göçmen Evleri İçin Gerekli Malzeme Listesi (1935)314

Merkez Lüleburgaz Babaeski Vize Demirköy Tutarı Alacağı Ev 1.125 2.140 1.267 700 398 6000 Kaba Kereste 4.900 9.640 5.068 2.800 1.592 24.000 Metre Mikab Kapı ve Pencere Kerestesi 4.900 9.640 5.068 2.800 1.592 24.000 Adet 735 1.446 750,2 420 238,8 3.600 Metre Mikab Çivi 42.875 84.350 44.345 24.500 13.930 210.000 Kilo Cam 3.069,5 6.695 3.167,5 1.750 995 15.000 Metre Murabba Kiremit 8.675.000 16.870.000 8.860.000 4.900.000 2.785.000 42.000.000 Adet Kerpiç 15.925.000 31.330.000 16.471.000 9.100.000 5.174.000 78.000.000 Çavdar veya Buğday Sapı 2.450 4.820 2.534 1.400 796 12.000 Araba 312 _{BCA, 030. 10. 72. 474. 6.} 313 _{BCA, 030. 10. 72. 474. 6. 5.} 314 _{BCA, 030. 10. 72. 474. 6.6.}

Tablo 50. Tekirdağ’da Yapılacak Göçmen Evleri İçin Gerekli Malzeme Listesi (1935)315

Merkez Hayrabolu Çorlu Malkara Şarköy Saray Tutarı Alacağı Ev 500 400 500 400 200 1.000 3.000 Kaba Kereste 2.000 1.600 2.000 1.600 800 4.000 12.000 Metre Mikab Kapı ve Pencere Kerestesi 2.000 1.000 2.000 1.600 800 4.000 12.000 adet 300 240 300 240 120 600 1.800 Metre Mikab Çivi 17.500 14.000 17.500 14.000 7.000 35.000 105.000 Kilo Cam 1.250 1.000 1.250 1.000 500 2.500 7.500 Metre Murabba Kiremit 3.500.000 2.800.000 3.500.000 2.800.000 1.400.000 7.000.000 21.000.000 Adet Kerpiç 6.500.000 5.200.000 6.500.000 5.200.000 2.500.000 13.000.000 39.000.000 Çavdar veya Buğday Sapı 1.000 800 1.000 800 400 2.000 6.000 Araba

Şekil 2. 1935 Yılında Trakya Bölgesi ve Çanakkale’ye Yerleştirilecek Göçmenlere Yapılacak Evlerin Planı.316

315 _{BCA, 030. 10. 72. 474. 6.7.} 316 _{BCA, 030. 10. 72. 474. 6.}

110

Yukarıda alınan önlemlere ilaveten, İcra Vekilleri Heyeti’nin 25 Nisan 1935 tarihli toplantısında, yurda gelen muhacirlerin büyük çoğunluğunun çiftçilerden oluşması sebebiyle ihtiyaç hâlinde istimlâk edilip kullanılmak üzere Trakya Umumî Müfettişliği’nin görev alanına giren Edirne, Kırklareli, Tekirdağ ve Çanakkale vilayetlerinde 350 bin göçmenin sığabileceği büyüklükte olan, şahıslara ait bakımsız hâlde bulunan 178 çiftliğin istimlâk edilmesine ve buralara beş yıl boyunca muhacirlerin yerleştirilmesine karar verilmiştir.317_{Ayrıca daha önce göçmenlere} bedeli taksitlendirilerek ipotek edilen bazı çiftliklerdeki hane sayısı da ihtiyaç hâlinde arttırılmıştır. Bunlardan biri 15 Şubat 1928 tarihli bir kararname ile 114 hane Bulgaristan göçmenine bedeli 4 taksit ile ipotek edilen Kırklareli Vilayeti Pınar Nahiyesi sınırları içerisinde yer alan Keskinli ya da diğer adı ile Mandıra Çiftliği’dir. Söz konusu çiftlikteki hane sayısı 7 Eylül 1937’de alınan İcra Vekilleri Heyeti kararı ile 166 haneye çıkarılmış, yeni yerleştirmeler yapılarak ipotek işlemi yeni duruma göre yeniden düzenlenmiştir.318_{1938 yılının Temmuz ayında ise Çorlu-Edirne-İstanbul} yolu üzerinde 200 hanelik iki göçmen köyünün kurulmasına karar verilmiştir.319 Tekirdağ İskân Müdürlüğü eksiltme usûlü yapılacak olan bu 200 göçmen evi için keşif bedelini 63.024 lira olarak belirlemiş ve 15 Haziran 1939 tarihinde ilana çıkmıştır.320

317 _{BCA, 030. 18. 01.02. 54. 31. 1; T.C. Maliye Vekâleti Milli Emlâk Müdürlüğü, Milli Emlâk}

Muamelelerine Müteallik Mevzuat, Başvekâlet Matbaası, Ankara, 1937, s. 64.

318 _{BCA, 030. 18. 01. 02. 78. 77. 5.}

319 _{“Yeni Göçmen Köyleri”, Trakya’da Yeşilyurt Gazetesi, 22 Temmuz 1938, s. 4.} 320 _{“Tekirdağ İskân Müdürülüğünden” Tekirdağ Gazetesi, 15 Haziran 1939, s. 4.}

2.2. 1935-1938 YILLARI ARASINDA BULGARİSTAN’DA TÜRK

Belgede Trakya'ya iskan edilen göçmenler ve bölgenin Sosyo-Kültürel yapısına etkileri (1923-1960) (sayfa 155-162)