Toulmin Modeli

Toulmin, özellikle hukuk olmak üzere farklı alanlarda oluşturulmuş argüman biçimlerini inceleyerek bu argümanların unsurları arasında çeşitli benzerlikler olduğunu fark etmiştir. Bu benzerlik ilgili modelin, fen eğitimi araştırmalarında da metodolojik bir enstrüman olarak kullanılabileceğinin ipuçlarını taşımaktadır. Argümanın içeriğinden ziyade yapısına odaklanan Toulmin modeli (Callahan, 2009, s. 52), alandan bağımsız olarak nitelenebilecek ve iki kısımda incelenebilecek elemanlardan oluşmaktadır. İlk bölümde veri(data), iddia(claim) ve gerekçe(warrant) olarak ifade edilen üç öğeden oluşan temel bileşenler ile ikinci bölümde karmaşık argümanlar için kullanılan ve destekleyici(backing), niteleyici(qualifier), çürütücü(rebuttal) şeklinde ifade edilen üç öğeden oluşur (Toulmin, 2003, s. 93). Benzer şekilde Kaya ve Kılıç (2008), veri, iddia ve gerekçenin argümanın temelini oluşturan unsurlar olduğunu ifade ederken, diğer öğeleri argümanın geçerliliğini arttıran unsurlar olarak nitelemiştir. Aşağıda Toulmin modelinin öğeleri genel bir görüş oluşturması açısından şematize edilerek sunulmuş ve ardından her bir öğenin kavramsal olarak ifade ettikleri özetlenmiştir.

Şekil 2.1. Toulmin modeli bileşenleri

Veri (Data) : İddiaları temellendirmek ve desteklemek için kullanılan

olgular veya gerçeklerdir. Aynı zamanda bahsedilen iddialara destek veren özel kanıtlar ve sebepler olarak da ifade edilir.

27

İddia (Claim) : Kişinin düşüncelerini karşılayan, desteklediği ve savunduğu

durum veya zıt fikirde olan kişileri ikna etmek için ortaya konulan düşüncelerdir.

Gerekçe (Warrant) : Veri ile iddia arasındaki ilişkiyi gösteren ve verinin iddiayı nasıl desteklediğini açıklayan ögedir.

Destekleyici (Backing): İddiayı sağlamlaştıran ve gerekçelerin kabul görmediği

durumlarda kullanılan, gerekçeyi destekleyerek ikna kabiliyetini arttıran temel taslaklardır.

Niteleyici (Qualifier) : Argümanın temel bileşenleri arasındaki bağlantıyı

güçlendiren ve ikna edici bir forma dönüştüren yapılardır. İçerisinde “elbette”, “kesinlikle”, “olanaksız” gibi ifadeler barındıran bu yapılar, kullanan taraf açısından tartışmanın gücünü arttıran ve kararlılık ile birlikte kesinlik ifade eden öğelerdir.

Çürütücü (Rebuttal) : Karşıt fikirde olan kişilerin iddialarının geçerlilik içermediğini ortaya koyan ifadelerdir.

Toulmin modelinin bileşenlerini ve bu bileşenlerin birbiri ile ilişkisini açıklayan bir şekil aşağıda sunulmuştur:

Şekil 2.2. Toulmin modeli bileşenleri arası ilişkiler (Toulmin, 2003, s.96)

Şekil 2.2. incelendiğinde, iddianın oluşturulması için argüman ortaya koyacak kişinin, belli bir veriye ve bu verinin iddia ile arasındaki ilişkiyi doğrulayan bir gerekçenin varlığına ihtiyaç duyulduğu görülmektedir. Bunun yanında gerekçenin de sağlamlaştırılması için bir

Veri

(Data) _(Claim) İddia

Gerekçe (Warrant) Niteleyici (Qualifier) Çürütücü (Rebbuttal) Destekleyici (Backing)

28

destekleyici ile güçlendirilmesi gerekmektedir. İddia oluşturulup ortaya konulsa dahi, bu iddianın karşısında yer alabilecek verilerin de olabileceği, bunların da çürütücü olarak ifade edilebileceği görülmektedir. Benzer biçimde Erduran, Simon ve Osborne (2004) Toulmin modelinin, verilere dayandırılan iddialar, iki bileşen arasındaki ilişkiyi gerçek kılan gerekçeler ve gerekçeleri sağlamlaştıran desteklerden oluştuğunu ifade etmiştir. Ayrıca, iddianın sınırlarını çizen ve iddiaları netleştiren niteleyiciler ile iddianın geçersiz olduğu durumları özetleyen çürütücüleri içeren bir model olduğunu dile getirmişlerdir.

Şekil 2.3. Toulmin modeli örneği

Toulmin modelinin, argümantasyon sürecinde kullanılmasının avantajları olduğu dile getirilmektedir. Şahin’e (2014, s. 35) göre Toulmin modelinin dört önemli özelliği vardır:

(Niteleyici) Daima (Çürütücü) Bizmut, Antimon ve Su gibi bu kurala uymayan maddeler de vardır. (Destekleyici)

Isı kazanıldıkça saf madde taneciklerinin hareket enerjileri artar ve hızlanırlar.

(Veri) Saf maddeler ısıtıldıkça hacimleri artar. (Gerekçe) Isı verildikçe, saf maddenin taneciklerini oluşturan boşluk artar. (İddia) Alkol ısıtıldıkça hacmi artar. Çünkü Çünkü

29

1. Modelin geniş bir uzlaşı ile kabul görmesi ve argümantasyon uygulamalarında kullanılması,

2. Gündelik yaşam içerisinde üretilen argümanların analizi için tasarlanması, 3. Basit argüman oluşturma aşamalarını izah etmesi ve bir kılavuz özelliği taşıması, 4. Bu modelin ortaokul öğrencileri için tasarlanmış olması.

Bu özellikler dikkate alındığında, kurulabilecek en basit argümanların analizi için önemli bir araç olarak başvurulabilecek yapıda olması, genel geçer eğilimleri karşılaması ve bilim camiasında kabul görmüş olması dikkat çekicidir. Bunun yanında argüman oluşturma sürecini basite indirgeyerek anlaşılır kılması ve düşük yaş seviyelerinde de kullanıma uygun olması gibi özellikleriyle geniş bir kullanıcı çevresi edindiği söylenebilir.

Toulmin, argümanları incelerken ve analiz ederken, içeriklerinden ziyade argümanların yapısı ve oluşturulma biçimi ile ilgilenmiştir. Bir argümanın oluşturulma biçimini, bilim insanlarının argüman oluşturma biçimi ile karşılaştırarak değerlendirmektedir. Toulmin’e (2003, s. 127) göre, bilim insanları bir olguyu açıklayan bir iddia ile tartışma sürecine dâhil olurlar ve iddiaları dayandırdıkları kanıtları açıklarlar. Bununla birlikte bir bilginin bilimsel olabilme koşulu, bilim camiasının epistemolojik ölçütleri ile uyum içerisinde olmasıdır. Ayrıca dayanak olarak gösterilen kanıtın ikna edici olabilmesi için destekleyicilere ihtiyaç duyulmaktadır. Bütün bu sürecin, kurulan argümanların karşılayıp karşılamadığına bakılarak argüman analizi sırasında karar verilirken kullanılır.

Toulmin modelinin argümanların analizinde gerek duyulan birden çok amacı karşıladığını söylemek mümkündür. Nussbaum’a (2011) göre, argüman analizi üç hedefe ulaşmayı amaçlar. Bunlar: analitik, kuralcı ve tanımlayıcı amaçlardır. Toulmin modeli analitik özelliği karşılar; çünkü bir argümanın bileşenlerine ayrılmasını ve bu bileşenler arasındaki ilişkileri göstermeyi mümkün kılar. Toulmin modeli kuralcı özelliği karşılar, çünkü model, bileşenlerin niteliği ve güçlülüğü hakkında bir değerlendirme yapmaya imkân tanır. Toulmin modeli tanımlayıcı özellik taşır, çünkü bilimsel tartışmaya katılan bireylerin tartışma eğilimlerini anlamamıza fırsat verir.

Toulmin modelinin bahsedilen yararlarına karşın birtakım sınırlılıkları olduğu da bazı araştırmacılar tarafından farklı zamanlarda dile getirilmiştir. Modelde yer alan bileşenler arasındaki ilişkilere odaklanan Jiménez-Aleixandre, Bugallo-Rodriguez ve Duschl (2000), Simosi (2003) ve Erduran, Simon ve Osborne (2004), veri ile gerekçe ve gerekçe ile destekleyicinin ayırt edilmesinin güçlüklerini dile getirmişlerdir. Toulmin (2003, s. 109),

30

gerekçelerin farazi ifadeler içerdiğini ve iddia ile veri arasında bir bağlantı oluşturduğunu ifade etmiş ve destekleyicinin iddiayı destekleyen veriler içerdiğini ve argümanın farklı durumlarını kapsadığını dile getirmiştir.

Modele yöneltilen eleştiriler bu kadarla sınırlı değildir. Argüman yapılarına odaklanan model, argüman bileşenlerinin geçerliği ile ilgilenmemektedir. Böylece bir argüman yapısal olarak geçerli olsa bile içerik olarak geçerli olmama durumu ile karşı karşıyadır. Bu konuda Sampson ve Clark (2006a), Toulmin modelini sadece alandan bağımsız bilgilerde işe yarar olmakla ve bağımlı olan ve karmaşık argümanlarda kullanılan bileşenlerin özellikleri ihmal etmekle eleştirmiştir. Ek olarak, Toulmin modeli her ne kadar argüman yapısını betimlemekte başarılı bir model olarak öne çıksa da sunulan argümanların niteliğini arttıracak bir özellik içermemektedir.

Sadler ve Fowler (2006), sosyo-bilimsel temelli eğitim araştırmalarında rutin kullanımı olmasına karşın Toulmin modelinin sınırlılıklarının olduğunu iddia etmişlerdir. Buna göre, bir araştırmada Toulmin modeli ile değerlendirme yapmak, bir argümanın öznel doğasında olan bileşenleri, özellikle de veri, gerekçe ve destekleyiciyi birbirinden ayırmayı güçleştirmektedir. Bu problemin üstesinden gelmek için sınırlılıkları olan bileşenleri birlikte gruplamayı öneren yazarlar, değerlendirme sürecinde çürütücü bileşenine odaklanmanın grup tartışmalarının analizine imkân verdiğini belirtmişlerdir.

Aldağ (2006), Toulmin’in disiplinleri ve kavramları farklı tanımlamasının, analiz sırasında bileşenlerin birbirinden ayırt edilebilmesini güçleştirdiğini ve modelin uzun, karmaşık ve bilhassa diyalektik tartışmaların analizinde yetersiz kaldığını ifade etmiştir.

Toulmin modeline getirilen eleştirilerin ortak yönü, analiz sürecinde modele ait bileşenlerin araştırmacılara geniş bir alan sağlamasına karşın, birbirleri ile kesin çizgilerle ayrılmasının mümkün olmadığıdır. Bunlara ek olarak bazı araştırmacılar, Toulmin modelinin argümanların yapısına odaklanmasının, argümanların içeriğine ait nitelik, yeterlilik ve işlevsellik gibi özelliklerin es geçilmesine neden olduğunu iddia etmektedirler. Bu sınırlılıkların üstesinden gelebilmek için Toulmin modeli çerçevesinde iyileştirmeler yapmak gibi analitik bir yapı gösteren alternatif önerilerde bulunan birçok bilim insanı da vardır (Kuhn, Shaw ve Felton, 1997; Jiménez-Aleixandre, Bugallo-Rodriguez ve Duschl, 2000; Osborne, Erduran ve Simon, 2004). Bunlara ek olarak, araştırmacıların bir kısmı argümanların farklı özelliklerine odaklandıklarından veya Toulmin modelinin

31

sınırlılıklarının alternatif teorilerle aşılamayacağını iddia ettiklerinden dolayı, kendi araştırmalarının doğasına uygun olarak yeni değerlendirme modelleri geliştirmişlerdir.