Geçerlik Çalışmaları

Ölçek geliştirme çalışmasının bu aşamasında ölçeğin yapı geçerliği incelenmiştir. Yapı geçerliği, bir ölçme aracının soyut bir olguyu ne derece doğru ölçebildiğini göstermektedir (Tavşancıl, 2010). Yapı geçerliği ölçümü iki bölümde gerçekleştirilmiştir. Birinci bölümde Açımlayıcı Faktör Analizi (AFA), ikinci bölümde ise Doğrulayıcı Faktör Analizi (DFA) yapılmıştır.

Geçerlik çalışmasının ilk bölümünde madde faktör yüklerini belirlemek ve birbirleriyle ilişkili maddeleri tespit etmek amacıyla faktör analizi gerçekleştirilmiştir. Faktör analizi; birbirleriyle ilişki içerisinde olan değişkenlerin bir araya getirildiği ve aralarındaki ilişki göz önüne alınarak sayıca az ve kavramsal açıdan anlamlı boyutlar oluşturan (Field, 2009) bir analiz çeşididir. Ölçeğin yapı geçerliği için faktör analizi yapılmadan önce faktör analizine uygunluğunu denetlemek amacıyla Kaiser-Mayer-Olkin (KMO) ve Barlett Küresellik Testi analizi yapılmıştır. Bu analiz, ölçekte yer alan maddeler ile örneklemin uyumluluğunu ortaya koyan bir büyüklüktür. KMO değerinin .60’ın üzerinde olması ölçeğin faktör analizine uygunluğunun bir göstergesi olarak kabul edilmektedir (Akgül ve Çevik, 2003). KMO analiz sonuçları aşağıda tablo halinde sunulmuştur.

Tablo 3.8.

Sözde-bilim İnanç Ölçeği KMO Örneklem Ölçüm Yeterliği Sonuçları

KMO (Kaiser-Mayer-Olkin) Örneklem Ölçüm Yeterliği

0,814

Tablo 3.8 incelendiğinde analizden elde edilen KMO değerinin .60’dan daha yüksek olduğu bulunmuştur. Bu sonuç ölçeğin faktör analizine uygun olduğunun bir göstergesidir. Bu sonucun elde edilmesinin ardından veri seti daha sonra Barlett Küresellik Testi analizine tabi tutulmuştur. Barlett testinden elde edilen değerin anlamlı olması ölçeğin faktör analizine uygun olduğunu göstermektedir (Tatlıdil, 2002). Aşağıda Barlett Küresellik Testi analiz sonuçlarına yer verilmiştir.

109

Tablo 3.9.

Sözde-bilim İnanç Ölçeği Barlett Testi Sonuçları

Barlett Testi Ki-Kare (yaklaşık) Sd p

*

2089,187 561 ,000

*p<0,001

Tablo 3.9 incelendiğinde ölçeğin Barlett Küresellik Testine ilişkin değerinin anlamlı olduğu görülmektedir. KMO değeri ile Barlett Küresellik Testi değerinin anlamlı olması ölçeğin faktör analizine uygun olduğunun ve maddeler arasındaki korelasyonun yüksek olduğunun bir göstergesidir.

Yukarıda bahsedilen uyum testlerinin uygun aralıkta çıkmasını takiben ölçme aracına (AFA) yapılarak madde yük değerleri hesaplanmıştır. Geliştirilen ölçek 3 boyutlu olarak tasarlandığı için programda işlem 3 faktör ile sınırlandırılmış ve analiz gerçekleştirilmiştir. AFA sonucunda elde edilen madde yük değerlerine ilişkin tablo aşağıda sunulmuştur.

Tablo 3.10.

Sözde-bilim İnanç Ölçeği Madde Yük Değerleri

Maddeler Başlangıç Değeri Yük değerleri

Madde 1 1,000 ,448 Madde 2 1,000 ,333 Madde 6 1,000 ,046 Madde 10 1,000 ,366 Madde 11 1,000 ,369 Madde 13 1,000 ,219 Madde 15 1,000 ,573 Madde 16 1,000 ,415 Madde 17 1,000 ,367 Madde 18 1,000 ,469 Madde 19 1,000 ,504 Madde 20 1,000 ,542 Madde 21 1,000 ,596 Madde 22 1,000 ,344 Madde 23 1,000 ,492 Madde 24 1,000 ,586 Madde 26 1,000 ,560 Madde 27 1,000 ,514 Madde 30 1,000 ,317 Madde 31 1,000 ,546 Madde 32 1,000 ,192 Madde 33 1,000 ,302 Madde 34 1,000 ,247 Madde 37 1,000 ,325 Madde 38 1,000 ,302 Madde 40 1,000 ,216 Madde 41 1,000 ,328 Madde 42 1,000 ,211 Madde 43 1,000 ,415 Madde 44 1,000 ,359 Madde 45 1,000 ,410 Madde 47 1,000 ,357

110

Madde 50 1,000 ,527

Madde 51 1,000 ,489

Tabachnick ve Fidell (2013) madde faktör yük değerleri .40’ın üstünde olduğunda maddeleri “çok iyi”, madde yük değerleri .70’in üstünde olduğunda ise maddeleri “kusursuz” olarak tanımlamışlardır. Bununla birlikte madde faktör yükleri için alt nokta olarak 0.30 değerinin alınabileceği (Büyüköztürk, 2009; Tavşancıl, 2010) belirtilmektedir. Ayrıca faktör analizi sırasında varimax dik döndürme sırasında madde faktör yükleri arasındaki farkların .10 üzerinde olması koşulu (Çokluk, Şekercioğlu ve Büyüköztürk, 2010) aranmıştır. Bu yargılardan hareketle madde faktör yük değerleri .30’un altında olan 6 madde (madde 6, 13, 32, 34, 40, 42) ile madde faktör yükleri arasındaki farkları .10’dan daha küçük olan 6 maddenin (madde 1, 2, 16, 17, 41, 43) ölçekten çıkarılmasına karar verilmiştir. Bu işlemlerden sonra SİÖ’nün son hali 22 madde olarak şekillenmiştir.

Madde faktör yüklerinin belirlenmesi ve uygun olmayan maddelerin ölçekten çıkarılmasının ardından faktör analizi uygulanmıştır. Faktör analizi sonucu 3 faktör altında toplanan maddelerle ölçeğin açıkladığı varyans toplamı %42,810 olarak bulunmuştur. Sosyal bilimlerde %40 ile %60 arasında açıklanan toplam varyans değerinin yeterli olduğu dile getirilmektedir (Tavşancıl, 2010). Mevcut ölçekte açıklanan toplam varyansın, belirtilen aralıkta olduğu göz önüne alınarak açıklama düzeyi yeterli kabul edilmiştir.

Faktör analizi sonucu az değişkenle faktör varyanslarının yüksek değerler alması istendiğinden, veri setine Varimax dik döndürme yöntemi uygulanmıştır. Bu yöntem ile döndürülmüş bileşenler matrisi ve faktörlerin açıkladıkları toplam varyans miktarları aşağıda gösterilmiştir.

111

Tablo 3.11.

Sözde-bilim İnanç Ölçeği Varimax Döndürülmüş Faktör ve Ortak Faktör Yükleri

Madde No Faktörler F1 F2 F3 11 0,59 -0,02 0,09 15 0,76 0,02 0,04 23 0,63 0,32 0,06 24 0,75 0,19 -0,03 27 0,67 0,15 0,05 30 0,44 0,10 0,10 31 0,74 0,08 0,14 38 0,47 0,18 0,09 45 0,53 0,27 0,26 18 0,34 0,53 0,03 19 -0,03 0,67 0,17 20 0,24 0,71 -0,07 21 0,11 0,78 -0,08 22 0,05 0,57 0,12 44 0,15 0,51 0,27 51 0,37 0,59 -0,11 10 0,27 -0,15 0,59 26 0,06 0,22 0,60 32 0,24 -0,08 0,65 33 0,03 0,20 0,51 47 -0,07 0,02 0,64 50 0,05 0,01 0,40 Özdeğer (Toplam = 9,43) 5,38 2,18 1,87 Açıklanan Varyans (%) = 42,81 24,44 9,89 8,48

Tablo 3.11 incelendiğinde ilk faktör altında 9, ikinci faktör altında 7 ve son faktör altında 6 maddenin toplandığı görülmektedir. Ölçeğin geliştirme amaçları doğrultusunda ilk faktöre sözde-fiziksel iddialar, ikinci faktöre sözde-öngörüsel iddialar ve üçüncü faktöre ise sözde- medikal iddialar isimleri verilmiştir.

Yapı geçerliğinin ikinci bölümünde, açımlayıcı faktör analizi sonucunda elde edilen üç faktörlü modelin veri seti ile uyumunu kontrol etmek amacıyla LISREL 8.8 programında Doğrulayıcı Faktör Analizi (DFA) uygulanmıştır. DFA uygulanırken asıl uygulama sırasında elde edilen veri seti LISREL programına yüklenmiş ve kovaryans matrisi oluşturulmuştur. Bu işlem sonucunda geliştirilen ölçeğe ilişkin uyum indeksi değerleri; χ2_{/sd=1.98, GFI=.85, AGFI=.81, CFI=.92, NFI=.85, NNFI=.91, IFI=.92, RMSEA=.069,} SRMR=.01, PNFI=.76 ve PGFI=.69 olarak bulunmuştur. Uyum indeksi değerleri verilen modelin yeterliğini belirlemek için bahsi geçen indekslere ilişkin mükemmel uyum değerleri ile kabul edilebilir uyum değerleri ve mevcut modelin sınanmasından elde edilen uyum değerleri Tablo 3.12’de sunulmuştur.

112

Tablo 3.12.

Standart Uyum Ölçütleri ve Modele İlişkin DFA’dan Elde Edilen Uyum İndeksleri

Sınanan Uyum İndeksleri Mükemmel Uyum Değerleri Kabul Edilebilir Uyum Değerleri Elde Edilen Uyum İndeks Değerleri Sonuç χ2_{/sd 0 ≤ χ}2_{/sd ≤ 2 2 ≤ χ}2_{/sd ≤ 3 1.98 Mükemmel Uyum}

GFI .95 ≤ GFI ≤ 1.00 .90 ≤ GFI ≤ 95 .90 Kabul Edilebilir uyum AGFI .90 ≤ AGFI ≤ 1.00 .85 ≤ AGFI ≤ .90 .91 Kabul Edilebilir

Uyum CFI .95 ≤ CFI ≤ 1.00 .90 ≤ CFI ≤ .95 .92 Kabul Edilebilir

Uyum NFI .95 ≤ NFI ≤ 1.00 .90 ≤ NFI ≤ .95 .90 Kabul Edilebilir

Uyum NNFI .95 ≤ NNFI ≤ 1.00 .90 ≤ NNFI ≤ .95 .91 Kabul Edilebilir

Uyum IFI .95 ≤ IFI ≤ 1.00 .90 ≤ IFI ≤ .95 .92 Kabul Edilebilir

Uyum RMSEA .00 ≤ RMSEA ≤

.05

.05 ≤ RMSEA ≤ .08 .069 Kabul Edilebilir Uyum SRMR .00 ≤ SRMR ≤ .05 .05 ≤ SRMR ≤ .10 .074 Kabul Edilebilir

Uyum PNFI .95 ≤ PNFI ≤ 1.00 .50 ≤ PNFI ≤ .95 .76 Kabul Edilebilir

Uyum PGFI .95 ≤ PGFI ≤ 1.00 .50 ≤ PGFI ≤ .95 .69 Kabul Edilebilir

Uyum

χ2_{=407.43, sd=206, RMSEA için %90 Olasılıklı Güven Aralığı=(.059 ; .079)}

Tablo 3.12 incelendiğinde modele yönelik uyum değerlerinin uygun olduğu tespit edilmiştir. AFA sonucunda elde edilen modelin doğrulanması amacıyla elde edilen path diyagramı aşağıda sunulmuştur.

113

Şekil 3.3. Sözde-bilim İnanç Ölçeğine İlişkin DFA Path Diyagramı

DFA sonucunda elde edilen üç boyutlu modelin ilk faktörüne ait madde faktör yükleri .56 ile .94 arasında, ikinci faktörüne ait madde faktör yükleri .57 ile .78 ve üçüncü faktörüne ait madde faktör yükleri ise .26 ile .90 arasında değerler almaktadır. Ölçekte yer alan madde toplam korelasyon değerlerinin yeterli düzeyde olduğu söylenebilir.