Rum Toplumunda Geçiş Törenleri

1.3.3.3.1. Doğum

Bayan S.İ. (Moda, Rum, 60) İstanbul Rum toplumunda doğumun kutlanmasını şöyle anlatmaktadır:

“Hıristiyanlık inancı doğrultusunda bebekler doğduğu andan itibaren ‘günahkar’ kabul edilmektedir. Bunun kökeni ilk günahı işlemiş olan insanlara kadar gidiyor. O nedenle herkes doğduğu anda “saf ve temiz” değil, ‘günahkar’ kabul ediliyor. Masumiyet için, saflık için ‘vaftiz’ edilmesi gerekiyor. Vaftzi töreni düzenlenmesinin amacı, esas itibariyle simgesel olarak ‘günahtan arınmak’ ve Hıristiyanlığa kabul edilmek olarak özetlenebilir. Vaftiz olacak çocuğun bir vaftiz annesi ve vaftiz babası olmalıdır. Tabii ki onlar da Rum Ortodoks olmak koşuluyla. Ayrıca Rum Ortodokslar’ın başka mezheplerin vaftiz töreninde vaftiz anne-baba olma görevinde bulunması yasaktır. Rum okuluna kayıt, evlilik, cenaze vs. gibi işlerde vaftiz belgesi lazım olur. Bu yüzden vaftiz belgesinin özenle korunması gerekiyor. İlk çocuğa erkekse dedesinin; kızsa babaannesinin ismi konur. Burada babanın anne ve babası öncelikli kabul ediliyor ki aslında sırf bu nedenden dolayı ailelerde tartışmalar bile yaşanıyor. Anneler haklı sebelerle kendi annesinin adını bebeğe vermek istiyor. Bir de şurası çok önemli, vaftiz töreni gerçekleşene kadar bebeğe ismiyle hitap edilmez. Kız bebekse “beba”; erkek bebekse “bebi”olarak çağrılır. Ancak vaftiz töreni bitince, o isim kilisede, kutsal bir ortamda telafuz edildikten sonra sahiplenilir. Bebeğe bundan sonra ismiyle hitap edilebilir. Verilen isim de dede veya ninenin adı da olsa muhakkak bir aziz veya azizenin adıdır. Çünkü bizim inancımızda ismini taşıdığın aziz ve azizenin seni koruduğuna inanılır. İsmi konulan aziz veya azizenin bu mertebeye eriştikleri günde; yani aziz veya azize oldukları günde o ismi taşıyanların isim günü kutlanır. İsim günü kutlaması doğum gününden daha önemli bir kutlamadır. Evde yakın akrabaya veya arkadaşlara ziyafet verilir. “Xronia polla”, yani “Nice senelere” denilerek kutlanır.”

95

1.3.3.3.2. Evlilik

Hıristiyan bir toplum olan Rumlarda, tıpkı Ermenilerdeki gibi evlilik kilise tarafından tescil edilmektedir. Bayan E.U(Burgazada, Rum,69) İstanbul Rum toplumundaki, evlilik töreni hakkında şu bilgileri vermektedir:

“Bizde yedi göbeğe kadar akraban olan kişiyle evlenilmez. Nikahta şahitlik yapacak kişi mutlaka Ortodoks inancına bağlı bulunmalıdır. Bu kişiye “kumbaro” adı verilmektedir. İki aile arasında(gelin ve damadın ailesi) görüşmeleri sağlayan kişiye de “proksania” denilmektedir. Aileler anlaşır ve söz kesilirse damat adayı, geline bir haç hediye eder. Nişanda da yüzük takılır ama nişan yüzüğü bizde sol tarafa takılır. Düğünden önceki perşembe günü çeyiz sergileme günüdür. Günümüzde de bu adet devam ediyor. Düğün gününden önce gelin ve damadın evi hazırlanır. Gelinin yakın arkadaşları evi hazırlar ve bu yeni eve bereketin sembolü olarak şeker ve tuz götürülür. Gelin ve yakın kız arkadaşları evde küçük bir kutlama yaparlar. Bu iş için daha önceden ikramlık tatlılar hazırlanır. Gelin ve damadın yatağına da aynı şekilde pirinç atılır ki çocuk sahibi olmaları için. Davetlilerin ekonomik gücü yüksekse inci ve altın da atabilirler. Günümüzde artık çok geçerliliği kalmasa da düğünden önceki bir hafta boyunca uğursuzluk getirdiğine inandıkları için gelin ve damat birbirini görmemektedir. Düğünler genellikle pazar günleri, öğleden sonra yapılır. Damat ailesi ile birlikte gelini kilise kapısında bekler. Gelini kiliseye babası götürür ve kapıda bekleyen damada teslim eder. Düğün sahibi Rum toplumunun önde gelen kişilerinden ise yüksek kademeden bir ruhani topluluğun da törene katılması adettendir. Böyle durumlarda Fener Rum Patrikhanesi, gönderdiği temsilciler ile düğünü şereflendirmektedir. Kilise nikahı kıyılırken gelin ve damat bir mum tutar. Mum, Kutsal Kitap’ta söz edilen beş bakirenin kandillerinin simgesidir. Mesih’in karşılanması bu mumlar sayesinde olmuştur. Bu nedenle ellerinde mum tutan gelin ve damat evliliklerini kutsayacağına inandıkları Mesih’i karşılamaya hazırlanmıştır. İstanbul Rum toplumunun düğünlerinde gelin ve damada taç takılır. Bu esnada Kutsal Kitap’tan ilahiler okunur. Rahip, birbirine bağlı iki tacı masa üzerinden alıp kirveye teslim eder ve “Tanrı’nın kulu A

96

ile Tanrının kulu B’yi Baba, Oğul ve Kutsal Ruh adına nikahlıyorum.”

diye üç kez tekrarlar. Bu esnada arkada duran kirve, taçları gelin ve damadın başlarında çaprazlar. Evlilik töreninde taç takma adeti, Tanrı’nın evlilik kurumuna ve çiftlere verdiği değeri görkemi temsil etmektedir. Bunun ardından Papaz “Ve erkek, annesi ile babasını bırakıp, karısına

bağlanacak.” der. Daha sonra rahip çiftin yüzüklerini sol elden sağ ele

geçirir. Bu aşamada rahip aynı kadehten geline, damada ve kirveye birer yudum şarap içirir. Şarap, insanlığı yasak elmanın günahından arındırmak için İsa’nın döktüğü kanı temsil etmektedir. Gelin ve damadın, ortak kadehten şarap içmesi çiftin artık tek vücut olduğunu simgeler. Bu işlemin ardından rahip, kirve ve evlenen çift, ortasında Kutsal Kitap’ın durduğu bir masa etrafında üç kez döner. Böylece evlilik akdinin son şartı da gerçekleşmiş olur, çiftler “mühürlenir” Son işlemden sonra kilisenin huzurunda karı-koca ilan edilen çifti kutlamak için başlarına çiçek, pirinç ve para atılır. Düğünde davetlilere badem şekeri yani “koufeta” dağıtılır. Gelinin bekar kız arkadaşları bu şekeri alıp, yastığının altında üç ün saklar ki koca bulabilmek için. Nikah töreni böylece son bulur. Evlilik hangi kilisede gerçekleşmişse orada çift adına bir kayıt açılmaktadır. Bu kayıt çiftin gelecekteki çocuklarının ve torunlarının da yaşam boyunca kütüğünü oluşturmaktadır. Ülkemizde resmi nikah esas olduğu için, kilise önce resmi nikah defterini, sonra da gelin ve damadın kaydının bulunduğu kiliseden, rahibin “İlk evliliğini yapmaktadır” diye tasdiklediği bir evrakı istemektedir.”

Evlilik, İstanbul Rum toplumu için ortak bir mutluluğun paylaşıldığı bir kutlama olsa da dini bağlamı oldukça yoğundur. Evliliğin bozulma süreci bile kilise tarafından oldukça zor şartlara dayandırılmaktadır. Bu bağlamda İstanbul Rum toplumunda evlilik yoluyla kurulan aile kurumu, dindar Hıristiyanlar ve toplumuna bağlı bireyler oluşturmak için hazırlanmış bir ortam kabul edilmektedir. Gelin çeyizinin sergilenmesi ve düğünde badem şekeri dağıtılması geniş toplumda da yaygın olan bir gelenektir.

97

1.3.3.3.3. Ölüm

İstanbul Rumları’nda defin töreni hazırlıkları hakkında Bayan A.Ç(Samatya, Rum, 58) şu bilgileri vermektedir.

“Cenaze evine papaz çağrılır. Ölen kişi kefene sarılmadan önce yıkanır. Kefenleme işlemi bittikten sonra tabuta konur. Tabut ilahiler eşliğinde kiliseye taşınır. Cenaze töreninde siyah giyinilir. Duyguların şiddeti çok fazla belli edilmez. Kilisedeki cenaze merasiminde Kutsal Kitap’tan dualar okunur. Defindeki sonraki üçüncü günün sabahında, sabah dörtte, papaz ve ölen kişinin en yakın kadın akrabası mezarlığa gider. Papaz ölen kişinin mezarını tütsüler. Bu adetin kökeni, İsa Mesih’in mezarının kadınlar tarafından ziyaret edilmesine dayanmaktadır. Ölümün ardından kırk gün geçtikten sonra, kilisede yeni bir anma töreni düzenlenir. Kilise kapısında fakir fukaraya yiyecek dağıtılır. Ölen kişiyi anmak için ailesi tarafından “koliva” yapılır. Koliva; buğday, kuru üzüm, tahıl ve ceviz kaynatılarak yapılıyor. Bu hazırlık esnasında dua okunur. Komşular ve yakın akrabalar, acılı aileyi yalnız bırakmamak için yas evine gün aşırı ziyarete giderler.”

İstanbul Rum toplumunun defin gelenekleri arasında yer alan kefenleme, ibadethane kapısında yoksullara yemek dağıtılması ve bir çeşit tatlı hazırlanarak, dağıtılması geniş toplumda da yaygın olan defin gelenekleridir.

98

AZINLIK GRUPLARI VE TÜRK TOPLUMUNDA “GEÇİŞ TÖRENLERİ” BENZERLİKLERİ

Doğum

Türklerde Ermenilerde Rumlarda Yahudilerde

Doğumun Kutlanması

Bebek Mevlüdü Baby Shower10 _{× Faşadura}

Sünnet Sünnet × × Brit Mila

Bebeğin

Günahsız Kabul Edilmesi

✔ × × ✔

Diş Buğdayı ✔ ✔ × ×

40. Gün Ritüeli Kırkı Çıkmak Kırk Uçurmak Kırk Uçurmak ×

Tablo 1 Azınlık Grupları ve Türk Toplumunda Doğum Törenleri Benzerlikleri

Evlilik

Tablo 2 Azınlık Grupları ve Türk Toplumunda Evlilik Törenleri Benzerlikleri

10 _{Her ne kadar dini ve tarihsel bir önemi olmasa da, son yıllarda İstanbul Ermeni toplumunda}

sıklıkla rastlanan bir kutlamadır. “Baby shower” partisi, Amerika Birleşik Devletleri kökenli bir kutlamadır.

11 _{Evlenecek olan çiftlerin veya hâlen evli olan çiftlerin, evliliğin sona ermesi durumunda mal}

varlıklarının paylaşımı konusunu düzenleyen ve resmi şekilde yapılması gereken bir aile hukuku sözleşmesidir. Dini değil, hukuki bir sözleşmedir.

Türklerde Ermenilerde Rumlarda Yahudilerde

Gelinin Düğün Öncesi Törensel Temizliği

Gelin Hamamı × × Mikve

Evlilik Kontratı Evlilik Sözleşmesi11

× × Ketuba

Çeyiz Sergileme ✔ ✔ ✔ ✔

Geline Hediye Hazırlanması

Gelin Bohçası Gelin

Sepeti/Bohçası

× ×

Nikâh Töreni İkramı

Nikâh Şekeri Nuşişakar Koufeta Masapan

Düğünden Önce Damadın Gelini Görmesinin Uğursuz Sayılması × ✔ ✔ ×

99

Ölüm

Türklerde Ermenilerde Rumlarda Yahudilerde

Defin İşleminin Dini Görevli Tarafından Gerçekleştirilmesi

İmamlar Papazlar Papazlar ×

Ölünün Yıkanması ✔ ✔ ✔ ✔ Kefenleme ✔ ✔ ✔ ✔ Tabuta Koymak ✔ ✔ ✔ ✔ Tabutta Defnetmek × ✔ ✔ ✔ Cenazede Siyah Giyinmek ✔ ✔ ✔ ✔ Yas Yemeği _{✔ ✔ ✔ ✔} Cenaze Defnedilirken Küreğin Elden Ele Geçmemesi ✔ ✔ × × İntiharın Yasak Olması ✔ ✔ ✔ ✔ İbadethaneye Defnedilmeme Kuralı ✔ ✔ × ✔ Cenaze Ardından Dağıtılan Yiyecek

Helva Helva Koliva ×

Cenaze Yemeği ✔ ✔ ✔ × Ölen Kişinin 40’ının Çıkmasını Beklemek… 40 Mevlüdü 40. Gün Hokehankisd töreni 40.gün Kilisede Cenaze Töreni ×

100