Toplumsal Kapalılık

Bazı meslekler diğer mesleklerden neden fazla kazanır sorusu sosyal bilimlerin incelemeye aldığı ve üzerinde mutabık kalmadığı bir sorudur. Endüstriyel toplumlarda eşitsizliğin temel sebeplerinin olduğu düşünülmektedir. Đş bölümünün pozisyonları arası farklı prosesler vardır bu pozisyonlarda bazıları daha değerli bazıları daha değersiz konumlanmıştır. Bu pozisyonlar için insanlar farklı ödül ve prestij mekanizması geliştirmişlerdir. Toplumsal kapalılığı kapsayan iki tane temel kavram vardır: Tabakalaşma ve meslekler sosyolojisi toplumsal kapalılığı kapsamaktadır. Kurumsallaşmış kapalılık araçları şunlardır (Weeden, 2002: 55-60):

90 1. Lisanslama

2. Eğitimin belgelendirme zorunluluğu 3. Gönüllü sertifikasyon

4. Kurumsal temsil 5. Birlikleşme

Đş bölümüne dayalı ekonomik üretim sonucunda ortaya çıkan gelir eşitsizliği ve bunun mücadelesi sonucu ortaya çıkan tabakalaşmanın doğal sonucu olarak mesleki kapanma ortaya çıkmaktadır. Weber sosyal kapalılık kavramı ondan türetilmiş tabakalaşma teorileri ve buna bağlı gelişen meslek sosyolojisi kavramı sosyal gruplar tarafından şekillendirilen teknik iş bölümü sosyal ve resmi bariyerlerle sınırlandırılan kaynaklara ve fırsatlara ulaşım mesleki kapalılığı ifade etmektedir. Beş kuramsal strateji dört mekanizmayı kullanmaktadır. Dört mekanizma şunlardır (Weeden, 2002:55-101).

1. Meslekte emek arzını sınırlandırılması

2. Bir ürüne veya hizmete yönelik talebin canlandırılması veya çoğaltılması 3. Hizmet sağlayıcının tek inancının kurumsallaştırılması

4. Kaliteli hizmeti simgeleyen işaret ve sembolleri müşterinin algısına sunmak Profesyoneller mesleki sistem içinde itibarın doruğundadır. Mesleğe girişin ve mesleki davranışların kontrol edilmesinden ve özel bazı beceriler üzerinde tekel oluşturulmasından dolayı, profesyonel topluluklar diğer mesleklerden daha fazla gelir düzeyine sahiptir. Dahası her meslek topluluğu becerileri üzerinde tekele saip olduğundan dolayı, bu tür kapalı topluluklara danışılması gerekir (Goode, 1996:69). Mesleki kapalılık Weber’e göre aynı menfaat gurubu için rekabet ihtimalini azaltır, böylece gurup avantajını piyasada oluşturduğu tek elden dolayı maksimize eder. Kapalılık teorisi daha çok istismarın yapısal olarak hesaplanması ve yaygınlaştırılmasıdır. Mesleki kapalılık süreci kolektif hareket etmeyi meslektaş dayanışmasını ve kapalılığı sağlayan dinamik bir süreçtir kendini yeni şartlara ve yeni durumlara uyarlayabilir

91 T Taabblloo1122::HHeerrbbiirrkkaappaallııllııkkssttrraatteejjiissiinniinnddeeğğeerrkkaazzaannmmaassıınnııssaağğllaayyaann kkaarraakktteerriissttiikk m meekkaanniizzmmaallaarr Arzın sınırlandırılm ası Talep çeşitliliğini n artması Uğraşlar için talep kaynakları Hizmet kalitesi indikatörle ri Lisanslama + - + + Resmi eğitim + - - + Gönüllü sertifikasyon - - + + Kurumlarla temsil - + + + Birlikleşme + - - -

Kaynak: Weeden, (2002:69) Not: + işareti var olan mekanizmayı, - işareti ise yok olanı temsil etmektedir.

Yeni Weberci bir yazar olan Parkin profesyonelliği, piyasa değerini korumak ve arttırmak için, mesleğe yeni girenleri kontrol etmeye ve sınırlamaya yönelik bir strateji olarak adlandırmaktadır. Parkin yaklaşımında, toplumsal kapalılığın temelde iki çeşidi olduğunu ileri sürülmektedir. Đlki, bir alt grubun baskın grup karşısında kendi pozisyonunu iyileştirmek için çabaladığı ele geçirme şeklindeki sosyal kapanma biçimi, ikincisi ise, gücün, sosyal açıdan kalitesiz olarak tanımlananları emir komuta altına almak için aşağı doğru kullanılması ile gerçekleşen dışlama şeklindeki sosyal kapanma biçimidir. Profesyonelleşme de bu doğrultuda meziyetçiliğe dayanan özel bir dışlamacı kapanma biçimidir (Saks, 1983:6 ve Torstendahl, 1990:48-49). Torstendahl usurpation ve exclusion ifadelerini kullanmaktadır. Biri meslek alanın gaspedilmesi diğeri ise meslek alanından diğer mesleklere mensup kişilerin uzaklaştırılması manasında kullanılmaktadır. Dual (ikili) kapalılık stratejileri yarı profesyonel mesleklere özgü bir durumdur (Torstendahl, 1990:51).

Torstendahl, hekimlerin, mühendislerin ve öğretmenlerin hiçbir zaman başka mesleklerin pratiklerini çalmadığını belirtmektedir. Mesleki kapanmayı gerçekleştirmek isteyen uğraşların üç stratejiyi kolektif bir şekilde uygulaması gerekmektedir. Politizasyon, kartelizasyon ve statüko. Yani bir meslek politikaya uzak durmamalı,

92

meslek mensuplarının çıkarını korumak için kartelleşmekten kaçınmamalı ve statüko ile işbirliği içinde olmalıdır (Torstendahl, 1990:50-51).

Freidson ise profesyonel işgücü piyasasının Weber’ in toplumsal kapalılık olarak adlandırdığı süreçle yapılandığını, fakat kapalılık yerine işgücünün rekabete yatkın olmayan doğasından ve meslekten dışlananların ise gerçekte benzer değerli özelliklere sahip olmamalarından hareketle, bu sürecin dışlanma olarak değil koruma olarak gerçekleştiğini ifade etmiştir. Freidson bunu yerine işgücü piyasası korunakları kavramını kullanmıştır.

Sosyal kapanma olarak da dile getirilen toplumsal kapalılığı Weber’in statü grupları kavramına dayandıran yaklaşımlarda vardır. Bu tür gruplar, kültürel bilinç ve yaşam stili topluluklarıdır. Statü grupları Weber’in değerlendirmesinde sınıf yaklaşımının karşısında konumlandırılmıştır. Statü grupları işbölümünün kendisinde görünür hale gelmektedir. Statü gruıpları sadece pazardan elenmiş gruplar içinde görünmez. Yapı, pazarın kendisi olabilmektedir. Bu sürecin kendisine pazar kapalılığı denilmektedir. Pazarda yerini sabitleyen bazı uğraşlar statü gruplarına dönüşebilmektedir. Bazı uğraşlar diğerlerine göre daha başarılı olmaktadır (Collins, 1990:24-25).

Weber’e göre kapitalizmin temel karakteristiği monopolizasyon süreci veya pazarın kapalılığıdır. Monopolizasyonu ise emek, sermaye, finans ve topraktan etkilenen ekonomik ilişkilere dayandırmıştır. Resmi düzenlemelerle ayrıcalıklaştırılmış gruplar, resmi düzenlemeleri kurumsallaştırmakla ve politik icra ile yerini sağlamlaştırmakta dinamik bir sürece dahil olmakatdırlar. Dinamik süreç mücadelelerle kuşatılmıştır. Đlk esnaf birlikleri ve meslekleşme çabaları bu süreci izlemişlerdir (Collins, 1990:26). Mesleklerin kapalılığı çok çeşitli formlarda olabilmektedir: Kabile topluluklarında akrabalığa dayalı pazar, feodal toplumlarda, dinle işbirliğine girmiş kapitalizm ve günümüzde ise modern pazar ekonomisi mesleki kapalılığın belrgin formalrıdır. Her birinin kendine göre meslekleri düzenleme mekanizmaları mevcuttur. Sistem içinde dönüşümün seyrini eğitimin yetkilendirilmesi (belgelendirme, diploma sertifikaya dayalı çalışma) belirlemektedir (Collins, 1990:26). Eğitimin formel sürece tabi tutulması mesleğin diğer mesleklere karşı rekabetinde kazanılmış önemli adımlardan birisidir. Böylece devlet eli ile serbest meslek piyasası kamu yararı adına kesilmektedir.

93

Bu yapılanmanın en önemli gerekçesi ise meslek mensuplarının özel yetişmesi gerektiği ve topluma katkıda bulunacakları argümanıdır.

Kapalılığı açıklayan bir başka model daha vardır: Meslek piyasasında iki temel strateji ve iki grup bulunmaktadır. Meslek piyasasına dahil eden stratejiler ile dışlayan stratejiler bir uğraşı alanının profesyonelleşmesini belirlemektedir. Ayrıca uğraş lanında baskın gruplar ile alt gruplar bulunmaktadır. Baskın gruplar diğer uğraşların meslek alanına girmemesi için dışlayıcı stratejiler geliştirmeişlerdir. Baskın grup alt gruba boyun eğdirmeye çalışmaktadır. Eğer alt grup dayanabilirse yeni konumu için gaspetme veya zorla alma politikalrı gütmek zorundadır. Modeli açıklayan şekil aşağıdadır.

Ş

Şeekkiill22::MMeesslleekkiikkaappaallııllııkkssttaarreetteejjiilleerrii

DIŞLAYICI STRATEJĐLER SINIRLARI BELĐRLEYĐCĐ STRATEJĐLER

Baskın Grup

Dahil edici Strateji ĐKĐLĐ KAPALILIK STRATEJĐSĐ

Alt Grup

Zorla alma /Gaspetme Dışlama

Boyun eğdirmeyi içeren güç Güç kullanımını karşılama

Anahtar: kullanma projesinin aşağıya yukarıya doğru hareket

doğru inmesi

MESLEKĐ KAPALILIK STRATEJĐLERĐ

Kaynak: Witz, 1992:4’den aktaran Macdonald, (2000:179)