Veri Toplama Süreci ve Yöntemleri

Eylem araĢtırması olarak tasarlanan bu çalıĢmanın amacı dijital hikâyelerin üçüncü sınıf öğrencilerinin yazma becerilerinin geliĢiminde etkisini ortaya koymaktır. Bu amaç doğrultusunda, dijital hikâyelerin etkisini belirlemek için hem nicel hem de nitel veri toplama yöntemlerine baĢvurulmuĢtur. Eylem araĢtırmalarında hem nicel hem nitel veri birlikte kullanılmaktadır (Bkz. ġekil 15). Nicel veri, ölçüm ve sayılarla temsil edilmektedir. Ölçek, anket ve testler nicel veri için kullanılmaktadır. Elde edilen veriler istatiksel yöntemlerle analiz edilmekte ve çeĢitli tablo ve çizelgelerle gösterilmektedir. Bununla birlikte eylem araĢtırması genellikle nitel ağırlıklı verilerden oluĢmaktadır. Çünkü nitel veri insan duygularını daha açık etmekte ve eylem ve sonuçları hakkında daha derin

92

bilgi vermektedir (Koshy, 2005). Nicel veri toplama aracı olarak sürecin baĢında ve sonunda olmak üzere yazma bilgisi ve yazma niteliği ölçümleri gerçekleĢtirilmiĢ, dijital hikâyelerin öğretim sürecine etkisini daha derinlemesine ve ayrıntılı incelemek için de gözlem ve alan notları, görüĢme, doküman analizi, video ve ses kayıtları ve öğrenci günlüklerinden faydalanılmıĢtır.

ġekil 15. Eylem AraĢtırmalarında Veri Toplama Teknikleri (Mills, 2014)

3.4.4.1.Yazma Bilgisi

Odak öğrencilerin bildirimsel, yöntemsel ve durumsal yazma bilgilerini belirlemek amacıyla Yazma Bilgisi GörüĢme Formu kullanılmıĢtır (Bkz. Ek-7). Yazma Bilgisi GörüĢme Formu‟nun hazırlanmasında Graham vd. (1993) ‟nin çalıĢmalarında kullandıkları görüĢme formu temel alınmıĢtır. AraĢtırmacılardan gerekli izinler alınmıĢtır. GörüĢme formunda öğrencilerin iyi yazı, baĢarılı-baĢarısız yazarların özellikleri, yazma süreçleri ve hikâye edici yazma hakkındaki bilgilerini ortaya çıkarmak amacıyla 6 açık uçlu soru bulunmaktadır. Öğrencilerin iyi yazı ve baĢarılı-baĢarısız yazarların özellikleri hakkındaki bilgilerini belirlemek amacıyla kullanılan sorular Ģunlardır:

 Bir günlüğüne öğretmen olduğunu düĢünsen, derste iken öğrencilerinden birisi sana “Ġyi bir yazı nasıl olmalıdır?” diye sorsa ona neler söylerdin?

 Ġyi yazı yazanlar sence diğer öğrencilerden farklı olarak neler yapıyorlar? Eylem araĢtırmasında veri toplama teknikleri  Katılımcı gözlem  Ayrıcalıklı, aktif gözlemci  Pasif gözlemci  Ġnformel görüĢme.  YapılandırılmıĢ formel görüĢme.  Ölçekler  ArĢiv belgeleri.  Günlükler.  Hatıralar.  Ses kayıtları ve video kayıtlar  Ürünler.  Alan notları.

93

 Bazı arkadaĢlarının yazarken güçlükler/problemler yaĢamasını neye bağlıyorsun? Öğrencilerin yazma süreçleri hakkındaki bilgilerini ortaya çıkarmak için Ģu sorular sorulmuĢtur:

 Senden, ev ödevin için ya da sınıfta verilen bir görev için bir yazı yazman istendiğinde bu konuda iyi bir yazı yazmak için nasıl plan yaparsın ve nasıl yazmaya baĢlarsın?

 Senin için önemli olan bir yazıyı teslim etmeden önce onu daha iyi hâle getirebilmek için hangi noktalara dikkat edersin?

Son olarak ise öğrencilerin hikâye edici yazma hakkındaki bilgilerini ortaya çıkarmak için görüĢme formunda bulunan soru Ģu Ģekildedir:

 Öğretmeninin tüm sınıftan bir hikâye yazmasını istediğini düĢün. Bir arkadaĢın sana, “Ġyi bir hikâye nasıl olmalıdır?” diye sorsa ona neler söylerdin?

GörüĢme esnasında tüm sorular odak öğrencilere bireysel olarak sesli bir Ģekilde okunmuĢtur. Öğrenciden cevap gelmediği takdirde, öğrenciye tekrar soru okunmuĢ ve düĢünmesi için zaman verilmiĢtir. Kısa cevaplar geldiği durumda ise “Nasıl?”, “Biraz daha açar mısın?” ve “Örneğin?” vb. sorular sorarak öğrencilerin ayrıntılı cevaplar vermeleri sağlanmıĢtır. GörüĢmeler ortalama 5-15 dakika arasında sürmüĢtür. GörüĢmeler ses kayıt cihazı ile kayıt altına alınmıĢtır.

3.4.4.2.Yazma Performansı

Öğrencilerin hikâye edici metinlerini değerlendirmek amacıyla yazma niteliği, hikâye ögeleri ve yazı uzunlukları göz önüne alınmıĢtır. Metinlerin genel niteliğini değerlendirmek için “6+1 Yazma ve Değerlendirme Ölçeği” kullanılmıĢtır (Bkz. Ek-2). Ölçekte metinlerin niteliğini değerlendirmek için fikirler, organizasyon, üslup, kelime seçimi, cümle akıcılığı, imla ve sunum olmak üzere yedi alt boyut bulunmaktadır. Bu çalıĢma için sunum ögesi değerlendirme dıĢı tutulmuĢtur. Ölçek Türkçeye Özkara (2007) tarafından uyarlanmıĢtır.

Ayrıca hikâye edici metinleri hikâye ögeleri açısından değerlendirmek için CoĢkun (2005) tarafından Türkçeye uyarlanan “Hikâye Elementleri Değerlendirme Ölçeği” kullanılmıĢtır. Ölçekte ana karakter, mekân, zaman, baĢlatıcı olay, amaç, giriĢim, sonuç ve tepki olmak üzere toplam sekiz alt boyut bulunmaktadır.

94

Üçüncü olarak ise öğrencilerin yazdıkları metinler, sahip olduğu kelime sayısı bakımından değerlendirilmiĢtir.

3.4.4.3.Dijital Hikâye Niteliği

Öğrencilerin hazırladıkları dijital hikâyelerin niteliğini değerlendirmek için “Dijital Hikâye Puanlama Anahtarı” kullanılmıĢtır (Bkz. Ek 4). Puanlama anahtarı araĢtırmacı tarafından geliĢtirilmiĢtir. Ġlk olarak alanyazında dijital hikâyelerin özellikleri ve bu özelliklerin nasıl değerlendirilebileceği iliĢkin ilgili çalıĢmalar ve kitaplar incelenmiĢtir (Barrett, 2006; CDS, 2014; Demirer, 2013; Doğan, 2012; Frazel, 2009; Ohler, 2008; Robin, 2006; Sadik, 2008). Daha sonra ilgili alanyazında dayalı olarak taslak puanlama anahtarı geliĢtirilmiĢtir. GeliĢtirilen puanlama anahtarı üç uzman görüĢüne (Ġkisi okuma-yazma biri öğretim teknolojileri çalıĢan) sunulduktan sonra son hâli verilmiĢtir. Puanlama anahtarında heyecanlandırıcı soru, duygu, resim ve videolar, ses ve müzikler, özgünlük ve yaratıcılık, ekonomi, tempo, bakıĢ açısı, ortam, karakterler, olay örgüsü ve hikâyenin amacı olmak üzere 12 madde yer almıĢtır. Alt boyutlar için öğrencinin baĢarı düzeyleri kötü (1), geliĢtirilmesi gerekir (2), iyi (3) ve mükemmel (4) olarak belirlenmiĢ ve bu düzeyler puanlanarak nitelendirilmiĢtir. Her bir alt boyutun karĢısındaki satıra performans karĢılıkları ayrıntılı olarak tanımlanmıĢ ve hikâyeler bu karĢılıklar temel alınarak değerlendirilmiĢtir.

3.4.4.4.Gözlem ve Alan Notları

Nitel araĢtırmalarda yaygın bir Ģekilde kullanılan ve temel veri toplama yöntemlerinden birisi olan gözlem, insan davranıĢlarının doğal ortamda gözlenmesine ve gerçekçi bir biçimde incelenmesine olanak tanımaktadır. Gözlem sayesinde araĢtırmacılar, araĢtırmaya konu olan olay, olgu ve durumu derinlemesine ve ayrıntılı bir biçimde açıklama ve tanımlama yapma imkânına sahiptir (Yıldırım ve ġimĢek, 2008). Gözlem formel ya da informel olsun sistematik bir Ģekilde olay, davranıĢ ve nesnelerin kayıt edilmesi ve sistematik bir Ģekilde not alınmasını içermektedir. Kayıtlar yazılı ya da sesli olarak yapılabilmektedir. Genelde bu kayıtlara alan notları ismi verilmektedir. Gözlenen durum ön yargısız ve detaylı bir biçimde betimlenmektedir (Marshall ve Rossman, 2011). “Alan notları nitel araĢtırmada veri toplama sürecinde araĢtırmacının duyduğu, gördüğü, yaĢadığı ve düĢündüklerinin yazılı formudur” (Bogdan ve Biklen, 2007, s. 118-119). Alan notu

95

tutmanın anahtar noktası araĢtırmacının iĢine yarayan araĢtırma konusu ile ilgili olay ya da davranıĢları içeren gözlemleri anında kayıt etmesidir. Bu kayıt daha sonra yansıtma yapılacak olan bilgiyi kayıt etmede çok önemli bir kaynak olabilir (Tomal, 2005).

AraĢtırmacı bu çalıĢmada aktif katılımcı bir rol üstlenmiĢtir. Aktif katılımcı gözlemde öğretmen, öğretim uygulamalarının aktif gözlemcisidir. Öğretici öğretim yaparken yaptığı etkinliklerin etkililiğini gözlemler ve öğretimini buna göre ayarlayabilir (Mills, 2014). Gözlem boyunca bir kayıt formu bulundurulmalıdır. Kayıt formunda iki sütun yer alır. Bu sütunlardan birinde betimleyici bilgiler diğerinde ise yansıtıcı bilgiler bulunmalıdır. Betimleyici bilgiler bölümünde araĢtırmacı sınıf içerisinde gerçekleĢen olayları sırasına göre özetleyerek anlatır. Yansıtıcı notlar bölümünde ise sınıf içerisinde gerçekleĢen aktiviteler üzerinde yansıtmada bulunulur ve tema geliĢtirmek için bazı çıkarımlarda bulunulur (Creswell, 2012). Bu araĢtırmada dijital hikâye ile yazma öğretimi gerçekleĢtirirken araĢtırmacının süreçte tuttuğu alan notları ve video kayıtlarından elde edilen gözlem bulguları, araĢtırmanın en temel veri kaynaklarından birisi olarak kullanılmıĢtır. AraĢtırmacı yaptığı uygulamaların video kayıtlarını inceleyerek gözlem formunu doldurmuĢtur.

3.4.4.5.Görüşme

GörüĢme, araĢtırma konusu ile ilgili kiĢilere bir dizi soru sormayı ve sözel olarak cevaplarını almayı içermektedir. Katılımcılar da araĢtırmacının sorularına samimi cevaplar verirler. Bu esnada konuĢmalar araĢtırmacı tarafından özetlenerek yazılır ya da kayıt edilir. Daha sonra araĢtırmacı görüĢme verilerini ses kayıt cihazı, video kayıt cihazı, bilgisayar programı ya da tuttuğu özet notlardan temize çeker. GörüĢme tekniği sayesinde araĢtırmacı katılımcılarla derin tartıĢmalarda bulunabilir ve bu sayede zengin ve kullanıĢlı bilgiyi toplayabilir (Koshy, 2005; Tomal, 2005). GörüĢmeler, tıpkı anketler gibi katılımcıların görüĢlerini almayı amaçlamaktadır. Ancak görüĢmelerde daha az katılımcı olduğu için onların düĢüncelerinin nedenleri ve nasılları hakkında daha kapsamlı bilgi edinilebilmektedir (Henning vd., 2009) ve katılımcıların bakıĢ açıları daha açık bir Ģekilde ortaya konabilmektedir (Flick, 2009).

YapılandırılmıĢ görüĢmede araĢtırmacı öğretmenler, ebeveynler ya da çocuklardan veri toplar. YapılandırılmıĢ bir görüĢme formu kullanılarak tüm katılımcılara aynı sorular yöneltilmektedir. Böyle bir görüĢme yapmada en önemli güçlük araĢtırmacının soruları

96

gerçekten de ihtiyaç duyduğu bilgiyi ortaya çıkaracak biçimde yapılandırmasıdır (Mills, 2014).

AraĢtırmacı, öğretmenlerle sürecin sonunda formel olarak bireysel görüĢme yapmanın yanı sıra öğrencilerle de odak grup görüĢmesi yapmıĢtır. AraĢtırmacının araĢtırma odağını anlamasına katkıda bulunan bir görüĢme tekniği odak grup görüĢmesidir. Odak grup görüĢmesi bireyler arasındaki etkileĢimi artırarak ortak bir anlama ulaĢmada etkili bir tekniktir. Grup içindeki herkese cevap vermeleri için özgürlük ve Ģans tanınması önemlidir (Mills, 2014; Tomal, 2005). “Odak grup görüĢmesi bireylerin tutum ve inançlarının sosyal olarak yapılandırıldığını varsaymaktadır. Bireyler hava boĢluğunda Ģekillenmezler. Ġnsanlar kendilerini Ģekillendirmede diğerlerinin görüĢlerini ve anlayıĢlarını dinlerler. Odak grup görüĢmesinde sorular basittir. Püf noktası destekleyici bir çevre yaratarak katılımcıların görüĢlerini ifade etmelerini geliĢtirmektir” (Marshall ve Rossman, 2011, s. 149). Fraenkel vd. (2012) ‟ne göre ise odak grup görüĢmesinde araĢtırmacı çalıĢma ile ilgili sayısı dört ile altı arasında değiĢen bir katılımcı gruba bir dizi soru sorar. Katılımcılar grup Ģeklinde bir arada oturtulur ve sorularla ilgili cevaplarını birbirlerinin duymaları sağlanır. Katılımcılar kendi görüĢlerinin dıĢında diğerlerinin de görüĢlerine dayalı olarak ek yorum yapabilirler. Bu sayede daha derinlemesine ve ayrıntılı veri elde edilebilir. Öğrencilerin ve öğretmenlerin dijital hikâye sayesinde yazma öğretimine iliĢkin algı ve deneyimlerini belirlemek amacıyla sürecin sonunda yarı yapılandırılmıĢ görüĢme gerçekleĢtirilmiĢtir. GörüĢmelerde öğretmen ve öğrenciler için, iki farklı yarı yapılandırılmıĢ görüĢme formu hazırlanmıĢtır (Bkz. Ek 5-6). Öğretmenlerle bireysel olarak görüĢmeler, uygun bir zamanda ses kayıt cihazı ile kayıt altına alınarak gerçekleĢtirilmiĢtir. Öğrencilerle de dörder kiĢilik gruplar hâlinde üç ayrı odak grup görüĢmesi gerçekleĢtirilmiĢtir ve ses kaydı alınmıĢtır.

3.4.4.6.Dokümanlar ve Öğrenci Ürünleri

Doküman analizi araĢtırılan olay veya olgular hakkında bilgi içeren yazılı ve görsel materyal ve malzemelerin araĢtırılması kapsamında, araĢtırmanın geçerliğini artırmak için görüĢme ve gözlem gibi veri toplama yöntemleri ile birlikte kullanılabilir (Yıldırım ve ġimĢek, 2008). AraĢtırmacının sınıfta olan bitenleri anlamasında etkili bir kaynak olan ürünler yazılı ya da görsel veri kaynağı olabilmektedir. Öğrencilerin geliĢimini anlamaya yardımcı olan öğrenci ürün dosyaları ve öğrenci çalıĢmaları, fotoğraflar, ses kayıtları ve

97

video kayıtları sınıftaki durumu anlamada önemli veri kaynakları olabilir (Mills, 2014). Bu çalıĢmada fotoğraflar, ders planları, öğrencilerin yazdıkları metinler ve hazırladıkları dijital hikâyeler yazma öğretiminde dijital hikâyelerin nasıl çalıĢtığını anlamada veri kaynağı olarak kullanılmıĢtır.

3.4.4.7.Video ve Ses Kayıtlar

Video ve ses kayıtlarının kullanımı araĢtırmacının veriyi toplamasında, saklamasında ve analiz etmesinde önemli bir araçtır (Freankel vd., 2012). Nitel araĢtırmalarda olayları kayıt etmede video kayıtlar artarak daha fazla kullanılmaya baĢlanmaktadır. Video kayıtların araĢtırmacı için en önemli faydası uygulama sona erdikten sonra sınıf gürültüsü ve zaman kısıtlaması olmaksızın araĢtırılan durumu tekrar gözlemleyebilmesidir. AraĢtırmacı videoları tekrar tekrar izleyerek olayın çeĢitli boyutlarını analiz edebilir ve beklenmeyen durumları tanımlayabilir. Sınıftaki kritik durumları kayıt etmede hem fotoğraf makinesi hem de kısa süreli video kayıtlar da kullanılabilmektedir (Koshy, 2005). Video ve ses kayıtları araĢtırmacı tarafından yazma öğretiminde dijital hikâyenin nasıl çalıĢtığını anlamada tekrar tekrar izlenerek önemli bir veri kaynağı olarak kullanılmıĢtır.

3.4.4.8.Öğrenci Günlükleri

Öğrenci günlükleri öğrencilerin dünyasını keĢfetmede araĢtırmacıya önemli bir pencere açabilir (Mills, 2014). Bu araĢtırmada öğrenci günlükleri veri toplama ve analiz sürecinde önemli bir kaynak olarak kullanılmıĢtır. Uygulamanın baĢında öğrencilere günlükler dağıtılmıĢtır. Her uygulamadan sonra öğrencilerden o gün yapılan yapılan uygulamadan sonra yapılan etkinlikler ve diğer uygulamalar hakkında ne hissettiklerini ve ne düĢündüklerini günlüklere yazmaları istenmiĢtir. Uygulamanın sonunda öğrencilerden günlükler toplanmıĢtır.

3.5.Eylemi Planlama ve Yansıtma Yapma (Bu Veriye Dayalı Olarak Gelecek