Bu araĢtırmada problem cümlesi “Kırsal kesimde öğrenim görmekte olan ilkokul üçüncü sınıf öğrencilerinin yazma becerilerinin geliĢiminde dijital hikâyelerin etkisi nasıldır?” Ģeklindedir. Daha özel olarak da Ģu sorulara cevap aranmıĢtır: Dijital hikâye ile hikâye edici yazma süreci üçüncü sınıf öğrencilerinin hikâye edici yazma performansını nasıl etkilemektedir? Dijital hikâye ile hikâye edici yazma süreci üçüncü sınıf öğrencilerinin yazma bilgisini nasıl etkilemektedir? Öğrencilerin oluĢturdukları dijital hikâyelerin niteliğinin ve ders planının geliĢimi nasıldır? Dijital hikâye, hikâye edici yazma öğretim sürecini nasıl etkilemektedir? Bu sorular doğrultusunda çalıĢma, yazma öğretiminde dijital hikâyelerin nasıl bir çoklu ortam aracı olduğunu ortaya koymak amacıyla nitel araĢtırma yöntemlerinden eylem araĢtırması olarak tasarlanmıĢtır. Bu çalıĢmanın eylem araĢtırması olarak tasarlanmasında, ortaya çıkacabilecek sorunları çözümlemede ve dijital hikâyelerin yazma öğretimini etkisine daha derin ve zengin incelemede eylem araĢtırmasının birtakım üstünlüklere sahip olması etkili olmuĢtur.
Eylem araĢtırmaları, sınıf ya da okullarla ilgili özellikli bir problemi ortaya koymak ve çözmek amacıyla çeĢitli paydaĢlarla birlikte iĢbirlikli bir Ģekilde yürütülen döngüsel bir sorgulama sürecidir (Creswell, 2012; Sagor, 2005; Stringer, Christensen ve Baldwin, 2010; Yıldırım ve ġimĢek, 2008). “Eylem araĢtırması bir deney değildir. Genelde bir Ģeyin nasıl
72
yürüdüğünü ortaya çıkarmak için düzenlenir. Amaç problemi çözme, değerlendirme veya hatta yeni fikirler bulma ve nasıl çalıĢtığını anlamaktır” (Johnson, 2014, s. 43).
Eylem araĢtırması yapılandırmacı bir sorgulamadır. AraĢtırmacı planlama, eylem, değerlendirme, düzeltme ve deneyimlerinden faydalanarak özellikli problemlerle ilgili bilgi yapılandırır. Eylem araĢtırması araĢtırmacının öğrendiklerini diğerleri ile paylaĢtığı devam eden bir öğrenme sürecidir (Koshy, 2005, s. 9).
Mills (2014) ‟e göre ise “eylem araĢtırması öğretmen, müdür, okul danıĢmanı ya da diğer paydaĢlar tarafından okulun nasıl iĢ gördüğü, okulda nasıl öğretim yapıldığı ve öğrencilerin nasıl daha iyi öğrendiği hakkında bilgi elde etmek için öğrenme-öğretme çevrelerinde uygulanan sistematik bir sorgulamadır”. Eylem araĢtırması, bir ya da daha fazla birey veya grup tarafından bir problemi çözmek ya da bir uygulamayı doğrulamak amacıyla yapılmaktadır (Fraenkel, Wallen ve Hyun, 2012). Eylem araĢtırmasında eğitimciler yüz yüze oldukları problemleri çözmek amacıyla uygulama geliĢtirmeye çalıĢırlar. Bu problemler üzerine yansıtma yapılır, veri toplanır ve analiz edilir ve son olarak bu bilgilere dayalı olarak değiĢiklikler gerçekleĢtirilir (Creswell, 2012) (Bkz. ġekil 6).
Eylem araĢtırmaları genelleme kaygısı taĢımamaktadır. AraĢtırmacı eylem araĢtırmasında öğrenme teorisinin nihai gerçekliğini tanımlamaya çalıĢmamaktadır. Burada asıl amaç, çalıĢılan bağlamdaki problemi çözmek ve geliĢim sağlamaktır. Aynı bölgede farklı okullarda aynı problem üzerine çeĢitli araĢtırmalar yapılarak uygulama ve politikalar oluĢturmak için genellebilen düĢünce temeli yaratılabilir (Freankel vd., 2012; Sagor, 2005; Tomal, 2005).
73
ġekil 6. Eylem AraĢtırmasının Anahtar Özellikleri (Creswell, 2012)
Eylem araĢtırmalarında nitel ve nicel veriler birlikte kullanılmaktadır. Eylem araĢtırmalarının daha çok nitel ağırlıklı olmasının sebebi esnek olması ve istatiksel olarak genelleme amacı taĢımamasıdır. AraĢtırmacılar çalıĢtıkları doğal ortamda doğrudan gözlem yapabilme, sürece uygun veri toplama ve ortaya çıkan veriye dayalı olarak yeni kararlar alabilme gibi esnek bir olanaklara sahiptirler. AraĢtırmacının kendisi baĢlı baĢına bir veri kaynağıdır (Sagor, 2005; Yıldırım ve ġimĢek, 2008). Bu araĢtırmada süreç boyunca nicel ve nitel veriler bir arada kullanılmıĢtır. Nicel veri toplama için uygulamanın baĢında ve sonunda olmak üzere yazma performansı ve yazma bilgisi ölçümleri gerçekleĢtirilmiĢtir. Nitel veri toplama için öğrencilerle ve öğretmenlerle görüĢme yapılarak süreç gözlemlenmiĢtir. Ayrıca öğrencilerin yazdıkları metinler, öğrenci günlükleri, öğretmenin ders planları ve dijital hikâyeler vb. dokümanlar da sürecin anlaĢılmasında yardımcı olarak kullanılmıĢtır.
Eylem araĢtırmalarında en temel odaklardan birisi de çalıĢılan problemin çözümü üzerinde araĢtırmacının çeĢitli paydaĢlarla iĢ birliği yapmasıdır. Eylem araĢtırması projesine akademisyenler, öğretmenler, veliler, öğrenciler ve okul yöneticileri olmak üzere birçok birey ya da grup katılabilir. ĠĢ birlikçi bireyler veri toplama, araĢtırmanın bulgularını gözden geçirme ve çalıĢmada yeni eylem planları hazırlama gibi konular baĢta olmak üzere
Eylem
araĢtırması
Eylem
planı
Dinamik
bir süreç
ĠĢ
birliği
Eğitimci-
araĢtırmacının
kendi
uygulaması
Pratik
bir odak
AraĢtırmayı paylaĢma74
çeĢitli konularda yardımda bulunabilirler (Creswell, 2012; Freankel vd., 2012). Bu araĢtırmada problemi ortaya koyma ve çözme sürecinde çeĢitli paydaĢlarla birlikte çalıĢılmıĢtır. Öncelikli olarak araĢtırma yapılan okul müdürü ile okul imkânlarının ortaya konmasında ve çeĢitli süreçlerin kolaylaĢtırılmasında iĢ birliği içinde çalıĢılmıĢtır. Uygulama yapılan sınıfların öğretmenleri ile eylem planlarının hazırlanmasında, uygulanmasında ve gözden geçirilmesinde birlikte çalıĢılmıĢtır. Ayrıca üniversitede çalıĢan iki akademisyen (birisi okuryazarlık üzerine çalıĢan, diğeri öğretim teknolojileri üzerine çalıĢan) sürecin kuramsal ve uygulamalı boyutlarında çeĢitli süreçlerde yardımda bulunmuĢlardır. Son olarak, öğrenciler eylem planlarının uygulanmasında en önemli yardımcılar olmuĢlardır (Bkz. ġekil 7).
ġekil 7. AraĢtırmada ĠĢ Birliği Yapılan KiĢiler
Eylem araĢtırmasının döngüsel bir yansıtma süreci olduğu göz önüne alındığında, alanyazında bu sürecin çeĢitli araĢtırmacılar tarafından çeĢitli Ģekillerde ele alındığı görülmektedir (Freankel vd., 2012; Henning, Stone ve Kelly, 2009; Johnson, 2014; Kemmis ve McTaggart 2000; Mills, 2014; Sagor, 2005; Stringer vd., 2010; Tomal, 2005; Yıldırım ve ġimĢek, 2009).
Freankel vd. (2012) ‟ne göre eylem araĢtırması Ģu dört aĢamada gerçekleĢmektedir: 1) araĢtırma soruları ve problemi belirleme, 2) soruları cevaplamak için gerekli bilgiye ulaĢma, 3) elde edilen bilgiyi analiz etme ve yorumlama ve 4) eylem planı geliĢtirme.
ĠĢ birlikçiler
Öğretmenler
Öğretim
teknolojileri
çalıĢan bir
akademisyen
Okul
müdürü
Okuma yazma
çalıĢan bir
akademisyen
Öğrenciler
75
Tomal (2005) ‟a göre iĢbirlikli bir doğası olan eylem araĢtırmasında araĢtırmacı eğitsel bir sorunu çözmede ve geliĢim sağlamada sistematik bir süreci kullanmaktadır. Bu süreç altı basamakta ele alınır: 1) problem, 2) veri toplama, 3) analiz ve geri dönüt, 4) eylemi planlama, 5) eylemi uygulama ve 6) değerlendirme ve izleme.
Kemmis ve Mctaggart (2009) ‟a göre ise eylem araĢtırması Ģu basamaklarda ilerlemeyi gerektiren öz-yansıtıcı döngüsel bir süreçtir: 1) planlama, 2) eylemde bulunma ve süreci ve sonuçları gözlemleme, 3) bu süreçler ve sonuçlar üzerine yansıtmada bulunma, 4) tekrar planlama, 5) tekrar gözlem yapma ve eylemde bulunma, 6) tekrar yansıtma yapma ve devam etme.
Stringer vd. (2010) ‟ne göre eylem araĢtırması öğretmen hazırlığı ve öğretime rehberlik eden döngüsel ve tekrarlı bir süreçtir. Bak, düşün ve yap olmak üzere üç basamakta gerçekleĢir. Bak aĢamasında bilgi toplanır ve öğrenciler gözlenir. Düşün aĢamasında öğrenci aktiviteleri analiz edilir. Son aĢama olan yap aĢamasında ise planlama yapılır, öğretim yapılır ve değerlendirilir.
Henning vd. (2009) ‟ne göre ise eylem araĢtırması planlama, veri toplama, analiz etme ve yansıtma olmak üzere dört aĢamadan oluĢmaktadır. Planlama aĢamasında çalıĢmanın amacı, hedefi, katılımcılar ve veri toplama yöntemleri belirlenir. Veri toplama sürecinde projeyi gerçekleĢtirmek için eylemler hayata geçirilir. Bu eylemler yeni bir öğretim stratejisi uygulamayı ve veri toplamayı içerir. Analiz aĢamasında veriler incelenir ve analiz edilir. Yansıtma aĢamasında ise gözlemler yorumlanır, açıklanır, yeni öğretim stratejileri geliĢtirilir ve yeni öğretim stratejileri uygulanır.
Mills (2014) ‟e göre ise eylem araĢtırması; 1) araĢtırma odağı belirleme, 2) veri toplama, 3) veriyi analiz etme ve yorumlama ve 4) bir eylem planı geliĢtirme olmak üzere dört aĢamalıdır. Ġlk aĢamada problem belirlenir ve amaç ortaya konur. Ġkinci aĢamada anket, görüĢme veya çeĢitli yazılı kayıtlar sayesinde veri toplanır. Üçüncü aĢamada elde edilen veriler analiz edilir ve birtakım sonuçlara ulaĢılır. Son aĢamada ise problemin nasıl çözülebileceğine iliĢkin bir eylem planı ortaya atılır. Bu süreç diyalektik eylem araĢtırması sarmalı olarak adlandırılır.
ÇeĢitli araĢtırmacılar tarafından ileri sürülen eylem araĢtırması süreçleri incelendiğinde problem belirleme, eylem planı hazırlama, veri toplama, süreçte çeĢitli paydaĢlarla iĢ birliği içinde çalıĢma, süreçte yansıtma yapma ve döngüsel olarak sürecin tekrar edilmesi gibi ortak noktaların olduğu görülmektedir. Bu araĢtırmada Sagor (2005) tarafından ileri
76
sürülen yöntemsel tasarım çerçevesi kullanılmıĢtır (Bkz. ġekil 8). Sagor tarafından ileri sürülen modelin kullanılma sebebi eylem araĢtırması sürecini daha kapsamlı ve ayrıntılı olarak ele alması ve basamakları derinlemesine inceleme olanağı tanımasıdır.
ġekil 8. Eylem AraĢtırması Döngüsü (Sagor, 2005)