TMO Umumi Mağazacılık Uygulamaları ile Lisanslı Depoculuk ve Ürün Ġhtisas

Her iki sistemde de tarım sektörüne depolama hizmeti sunulmakta ve ürünler üzerindeki tasarruf yetkisi ürünleri temsilen düzenlenen senetler vasıtasıyla kullanılmaktadır. Bahsedilen bu benzerliğe karĢın, lisansı depoculuk ve ürün ihtisas borsacılığı sisteminin, umumi mağazacılık sistemine göre üstünlükleri bulunmaktadır. Bu avantajları Ģu Ģekilde sıralayabiliriz;

1- Daha öncede bahsedildiği üzere TMO, sermayesinin tamamı devlete ait Ġktisadi Devlet TeĢekkülü’dür. Kamu iĢletmeleri genellikle kar amacı gütmeyen kuruluĢlar olup, buralarda gerçekleĢtirilen üretim ve faaliyetler, özel sektöre göre daha maliyetli olarak yürütülmektedir. Ayrıca, Hazine MüsteĢarlığı KĠT Genel Müdürlüğü tarafından yayımlanan verilere göre, TMO’nun en çok görev zararı kaydeden kuruluĢlardan biri olduğu bilinmektedir. Söz konusu görev zararlarının bir kısmı TMO tarafından yürütülen umumi mağazacılık faaliyetlerinin özel sektöre göre daha maliyetli olarak gerçekleĢtirilmesi nedeniyle görülmektedir. Depoculuk iĢinin lisanslı depolara bırakılması ile Devlet’in bahsedilen zarardan kaçınması ve özel sektör tarafından bu faaliyetlerin daha etkin bir Ģekilde yürütülebilmesi öngörülmektedir.

2- Bilindiği üzere lisanslı depolara kabul edilen ürünler öncelikli olarak bağımsız laboratuvarlar olan yetkili sınıflandırıcılar tarafından analiz edilmekte ve bu analiz sonucu belirlenen kriterler doğrultusunda ürün senedi oluĢturulmaktadır. Ayrıca, yetkili sınıflandırıcılar tarafından yapılan analizlere itiraz olması halinde, numunelerin analizi referans yetkili sınıflandırıcı tarafından tekrarlanmaktadır. Böylelikle lisanslı depolarda depolanacak ürünün kalite ve kriterleri daha objektif kurum ve kuruluĢlar vasıtasıyla belirlenmektedir. TMO tarafından emanete kabul edilen ürünlerin analizi yine aynı kuruluĢ tarafından gerçekleĢtirilmekte ve bu analizlere iliĢkin itiraz ve anlaĢmazlık durumlarında yeniden analiz yapılabilmesine imkan sağlayan bağımsız bir otorite bulunmamaktadır. Bu durum ise mudinin teslim ettiği ürün ile teslim aldığı ürün arasında kalite farkı olabileceğine yönelik kuĢkulara neden olabilmektedir.

129

3- Ġkinci bölümde bahsedildiği üzere ürünlerini lisanslı depolarda depolayanlara kira desteği verilmektedir. Ayrıca, ürünlerin ticaretinin ürün senetleri ile yapılması halinde alım satımından doğan kazançlar gelir ve kurumlar vergisinden ve mudi ile lisanslı depo iĢletmesi arasında düzenlenen mukavelenameler ve ürün senetleri damga vergisinden müstesna tutulmuĢtur. Bununla birlikte ürünlerin lisanslı depolara ilk tesliminde ve düzenlenen ürün senetlerinin borsalar aracılığıyla teslimleri için katma değer vergisi istisnası getirilmiĢtir. Bunların yanı sıra Sistem’in yaygınlaĢtırılması amacıyla ürün senetlerinin borsa tescil ücretleri de daha düĢük oranda belirlenmektedir. Söz konusu vergi avantajları ve destekler umumi mağazacılıkta ve makbuz senedinin alım satımında bulunmamaktadır. Böylelikle lisanslı depoculuk ile tarım ürünleri sağlıklı koĢullarda ve düĢük maliyetli bir Ģekilde depolanabilmesinin yanı sıra bu ürünlerin alım satımının ürün senetleri vasıtasıyla yapılması ile tarım sektöründe yer alan tarafların maliyetleri azaltılmaktadır.

4- Bahsedildiği üzere Sistem, tarım ürünlerinin depolanması ve ticaretini aynı çatı altında düzenlemektedir. Bu kapsamda kurulması öngörülen modern bilgi iĢlem, teknik ve elektronik donanım ile kurumsal ve mali altyapıya sahip olması öngörülen ürün ihtisas borsası sayesinde alıcı ve satıcının aynı platformda buluĢması ve bu sayede büyük miktarlarda iĢlem hacimlerinin gerçekleĢmesi hedeflenmektedir. Tarım ürünlerin ticaretinin daha etkin piyasalarda yapılmasının sağlıklı fiyat oluĢumuna katkı sağlayacağı da düĢünülmektedir.

Umumi mağazacılık uygulamalarında depoların bu tarz bir borsa ile organik bir bağının bulunmaması, bu uygulamanın tarım ürünleri piyasasını geliĢtirme yönüyle yetersiz kalmasına neden olmaktadır.

5- Her iki sistemde de ürünlerin alım satımı ve bu ürüne dayalı finansman, ürünün fiziksel olarak transferi yerine, senetlerin el değiĢtirilmesi suretiyle gerçekleĢtirilmektedir.

Lisanslı depoculuk ve ürün ihtisas borsacılığı sistemi kapsamında düzenlenen, ürünleri temsil eden ve kıymetli evrak vasfı taĢıyan ürün senetleri elektronik sistem üzerinden oluĢturulmakta ve kaydedilmekte, ayrıca bu ürünlerin alım satımı ve rehni gibi iĢlemler tamamen elektronik sistem üzerinden güvenli bir biçimde yürütülmektedir.

130

Umumi mağazacılık sisteminde ise depolanan ürünleri temsilen kağıt formatta makbuz senedi oluĢturulmakta ve ürünlerin ticareti bu makbuz senetlerinin fiziksel olarak el değiĢtirilmesi ile gerçekleĢtirilmektedir. Yine bu senetlere dayalı finansman, bu senetlerin bankaya ciro ve fiziksel teslimi ile gerçekleĢtirilmektedir. Bu durum ise tarım ürünlerinin ticaretini ve finansmanının daha ilkel koĢullarda gerçekleĢmesine neden olmaktadır.

6- Ürün senetlerinde, senedin temsil ettiği ürüne iliĢkin fiyat bilgisi yer almamaktadır. Fiyatlar serbest piyasa koĢullarında borsalarda oluĢmaktadır. Böylelikle mudiler, ürünlerini belirli bir süre depolamak suretiyle fiyatların arttığı dönemde satabilmekte ve bu fiyat artıĢından kar elde edebilmektedir. TMO tarafından yürütülen umumi mağazacılık sisteminde depolara kabul edilen ürünlerin mülkiyetini temsil eden makbuz senedinde ürünün değeri de yer almakta olup, ürünün değeri TMO tarafından o ürüne iliĢkin o yıl için ilan edilen alım fiyatı üzerinden hesaplanmaktadır. Söz konusu ürünün TMO’ya satılmak istenmesi halinde satıĢ makbuz senedi üzerinde yazılı fiyat üzerinden gerçekleĢmektedir. Bu durum ise mudinin fiyat artıĢlarından faydalanamamasına neden olmaktadır.

Kısacası, uzun süre muhafaza edilebilen tarım ürünlerinin özel sektör tarafından daha iyi koĢullarda depolanabilmesine ve yine sistem kapsamında ticaretinin yapılabilmesine olanak sağlamak üzere geliĢtirilen lisanslı depoculuk ve ürün ihtisas borsacılığı sistemi, ülkemizde tarım ürünlerine yönelik mevcut umumi mağazacılık uygulamalarına göre daha modern bir sistem olma özelliğine sahiptir.

3.4.1.2. Tarımın Finansmanında Ürün Senedi ve TMO Makbuz Senedi