Tarımın Finansmanında Ürün Senedi ve TMO Makbuz Senedi KarĢılaĢtırması

Önceki kısımda bahsedildiği üzere umumi mağazalar tarafından, umumi mağazalara tevdi edilen mal ve hububat karĢılığında makbuz senedi ve varant ( rehin senedi) gibi senetler düzenlenmekte olup, bu senetler TTK kapsamında kıymetli evrak niteliği taĢımaktadır.

131

Makbuz senetleri mudilerine umumi mağazalara tevdi olunan malları satabilme veya rehin edebilme imkanı vermektedir. Bu sayede umumi mağazalara teslim edilen ürünler fiziksel olarak yer değiĢtirmeden el değiĢtirilebilmektedir.

Daha öncede bahsedildiği üzere Toprak Mahsulleri Ofisi 1993 yılından beri belirli tarım ürünlerinde umumi mağazacılık görevi yürütmektedir. Bu görevi kapsamında, mudiler ürününü TMO’ya emanet (vedia) olarak bırakabilmekte ve karĢılığında bu ürünün mülkiyetini temsil eden makbuz senedi sahibi olmaktadır. Bu senet ile de ürününü TMO’dan geri alabilmekte, istediği zaman üçüncü kiĢilere veya TMO’ya senedini ciro ve teslim suretiyle satabilmekte ya da bankalardan kredi kullanabilmektedir.

Buna göre, emanet alım kuralları kapsamında ürününü TMO depolarına teslim eden üreticiler, kooperatif ve birlikler ile sanayici ve tüccarlar, sahip oldukları makbuz senetlerine dayalı olarak anlaĢmalı bankalardan kredi kullanabilmektedir.

Makbuz senedine dayalı kredi uygulamasında, ürünlerin mülkiyetini temsil eden makbuz senetlerinin bankaya ciro ve teslim edilmesinden sonra mudiye kredi açılmaktadır. Kredinin vadesi boyunca, kredi kullanan kiĢi makbuz senetlerinde yer alan ürünler üzerinde hiçbir tasarrufta bulunamamaktadır.

Makbuz senetlerini teminat göstererek kredi kullanan kiĢi vade sonunda bankaya borcunu ödeyerek makbuz senetlerini geri almakta ve ürünü üzerinde tasarrufta bulunma yetkisine tekrardan sahip olmaktadır.

Kredi alan kiĢinin vade sonunda borcunu kapatmaması durumunda, kredi veren banka bu kredi için teminat olarak kabul ettiği makbuz senedini TMO’ya ciro ve teslim ederek ürünlerin satın alınmasını talep etme hakkına sahiptir. Bankanın talebi üzerine TMO, makbuz senedi üzerinde yazılı fiyattan ürünleri satın almakla ve gerekli yasal kesintiler ve diğer ücretleri kestikten sonra bakiye bedeli bankaya ödemekle yükümlüdür.

Bahsedildiği üzere, makbuz senedi ile finansmanda mudinin sahip olduğu ürün teminat gösterilerek kredi kullanılmakta ve bu yönüyle ürün senedi ile finansmana

132

çok benzemektedir. Her ikisinde de ürün kredi vadesi boyunca depolanmakta, bu ürünleri temsilen bir kıymetli evrak düzenlenmekte ve bu evrak karĢılığında bankalardan kredi sağlanmaktadır. Bu yönleriyle sistemlerin benzerlik göstermesine rağmen her iki uygulamanın avantajlı ve dezavantajlı yönleri mevcuttur.

Makbuz senedi ile finansmanda T.M.O tarafından, bir makbuz senedinin hangi tutarda kredilendirileceğinin tespitine yönelik olarak bir hesaplama tablosu oluĢturulmuĢtur. Bu tabloda makbuz senedinin tutarı, ürün bedelinden yapılacak kesintiler (vergi stopajı, borsa tescil ücreti, depolama ücreti, yükleme boĢaltma ücreti vb.), kredi vadesi, faiz oranı ve açılabilecek maksimum kredi tutarı gibi bilgiler yer almaktadır. Bu kapsamda, mudilere açılabilecek kredi miktarı bu tabloda yer alan maksimum kredi tutarını geçememekte ve bu tutarın altında kredi kullandırılabilmesi yönünde herhangi bir engel bulunmamaktadır. Bu yolla belirlenen kredi miktarına iliĢkin faiz oranının üst sınırı, kredinin kullanıldığı günkü TRLIBOR8 değerine 1,5 puan eklenmesi suretiyle elde edilecek orandır. Banka istediği takdirde bu orandan daha düĢük bir oran ile de kredi kullandırabilmektedir. Ayrıca, banka tarafından kullandırılacak krediye iliĢkin tahsil edilecek komisyon ve masraflar % 0.5’i aĢamamaktadır.

Görüldüğü üzere makbuz senedine dayalı finansmanda kredilendirme süreçleri tam olarak belirlenmiĢtir. Ayrıca, krediye konu teminatın yani makbuz senedinin değeri ile maliyetler, tüm bankalar tarafından kullandırılacak maksimum kredi miktarı ve kredi faizi gibi unsurlar TMO tarafından oluĢturulan hesaplama tablosu ile kesin ve net bir Ģekilde taraflara duyurulmaktadır. Böylelikle kredilendirme sürecinde ve sonrasında mudileri zor durumda bırakacak keyfi uygulamalar engellenmiĢ olmaktadır.

Bunun yanı sıra, makbuz senedine dayalı kredilerde, kredi maliyetlerinin azaltılması amacıyla, uygulanacak KKDF (Kaynak Kullanımı Destekleme Fonu) kesinti oranı % 0 ve faiz oranı üzerinden alınan BSMV ( Banka Sigortaları Muamelesi Vergisi) % 1 olarak 08/06/2009 tarihli ve 2009/15095 sayılı Hububat

8_{TRLIBOR, Türk Lirası Bankalararası SatıĢ Oranı olarak tespit edilen referans faiz oranının kısaltmasıdır.}

133

Ürünü Alımı ve Satımı Hakkında Bakanlar Kurulu Kararı ile belirlenmiĢtir. Ayrıca yine aynı karar ile TMO’nun, makbuz senedi karĢılığında kredi kullanan gerçek veya tüzel kiĢilerin, ürünlerini TMO’ya satmamaları durumunda, kullandıkları kredilere iliĢkin yıllık faiz oranının azami % 25’ine kadar kısmını karĢılamaya yetkili olduğu yer almaktadır.

Bahsedilen Karar gereği TMO makbuz senedine dayalı kredilerde KKDF kesiti oranı % 0, faiz oranı üzerinden alınan BSMV ise % 1 olarak uygulanmaktadır. Bunun yanı sıra, 2014/2015 döneminde, TMO tarafından makbuz senedine dayalı kredilere faiz desteği ödenmemektedir.

16/06/2012 tarihli ve 2012/3241 sayılı Hububat Ürünü Alımı ve Satımı Hakkında Kararda DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Karar’ın yürürlüğe konulması ile bahsedilen hususlar ürün senetleri karĢılığında kullanılan kredileri de kapsayacak Ģekilde geniĢletilmiĢtir. Ancak bankalarla yapılan görüĢmeler sonucu, ürün senedine dayalı kredilerde bu KKDF ve BSMV oranlarının uygulanmadığı saptanmıĢtır. Bu sebeple ürün senedine dayalı finansman, makbuz senedine dayalı finansmana kıyasla daha maliyetli olarak gerçekleĢtirilmektedir.

Öte yandan, TMO tarafından belirlenen usul ve esaslar çerçevesinde, kredinin ödenmemesi durumunda makbuz senedinde yer alan tutar üzerinden ürünler TMO tarafından satın almakta; gerekli yasal kesintiler ve diğer ücretler kesildikten sonra bankaya ödeme yapılmaktadır. Bu durum kredi veren kuruluĢ için makbuz senedinin teminat yönünü oldukça kuvvetlendirmektedir.

Daha önceki kısımlarda anlatıldığı üzere, ürün senetlerinin fiyatları ve faiz oranı bankalar tarafından serbestçe belirlenmektedir. Ayrıca, kredinin ödenmemesi durumunda senedi satın alacak bir devlet kuruluĢu Sistem kapsamında yer almamaktadır.

TMO tarafından lisanslı depoculuğun desteklendiği, bu sistemin yaygınlaĢması ile birlikte söz konusu kurumun umumi mağazacılık görevini ilerleyen dönemlerde tamamen sonlandıracağı önceki kısımda ifade edilmiĢtir.

134

Öte yandan, 2005 yılından beri uygulanmakta olan makbuz senedine dayalı finansman uygulamaları tarım sektörünün finansman ihtiyacını karĢılamakta yetersiz kalmıĢtır. Bunun nedeni ülkemizde yetiĢtirilen ürüne dayalı kredi sisteminin, yalnızca umumi mağazacılık kapsamında oluĢturulan makbuz senetleri ile sınırlı kalmasıdır. Bahsedildiği üzere, TMO’nun mevcut depolama kapasitesi Türkiye’nin bu ürünlerdeki üretiminin çok küçük bir kısmını oluĢturmaktadır. Bu sebeple hasat zamanı ürünleri depolamak ve bu süre zarfında finansman sağlamak isteyenlerin tümü için yeterli depo bulunamamaktadır. Lisanslı depoculuk ile tarım sektörüne, özel Ģirketler tarafından sunulan depolama hizmetlerinden yararlanma imkanı sağlanmaktadır. Ayrıca, lisanslı depoculuk sayesinde özel sektör tarafından depolanan ürünlerin de teminat gösterilerek kredi kullandırılması imkanı tanınmıĢtır.

TMO depolarında yalnızca hububat, mısır, çeltik, pirinç, haĢhaĢ ve bazı dönemlerde fındık depolanmaktadır. Bu durum ise makbuz senedi ile finansmanın yalnızca bu ürünlerle sınırlı kalmasına yol açmaktadır.

Lisanslı depoculuk kapsamında yukarıda belirtilen tüm ürünlerin yanı sıra; pamuk, zeytin, zeytinyağı ve kuru kayısıda depolanabilmekte ve bu ürünlerin yetiĢtiriciliği ve ticareti ile uğraĢan kesimlere de Sistem kapsamında finansman imkanı sunulmaktadır. Böylelikle teminat olarak kabul edilen ürün yelpazesi geniĢletilmektedir.

Lisanslı depoculuk ve ürün ihtisas borsacılığı sisteminde yer alan, ürünleri temsil eden ve kıymetli evrak vasfı taĢıyan ürün senetleri, elektronik sistem üzerinden düzenlenmekte, bu ürünlerin alım satımı ve rehni gibi iĢlemler yine bu sistem üzerinden güvenli bir biçimde yürütülmektedir. Önceki bölümde Sistem’in umumi mağazacılık sistemine göre sahip olduğu avantajlardan bahsederken, umumi mağazacılık kapsamında depolanan ürünleri temsilen kağıt formatta makbuz senedi oluĢturulduğundan ve ürünlerin ticareti bu makbuz senetlerinin fiziksel olarak el değiĢtirilmesi suretiyle yapıldığından bahsedilmektedir. Bu senetlere dayalı finansmanında bu senetlerin bankaya ciro ve fiziksel teslimi ile gerçekleĢtirilmesi, bu senetlerde kayıp ve sahtecilik gibi olayların görülmesi ihtimalini kuvvetlendirmektedir. Ayrıca, bu senetlerin fiziksel olarak taĢınması ve saklanması taraflara ek iĢ yüküne neden olmaktadır. Buna karĢın, ürün senetlerine dayalı

135

finansmanda ürün senetlerinin alım satım ve rehin iĢlemlerinin elektronik sistem üzerinden güvenli bir Ģekilde ve kısa sürede gerçekleĢtirilmesi tüm kredilendirme süreçlerini pratikleĢtirmektedir.

Sonuç olarak, umumi mağazacılık sistemine göre daha modern bir sistem olan ve 2011 yılından beri uygulanmakta olan lisanslı depoculuk ve ürün ihtisas borsacılığı sistemi sektörde güven inĢa etmeye çalıĢmaktadır. TMO’nu emanet alım görevini tamamen terk etmesi ile birlikte tarım ürünlerinin depolama iĢlemlerinin büyük çoğunluğunun söz konusu sistem ile yapılacağı ve böylelikle tarımın finansmanında kullanımının artacağı düĢünülmektedir. Ayrıca, Sistem kapsamında, ürünlerin bağımsız laboratuvarlar tarafından kalite ve kriterlerinin belirlenmesi, ürün senetlerinin elektronik ortamda düzenlenmesi, kira desteği, gelir ve kurumlar vergisi ile ürünlerin alım satımında katma değer vergisi (KDV) istisnası gibi teĢviklerin var olması, ürünlerin depolanmasının yanı sıra ticaretinin kolaylaĢtırılmasına ve maliyetlerin azaltılmasına imkan sağlanması, lisanslı depoculuk ve ürün ihtisas borsacılığı sisteminin gelecek dönemde umumi mağazacılık sistemine göre daha çok tercih edilen bir sistem olacağı ve ürün senedine dayalı finansmanın da makbuz senedine göre daha fazla baĢvurulan bir yöntem haline geleceği değerlendirilmektedir.