Ürün Senedine ĠliĢkin ĠĢlemler

Daha öncede bahsedildiği üzere basılı ürün senedi uygulaması tamamen kaldırılmıĢ olup, tüm ürün senetleri EKK sistemi üzerinden oluĢturulmaktadır. Ayrıca, bu senetlere iliĢkin tüm iĢ ve iĢlemler Elektronik Ürün Senedi Yönetmeliği hükümleri ve EKK'nın önerisi üzerine Bakanlıkça belirlenen Elektronik Kayıt Kurallarına uygun olarak yapılmaktadır.

Gümrük ve Ticaret Bakanı onayı ile yürürlüğe giren Elektronik Kayıt Kuralları ile elektronik ürün senedinin oluĢturulmasından iptaline kadarki tüm sürece iliĢkin usul ve esaslar düzenlemektedir.

Ürün senetlerinin oluĢturulması, kayıt edilmesi, alım satım iĢlemlerinin ve takasının gerçekleĢtirilmesi ve rehin, hapis, haciz ile çeĢitli blokaj iĢlemleri lisanslı depo iĢletmesi hesapları, mudi hesabı, borsa ve takas hesapları ile mudi hesabına bağlı açılan alt hesapların kullanılması suretiyle gerçekleĢtirilmektedir.

95

2.7.1. Ürün Senedinin Elektronik Ortamda OluĢturulması ve Kayıt Edilmesi

Elektronik ürün senedi (ELÜS), EKK tarafından kurulan ve iĢletilen veri tabanı üzerinden, EKK tarafından istenen bilgilerin lisanslı depo ve yetkili sınıflandırıcıların nitelikli elektronik sertifikaya sahip personelince bu veri tabanına aktarılması ile oluĢturulmaktadır. Yalnızca Elektronik Kayıt Kurallarında üye olarak belirtilen kurumlar tarafından EKK sistemine eriĢim sağlanmaktadır. Bu üyeler lisanslı depo iĢlemeleri, yetkili sınıflandırıcılar, mudinin hesabının bulunduğu banka veya finans kuruluĢlarıdır.

Ürün senetlerinin oluĢturulabilmesi için gereken bilgiler Ģu Ģekildedir;

 Yetkili sınıflandırıcılar tarafından analizi tamamlanan ürüne iliĢkin bilgiler,

 Lisanslı depo iĢletmesince EKK sistemine aktarılması gereken aĢağıdaki bilgiler;

o Lisanslı depo iĢletmesi Ģube kodu, o Mudi hesabının bulunduğu üye, o Mudi hesap numarası,

o Mudi TC kimlik numarası/yabancı kimlik numarası veya vergi numarası,

o Depolama yöntemi (aynen/mislen), o Ürün teslim tarihi,

o Elektronik ürün senedi ISIN kodu7 , o Miktar,

o Yetkili sınıflandırıcı lisans numarası,

7

ISIN kodu: Ulusal ve uluslararası sermaye piyasası işlemlerine söz konusu menkul kıymet işlemlerinin tam otomasyon ortamında gerçekleştirilmesi için menkul kıymetlere uluslararası standartlara uygun olarak, Türkiye'yi temsilen ilk iki harfi "TR" olmak kaydı ile toplam 12 haneden oluşacak şekilde tanımlanan yegane uluslararası menkul kıymet tanımlama kodudur. Elektronik ürün senetleri SPK tarafından tanınan bir menkul kıymet olmamasına rağmen, bu senetlere ilişkin kaydileştirme ve takas işlemleri diğer menkul kıymetlerde olduğu gibi MKK ve Takasbank tarafından yapılmaktadır. Bu itibarla, elektronik ürün senetlerinde, lisanslı depolarda depolanan ürünlerin kalite ve sınıfını belirtmek amacıyla ISIN kodları kullanılmaktadır. Diğer menkul kıymetlerde olduğu gibi ELÜS ISIN kodları da Takasbank tarafından üretilmektedir.

96

o EKK tarafından istenilecek diğer bilgiler.

Yukarıda lisanslı depolar tarafından EKK sistemine aktarılması istenilen bilgiler göz önünde bulundurulduğu zaman ürün senedi oluĢturma iĢleminin ilk olarak lisanslı depolarda baĢlamadığı görülmektedir. Mudi, ürününü lisanslı depoya getirmeden önce elektronik ürün senedinin oluĢturulabilmesi için Elektronik Kayıt KuruluĢuna üye olan herhangi bir bankada hesap açtırması gerekmektedir.

Öncelikli olarak ürün analizine iliĢkin yetkili sınıflandırıcı tarafından istenen bilgiler veri tabanına girilmektedir. Daha sonra lisanslı depolar tarafından istenen bilgilerin EKK sistemine aktarılması üzerine, elektronik ürün senedi oluĢturulmakta ve üye nezdindeki mudi hesabına aktarılmaktadır.

Bu Ģekilde oluĢturulan ürün senedine iliĢkin tüm kayıtlar, hak ve yükümlülükler Elektronik Kayıt KuruluĢu tarafından kayden izlenmektedir.

2.7.2. Ürün Senedinin Elektronik Ortamda Devri

Daha önce bahsedildiği üzere,5174 sayılı Kanunun 53 üncü maddesinde ürün senetlerinin alım satımının ürün ihtisas borsalarında,bir ürün ihtisas borsası faaliyette bulunmuyorsa bu iĢlemlerin teknik, kurumsal ve mali alt yapısının yeterliliği Bakanlık tarafından tespit edilen ticaret borsalarında yapılabileceği hüküm altına alınmıĢtır.

Lisanslı depoculuk ve ürün ihtisas borsacılığında, EKK sisteminde oluĢturulan elektronik ürün senetlerin alım satımı yetkili borsalar tarafından kurulan elektronik ürün senedi iĢlem platformlarında, Elektronik Ürün Senedi Yönetmeliği’nin 5 inci maddesinin altıncı fıkrası hükümleri gereği aracılar vasıtasıyla yapılmaktadır.

Söz konusu hükümde bahsedilen aracılık faaliyetlerini yürütmeye yine aynı yönetmeliğin geçici 3 üncü maddesi ile Ticaret Borsalarında Alım Satım Yapanlar Hakkında Yönetmelik hükümlerine göre faaliyet gösteren borsa ajanları yetkili kılınmıĢtır.

97

Elektronik Ürün Senedi Yönetmeliği’nin geçici 2. maddesinde elektronik ürün senedi iĢlemlerinde; alıcı karĢısında satıcı, satıcı karĢısında alıcı konumuna geçerek piyasa katılımcılarının hak ve yükümlülüklerini teminat altına alan, iĢlemlerin eĢleĢtirilmesi, iĢlem gören elektronik ürün senedinin teslimatı gibi iĢleri yürütmek üzere, yetkilendirilen ticaret borsası bünyesinde bir takas merkezi oluĢturulacağı veya bu borsanın takas iĢlemlerinden doğan sorumluluğu saklı kalmak kaydıyla takas hizmetleri konusunda faaliyet gösteren bir kuruluĢla anlaĢma yapabileceği belirtilmektedir. Bu hükümden hareketle platform sahibi borsalar tarafından, nakit ve ELÜS takasını sonuçlandırmak üzere Takasbank yetkilendirilmiĢtir.

Borsalar tarafından kurulan platformda gerçekleĢtirilen ELÜS alım satım iĢlemlerinin takasının sağlanmasına yönelik tarafların görev ve sorumluluklarının belirlenmesi amacıyla borsa ile Takasbank arasından bir protokol yapılmaktadır.

Mevcut durumda elektronik ürün senedi alım satımını yapmak isteyen her borsa kendi elektronik ürün senedi iĢlem platformunu kurmakta ve bu iĢlemleri kendi idari düzenlemeleri doğrultusunda yürütmektedir.

Bu platformlarda elektronik ürün senedi alım satımı yapmak veya bu alım satıma aracılık yapmak isteyenlerin borsa idari düzenlemelerinde belirtilen üyelik Ģartlarını yerine getirmeleri ve platforma üye olmaları gerekmektedir.

Platformlarda iĢlem yöntemleri, seans saatleri, emir giriĢ saatleri, iĢlem limitleri gibi hususlar yine borsasının idari düzenlemeleri ile belirlenmektedir.

Platformda alım satım iĢlemleri Ģu Ģekilde gerçekleĢtirilmektedir;

1- Platforma üye alıcı ve satıcılar tarafından borsa sistemine bağlanılarak ELÜS alım satım emirleri girilmektedir.

2- Alıcı ve satıcı tarafından borsa sistemine girilen emirler vekâlet verdikleri aracıların ekranına gelmekte ve yalnızca aracı tarafından onaylanan emirler platform alım satım ekranlarına yansımaktadır.

98

3- Aracı tarafından onaylanan ve platform alım satım ekranlarına yansıyan emirler seans boyunca eĢleĢmektedir.

4- Seans sonunda, gerçekleĢen iĢlemlere ait iĢlem dosyası borsa tarafından, takas iĢlemlerinin gerçekleĢtirilmesi amacıyla elektronik ortamda Takasbank’a gönderilmektedir.

5- Borsadan gelen iĢlem dosyasına uygun olarak alıcı ve satıcı hesapları arası ELÜS virmanı EKK sisteminde, nakit virmanı ise Takasbank’ta gerçekleĢtirilerek alım satım iĢlemi sonuçlanmaktadır.

6- Takası gerçekleĢen alım satımlara iliĢkin listenin Takasbank tarafından borsaya gönderilmesinin ardından borsa tarafından tescil iĢlemleri yapılmaktadır.

2.7.3. Ürün Senedinin Elektronik Ortamda Rehni

Daha önce de bahsedildiği üzere elektronik ürün senetlerine iliĢkin tüm iĢ ve iĢlemler EKK sistemi üzerinden yapılmaktadır. Bu itibarla rehin iĢlemleri de söz konusu sistem üzerinden rehin veren veya alan tarafın hesabına bağlı alt hesaplar kullanılmak suretiyle Elektronik Kayıt Kuralları’nda belirtilen üyelerce yapılmaktadır.

Mevcut durumda elektronik ürün senetleri bankalar tarafından teminat olarak kabul edilmekte ve kredi verilmektedir. Bu kredi mekanizmasının kurulabilmesi için banka lehine bir rehin iĢleminin gerçekleĢtirilmesi gerekmektedir.

Elektronik Kayıt Kuralları’nın 5. maddesinin üçüncü fıkrasında lisanslı depo iĢletmeleri ve yetkili sınıflandırıcılar haricindeki üyelerin, EKK tarafından belirlenecek esaslar çerçevesinde, kendi personelini ve teknik imkânlarını kullanmak yerine baĢka bir üye aracılığı ile dolaylı ve sürekli bir Ģekilde EKK’da iĢlemlerini yürütebileceği hüküm altına alınmıĢtır. Bu kapsamda, ürün senedi teminatı karĢılığında bankalar tarafından sağlanan kredi iĢlemlerinde rehin iĢlemleri bankalar yerine yatırım Ģirketleri tarafından gerçekleĢtirilmekte ve EKK tarafından söz konusu rehin iĢlemi kayıt edilmektedir.

Elektronik ürün senetlerine iliĢkin kayıt edilen rehin iĢlemleri bilgileri EKK tarafından Borsaya bildirilmektedir.

99

2.7.4. Ürün Senedinin Elektronik Ortamda Ġptali

Ürün senedinde yer alan ürünün lisanslı depolardan çıkarılması, ELÜS’ün iptal edilmesi ile gerçekleĢtirilmektedir. ELÜS iptali Elektronik Kayıt Kurallarına göre 2 Ģekilde yapılmaktadır (GTB,2014);

1- Ürününü depodan teslim almak isteyen mudi, bu talebini hesabının bulunduğu üyeye bildirmekte ve üye kuruluĢ tarafından talep EKK’ya iletilmektedir. Bu talep EKK tarafından lisanslı depo iĢletmesinin onayına sunulmakta ve ELÜS mudinin hesabının altında bulunan bloke alt hesaba aktarılmaktadır. Lisanslı depo iĢletmesi tarafından talebin kabul edilmesi halinde ELÜS lisanslı depo iĢletmesinin alt hesabına aktarılmaktadır ve kayden iptal edilmektedir. Ġptal edilen ürün senedinde yer alan miktar ve kalitede ürün mudiye teslim edilmektedir.

2- Ürününü depodan teslim almak isteyen mudi, bu talebini lisanslı depo iĢletmesine bildirmekte ve talep lisanslı depo iĢletmesi tarafından EKK’ya iletilmektedir. Bu talep, EKK tarafından mudinin hesabının bulunduğu üye kuruluĢun onayına sunulmakta ve ELÜS mudinin hesabının altında bulunan bloke alt hesaba aktarılmaktadır. Üye kuruluĢ tarafından talebin kabul edilmesi halinde ELÜS lisanslı depo iĢletmesinin alt hesabına aktarılmakta ve kayden iptal edilmektedir. Ġptal edilen ürün senedinde yer alan miktar ve kalitede ürün mudiye teslim edilmektedir.

2.8. Tarım Ürünleri Piyasasında Lisanslı Depoculuk ve Ürün Ġhtisas