Sistem’in Avantajları

Lisanslı depoculuk ve ürün ihtisas borsacılığı sisteminin temel amacı tarım ürünlerinin depolanması için yaygın bir sistem oluĢturularak ürün sahiplerinin mallarının emniyetini sağlamak ve kalitesini korumak, ürünlerin sınıf ve derecelerinin yetkili sınıflandırıcılar tarafından saptanmasını sağlamak ve bunların mülkiyetini temsil eden ve finansmanını, satıĢını ve teslimini sağlayan ürün senetleri ile ticaretini kolaylaĢtırmaktır.

Pek çok ülke tarafından Sistem’in hayata geçirilmek istenmesindeki en büyük etken birçok tarafın bu Sistem’den doğrudan veya dolaylı olarak fayda göreceği düĢüncesidir. Taraflar itibarıyla Sistem’den sağlanması öngörülen faydaları aĢağıdaki Ģekilde açıklayabiliriz;

Üretici Açısından;

Daha önceki kısımda da bahsedildiği üzere tarım sektöründe üretimin belirli dönemlerde gerçekleĢmesi ve ürün miktar ve kalitesinin doğa koĢullarına bağlı olması sebebiyle tarım ürünleri fiyatlarında dalgalanmalar görülmektedir. Genellikle depolama imkânına sahip olmayan üreticiler ürünlerini, arzın yoğun olduğu ve fiyatların görece düĢük olduğu hasat dönemlerinde satmak zorunda kalmaktadır. Diğer dönemlerde ise bu ürünlerin fiyatlarında artıĢ gözlemlenmektedir.

Lisanslı depoculuk ve ürün ihtisas borsacılığı sistemi ile üreticiler, hasat sonrası dönemde ürün fiyatlarının artacağını düĢünmeleri durumunda ürünlerini fiyat avantajı sağlayana kadar teminatlı ve sigortalı olarak muhafaza imkanı elde etmekte ve elde edecekleri ürün senedini teminat göstererek finansman ihtiyaçlarını

56

karĢılayabilmektedir. Böylece üreticiler satıĢ dönemlerini hasat zamanı sonrasına taĢıyabilmektedir.

Sistem öncesi durum göz önünde bulundurulduğu vakit, özel depolara ve bu depolarda depolanan ürünlerin kalitesine iliĢkin güven mekanizmasının tam olarak sağlanamaması ve bu ürünleri temsilen Kanun kapsamında kıymetli evrak olarak tanımlanan bir senedin var olmaması gibi sebeplerden dolayı bankalarca yalnızca TMO tarafından düzenlenen makbuz senedine dayalı olarak kredi kullandırılmakta idi. Ancak gerek TMO depolarının yetersiz olması, gerekse de bu kurum tarafından yalnızca hububat ve fındık gibi ürünlerin depolanabilmesi, üreticilerin bu yolla finansman sağlama imkanlarından çok fazla yararlanamamalarına sebep olmakta ve acil finansman ihtiyacı duyan üreticiler ürünlerini satmak zorunda kalmakta idi.

Daha önce de bahsedildiği üzere, lisanslı depolarda depolanan ürünleri temsilen çıkarılan ürün senetleri ile ürünlerin ticaretinin yapılmasını sağlamak amacıyla hayata geçirilen lisanslı depoculuk ve ürün ihtisas borsacılığı sistemi ile çiftçilerin ürünlerinin daha likit hal alması amaçlanmaktadır. Üreticiler ürünlerini elektronik ortamda borsalar aracılığı ile satabilme veya kendileri için uygun fiyat oluĢuncaya kadar depolayabilme, bu süre içerisindeki finansmanlarını ürün senetlerini teminat göstererek bankalardan kredi alarak sağlayabilme imkanına kavuĢmaktadır.

Çiftçilerin fiyat artıĢlarından istifade edebilmelerinin yanı sıra, ürünlerin Sistem’de yer alan yetkili sınıflandırıcılar tarafından güvenilir laboratuvar koĢullarında analizinin yapılması ve bu analizlere göre depolanması sayesinde ürünün kalitesi güvence altına alınmaktadır. Bununla birlikte Sistem’e iliĢkin yürürlükte bulunan teĢvik ve desteklerden faydalanılabilmektedir.

Sanayici veya Tüccar Açısından;

Sanayi üretiminde tarım ürünlerini girdi olarak kullanan sanayiciler veya bu ürünlerin ticaretini yapan tacirlerin ürün tedarikinin Sistem ile yapmalarının taraflara sağlayacağı faydalar Ģu Ģekildedir (YemiĢçi, 2004:11);

57

 Kalitesinden ve depolama koĢullarından emin aynı cins ve kalitede büyük miktarda ürün tedarik etme Ģansına kavuĢulması,

 Finansman ihtiyacının, sahip olunan ürün senetlerini teminat göstererek bankalardan kredi kullanarak giderilebilmesi,

 Sistem ile etkin bir tarımsal pazarlama sisteminin kurulması ve tarafların beklentilerini optimal düzeyde karĢılayacak fiyatların oluĢması,

 Satın alınan ürünlerin lisanslı depo imkânlarından yararlanarak, teminatlı ve sigortalı olarak güvenli bir biçimde depolanması ile tarafların bu ürünlerin ticaretinin ve iĢlenmesinin yanı sıra depolama faaliyetleri ile uğraĢmak zorunda kalmamaları, depo inĢaatı maliyetlerinden kaçınılabilmesi,

 Bu ürünlerin ticaretinin ürünlerin fiziki taĢıma ile değil, ürün senetleri vasıtasıyla elektronik ortamda yapılabilmesi sayesinde nakliye, hamaliye masraflarından kaçınılması ve ürünlerin likiditesinin artması ile bu ürünlerin ticaret iĢlem hacimlerinin artması,

Devlet Açısından;

Tarım ürünleri ticaretinin lisanslı depolar üzerinden gerçekleĢtirilmesi ile Ülkemizdeki tarımsal üretim miktarı ve kalitesi hakkında daha kesin istatistikî verilere sahip olunabilecek ve bu depolarda depolanan ürünler kayıt altına alınabilecektir. Böylelikle ülkemizdeki tarımsal üretime ve politikalara bu veriler ıĢığında yön verilebilecektir.

Bilindiği üzere bir devlet kuruluĢu olan TMO, üreticileri aĢırı fiyat düĢüĢlerinden korumak amacıyla gerekli gördüğü yıllarda müdahale alımlarında bulunmaktadır. Tarım ürünleri ticaretinde iyi organize olmuĢ etkin bir tarımsal pazarlama sisteminin sağlanması amacıyla kurulması öngörülen ürün ihtisas borsaları sayesinde, ürünlerin fiyatı serbest piyasa koĢullarında belirlenebilecek, tarım ürünleri piyasasında devlet müdahalesine daha az ihtiyaç duyulacaktır. Böylelikle kamu harcamalarının azaltılması mümkün olabilecektir.

58

Bunun yanı sıra, tarım ürünlerinin depolanması iĢlemlerinin lisanslı depo Ģirketlerine bırakılması, Ģu anda TMO tarafından yürütülen emanet alım görevi yani depoculuk görevinin terk edilmesi ile devlet üzerindeki mali yük azaltılabilecek ve kamu kaynaklarının tasarrufu sağlanabilecektir.

Tüm dünyada uygulanan lisanslı depoculuk ve ürün ihtisas borsacılığı sisteminde, Sistem’in kuruluĢ aĢamasında birçok sıkıntının yaĢandığı bilinmekte olup, Sistem’in tam olarak rayına oturması ile birlikte tarımsal üretimde, istihdamda ve tüm bunlara bağlı olarak bu alandan elde edilen vergi gelirlerinde artıĢ yaĢanmıĢtır (UlaĢ, 2007:712). Bu doğrultuda, Sistem sayesinde tarım ürünleri ticaretinde yaĢanması beklenen geliĢmelere paralel olarak tarımsal üretimin artması ile bu ürünlerin üretimi ve ticaretinden elde edilen gelirlerde yaĢanacak artıĢın ülkemiz ekonomisine pozitif yönde katkı sağlayacağı değerlendirilmektedir.

Ticaret (Ürün) Borsaları Açısından;

Ürün ihtisas borsaları faaliyete geçinceye kadar, 10/2/2005 tarihli ve 5300 sayılı Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanunu, 18/5/2004 tarih ve 5174 sayılı Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği ile Odalar ve Borsalar Kanunu ve ilgili Yönetmeliklerde belirtilen ürün senetlerine iliĢkin iĢ ve iĢlemler Bakanlık tarafından ürün senetlerinin alım satımı konusunda yetkilendirilen ticaret borsalarınca yürütülmektedir. Bu alım satımlarda borsa tarafından tahsil edilen tescil ücretleri ticaret borsaları için yeni bir gelir kaynağı olmaktadır.

Ayrıca, Sistem’de ürün senetlerine iliĢkin iĢlemlerin elektronik ortamda yapılması sebebiyle, bu senetlerin iĢlem göreceği borsaların gerekli ve yeterli teknik alt yapıya sahip olmaları gerekmektedir. Bu kapsamda iĢlem hacimlerini artırmak, daha fazla tescil geliri elde etmek, Sistem’e uyum sağlamak isteyen borsalar mevcut yapılarını güçlendirmek zorunda kalacak ve bir anlamda borsacılık faaliyetlerinin geliĢtirilmesi teĢvik edilmiĢ olacaktır.

59

Lisanslı Depolar Açısından;

Lisanslı depoculuk ve ürün ihtisas borsacılığı sisteminin özel sektör açısından yatırım yapabilecek ve gelir elde edebilecek yeni bir alan olması yönüyle fayda sağlayacağı değerlendirilmektedir. Ayrıca, sonraki kısımlarda bahsedildiği üzere yatırım maliyetlerinin düĢürülmesi amacıyla lisanslı depoculuk yatırımları devlet yardımlarından yararlanacak sektörler arasında sayılmakta ve bu yönüyle bu alana yatırım yapacak yatırımcılar, diğer sektörlere kıyasla maliyet avantajı kazanmaktadır.

2.4. Lisanslı Depoculuk ve Ürün Ġhtisas Borsacılığı Sisteminin Tarihçesi ve