İncelemiş olduğumuz sicil kayıtları içerisinde narh listelerinin bulunmaması, temel tüketim mallarının resmi fiyatları hususunda kesin bir bilgi sahibi olmamızı engellemektedir. Satış akdi, borç ve alacak durumu, ticari anlaşmazlıklar gibi bazı sebeplerden dolayı kayıt altına alınan davaların bir kısmı, Halep çarşı ve pazarlarında ticareti yapılan ürünlerin niteliği ve değerleri hususunda bilgiler içermektedir. Uluslararası ticari bir potansiyele sahip olan Halep’te gerek yerel halkın gerekse Batılı tüccarların yapmış olduğu ticari işlemlerde olası bir anlaşmazlığın önüne geçilmesi amacıyla ticari işlemlerle ilgili kayıtlarda söz konusu ürünün miktarı, niteliği ve fiyatı gibi bilgiler yer almaktaydı.
Ürünlerin fiyatlarının tam ve doğru olarak tespit edilmesi ve dönemin gerçek fiyatlarını yansıtması için çok sayıda veriye ihtiyacımızın olacağı aşikârdır. İncelediğimiz sicildeki veri azlığı nedeniyle ürünlerin fiyatlarından ana hatlarıyla, kayıtlarda geçtiği şekliyle bahsederek fikir sahibi olmaya çalışacağız.
Temel besin gıdası olan buğday, özellikle hasadın bol olduğu dönemlerde önemli bir ticaret unsuruydu. Osmanlı Devletinin genellikle buğday ticaretini uluslararası alanda yasaklaması,412buğdayın hacimli bir mal olması ve özellikle taşımacılığın kara yolu ile yapıldığı yerlerde taşıma ücretlerinin yüksek olması gibi sebeplerden dolayı, buğday bölgesel olarak üretilip tüketimi yapılmaktaydı.413 Doğal afet, iç karışıklıklar ve savaş gibi hadiseler, buğday fiyatının yükselmesine sebebiyet verebilmekteydi. Halep’te H.956/ 1549 yılında 1 mekuk buğdayın fiyatı 1,66 altın iken414 962/1555 yılının başlarında 1 mekuk buğdayın fiyatı 8 altına çıkmıştır.415 Buğday fiyatının yükselmesine belirtilen sebeplerden birisi neden olmalıdır.
Zeytinyağı, Halep’te binlerce yıllık geçmişi bulunan bir üründür. Suriye’nin Ebla şehrindeki bulgu ve arşiv verileri, Milattan Önce 3000 yılının ortalarında ekimi yapılan tarım toprağının ekilen mahsul alanı bakımından zeytin ağaçları ilk üçün
412 Fakat Avrupa’da buğday fiyatlarının yükseldiği dönemlerde Osmanlı Devleti, bu yasaklamada esneklik gösterebilmekteydi. Mehmet Bulut, ‘’17. Yüzyılda Osmanlılar ve Merkantilistler’’,
Ekonomik Yaklaşım Dergisi, No: 39, 2000, s. 23-35. 413 Kabacık a. g. e., s. 222.
414 Belge: 1459, Tarih: 15 Zîlka’de 956/ 5 Aralık 1549.
içerisinde yer almaktadır.416 Bununla birlikte zeytinyağı sabunun da hammaddesidir. Halep’te imal edilen sabunlar, sabunhane denilen ve şahıslara ait olan imalathanelerde büyük ölçüde zeytinyağından imal edilmekteydi.417Bu iki ürün Halep’te, rıtl418 ya da kıntar birimleriyle satılmaktaydı. 957/1550 yılında Halep’te satılan zeytinyağının rıtlı (2,28 kg), 0,05 altın iken419 962/1555 yılında zeytinyağının rıtl değeri 0,0475 altına düşmüştür.420Sabunun aynı yıldaki rıtl değeri ise 12,5 kıt’adır.421
Yavuz Sultan Selim’in İran seferine çıktığı vakit, İran ile yapılan ipek ticaretini yasaklaması ve İran’a karşı bazı ambargolar uygulatması, her ne kadar Halep’te dokuma endüstrisini olumsuz etkilese de422 Kanuni Sultan Süleyman döneminde verilen kapitülasyonlarla yabancı uyruklu tüccarların Halep’e gelişlerinde ve göstermiş oldukları ticari faaliyetlerde artış görülmüştür.423 Halep’te ipek satışları yine rıtl birimi (600 dirhem, 2,153 kg) veya 700 dirhem (2,217 kg) ağırlığı esas alınarak yapılmaktaydı.424 Halep’te ipek satış kayıtlarından rıtl cinsinden ipeğin değeri 5 ya da 6 altın arasında değişmekteydi.425
Bitkisel bir ürün olan kına ile ilgili toplam 6 adet satış kaydı bulunmaktadır. Halep’te kına birim fiyatları ise rıtılı 0,055 altın426 ile ferdesi(balya) 2,8 altın427arasında değişmekteydi.
Halep’te hazır hale getirilen elbise satışları, kayıtlarda dikkat çekmektedir. Halep’te satışı yapılan elbise fiyatları, 7 altından başlayıp428230 altına kadar çıkabilmekteydi.429Elbisenin yapıldığı kumaş, üzerinde kullanılan materyallerin
416Mehmet İsmail Başoğlu, Antik Çağda Kilikya Bölgesinde Zeytinyağı Üretimi, Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Adana, 2009, s. 20.
417Mustafa Tayar, ‘’Küllerin İnsanlığa Hediyesi Sabun I,’’ Gıda Dergisi, İstanbul, Ocak 2014, s. 70.
418 Arap dünyasında en fazla kullanılan ağırlık birimidir. Genel olarak kabul gören rıtl değeri, kantarın 1/100’i veya 130 dirhem olduğudur. Taşkın, a. g. t., s. 101. Standart Osmanlı kantar değeri ise 56,449 kilogramdır. İnalcık, a. g. e., s. 443.
419 Belge: 532, Tarih: 27 Cemâziye’l-Âhir 957/ 13 Temmuz 1550.
420 Belge: 603, Tarih: 17 Cemâziye’l-Evvel 962/ 9 Nisan 1555.
421 Belge: 2691, Tarih: 13 Zîlka’de 962/ 29 Eylül 1555.
422 Afşin Şahin ve Sibel Cengiz, ‘’ 16’ncı Yüzyıl Fiyat Devrimi ve Osmanlı İran Savaşlarının Osmanlı İpekçilik Endüstrisi Üzerine Etkileri’’, İşletme ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, c.I, Sayı 1, 2010, s. 69-82
423 Tekin, a. g. m., s. 687-688.
424 Kabacık, a. g. e., s. 226.
425 Belge: 271 Tarih: 21 Muharrem 962/ 16 Aralık 1555.
426 Belge: 2933, Tarih: 24 Safer 962/ 18 Ocak 1555.
427 Belge: 2774, Tarih: 29 Ramazân 962/ 17 Ağustos 1555.
428 Belge: 1834, Tarih: 9 Cemâziye’l-Evvel 962/ 1 Nisan 1555.
değeri, nakışlı olup olmaması gibi unsurların elbise fiyatlarında etkili olduğu görülmüştür. 230 altın dönemin şartları düşünüldüğünde ortalama bir elbise fiyatının çok üstünde bir rakamdır. Bu fiyat, nakışlı beyaz kadife bir elbise için ödenmiştir. 23 Şevvâl 962 tarihli başka bir kayıtta430 ise 6 adet altın işlemeli elbise için 300 altın ödenmiştir.
Yukarıda bilgi verilen ticari ürünler ile birlikte aşağıdaki tabloda bazı yıllara ait çeşitli ürünlerin fiyatları verilmektedir.
Tablo 2.1.1.1. Bazı Ticari Ürünler ve Değerleri
Tarih Ürün Miktar Birim Fiyat Toplam Fiyat
956/1549 Buğday 3 mekuk 1,66 altın 5 altın Belge: 1459
957/1550 Buğday 2 rıtl 23 kıt’a 46 kıt’a Belge: 380
962/1555 Buğday 2 mekuk 8 altın 16 altın Belge: 270
962 Buğday 2 mekkuk 2 altın 1 altın Belge: 626
962 Buğday 150 mekkuk 2,73 altın 410 altın Belge: 2443
972/1564 Buğday 13 mekuk 3 altın 39 altın Belge: 2346
956/1549 Ceviz 8 kantar 2,25 altın 18 altın Belge: 1391
962/1555 Un 60 rıtl 1 altın 11
kıt’a
67 kıt’a Belge: 2393
956/1549 Odun 8 deve yükü 1,75 altın 14 altın Belge: 1422
957/1550 Zeytin Yağı 300 rıtl 0,05 altın 15 altın Belge: 532
962/1555 Zeytin Yağı 2 kantar 4,75 altın 9,5 altın Belge: 603
962 Sabun 100 rıtl 12,5 kıt’a 31 altın 10
kıt’a
Belge: 2691
962 Kahve 22 ölçek (kupa) 20, 63 kıt’a 11 altın 14
kıt’a
Belge: 2280
961/1554 Kına 242 rıtl 0,11 altın 28,6 altın Belge: 2479
961 Kına 117 rıtl 3 Halebi
dirhem
351 Halebi dirhem
Belge: 3338
962/1555 Kına 140 rıtl 4 kıt’a 14 altın Belge: 2723
962 Kına 5 feradat 2,8 altın 14 altın Belge: 2774
962 Kına 80 rıtl 0,055 altın 4,4 altın Belge: 2933
962 Kına 128 rıtl 0,095 altın 12 altın Belge: 2978
956/1549 Nil 86 rıtl 0,375 altın 35,75 altın Belge: 1034
961/1554 Elbise 1 adet 8 altın 8 altın Belge: 2996
961 Elbise 1 adet nakışlı beyaz
kadife elbise 230 altın 40 kıt’a 230 altın 40 kıt’a Belge: 3016 962/1555 Elbise 6 adet altın işlemeli
elbise
50 altın 300 altın Belge: 1691
962 Elbise 1 adet 7 altın 7 altın Belge: 1834
962 Elbise 1 adet 34 altın 34 altın Belge: 2271
962 Elbise 1 adet 48 altın 48 altın Belge: 2873
963/1556 Elbise 1 adet uzun kollu önü açık erkek elbisesi
110 kıt’a 110 kıt’a Belge: 776
962/1555 Halı 1 adet cami halısı 1 altın 1 altın Belge: 596
956/1549 Kaftan 7 setrik kaftan 5 altın 35 altın Belge: 1035 961/1554 Kemha
Kumaş
322 zirâ 3,56 altın 1149 altın Belge: 2521
962/1555 Kumaş 420 zirâ 0,16 altın 70 altın Belge: 2462
963/1556 Pamuk Kumaşı
13 kıntar 5 altın 65 altın Belge: 366
963 Pamuk
Kumaşı
12 kıntar 11,66 altın 140 altın Belge: 370
956/1549 Kaftan 7 adet 7 altın 49 altın Belge: 1035
956 İpek 11 zira
uzunluğunda
1 altın 11 altın Belge: 1221
962/1555 İpek 1 rıtl 5,5 altın 5,5 altın Belge: 271
962 İpek 1080 dirhem
ağırlığında
0,016 altın 18 altın Belge: 2010
962 İpek 340 dirhem
ağırlığında
0,016 altın 3,7 altın Belge: 2955
962 Pamuk 18 kıntar 3,61 altın 65 altın Belge: 2288
962 Pamuk 7,5 kıntar 10,66 altın 80 altın Belge: 2326
961/1554 Mercan 24 rıtl 29,16 altın 700 altın Belge: 2487
962/1555 Kitap 2 adet 25 altın 50 altın Belge: 2109