Nafaka

İslam hukuku, evlilikte erkeğe bir takım ayrıcalıklı haklarla beraber bir takım mükellefiyetler de yüklemiştir. Tarafların onayına gerek kalmaksızın bu hukukî sonuçlar kendiliğinden ortaya çıkmaktadır. Evliliğe bağlanan sonuçların bir kısmı taraflardan birine hak olarak tanınırken diğer taraf için yükümlülük ifade etmektedir84. Yani, bir erkek evlilik gerçekleştirerek, bahsi geçen sorumlulukları ve

81 Daha fazla bilgi için bakınız. Maydaer, a. g. m., s. 303.

82 Belge: 234, Tarih: 13 Muharrem 962/ 8 Aralık 1555.

83 Erkek tarafından üç boşama yetkisinin tamamı tüketildiğinde bu boşama “bâin” talak olur ve bu durumda kesin ayrılık ortaya çıkar. Bundan dolayı kayıtlarda rastlanan 3 talaklı boşamalar, bâin talak boşamalara dâhil edilmiştir. Bkz., Ali Kaya, ‘’17. Yüzyıl Bursa Şer’iye Sicillerinin İslam Aile Hukuku Açısından Tahlili’’, U. Ü. İ. F. Dergisi, Cilt: 17, Sayı: 1, 2008, s. 81-107.

yükümlülükleri de kabul etmiş sayılmaktadır. Erkek için sorumluluk anlamına gelen hususlardan bir tanesi de nafakadır.85

Sicil kayıtlarında nafaka konusuyla ilgili çok değerli olduğu düşünülen bilgilere rastlanılmıştır. Buna göre Halep’te kimlerin hangi amaçlarla nafaka ödediği, bu hususta hangi anlaşmazlıkların görüldüğü ve bunların mahkeme tarafından nasıl çözümlendiği, nafakaların miktarları ve yıllara göre değişme oranları üzerinde durulacaktır.

Evin reisi olan erkek, ev dışında çalışarak hem eşinin hem de çocuklarının ihtiyaçlarını karşılayarak ailenin ekonomik sürdürülebilirliğini sağlayacak temel aile üyesi konumunda olsa da86nafaka konusu, sadece evlilik içinde kocanın çeşitli sebeplerle karısına veya çocuklarına ödemekle mükellef olduğu bir bedel değildir. Bir babanın evladına nafaka ödeyebildiği durumlar87 olduğu gibi bir evladın da kendi babasına nafaka verebilmekteydi. Mesela 8 Zîlka’de 956/ 28 Kasım 1549 tarihli bir kayıtta88 mahkeme Marangoz Muhammed b. Muhemmed’i babası Muhammed’e günlük 1 osmânî nafaka ödemesine hükmetmiştir.

Kocanın nafaka borcuyla yükümlü olması için zengin olması gerekmediği gibi, kadının da fakir olması gerekmez. Hatta kadın zengin bile olsa nafaka kocaya aittir. Koca bu yükümlülüğünü yerine getirmez ise, kadın mahkemeye başvurarak nafaka takdir ettirebilirdi.89 29 Zilhicce 962/ 14 Kasım 1555 tarihli bir kayıtta90 Gülnâr binti Abdullah’ın isteği üzerine kadı, kocası Yeniçeri Yusuf tarafından ödenmek üzere ona, yiyecek-içecek ve giyimi için günlük 2 osmânî nafaka bağlamıştır.

85 Nafaka kelimesi “harcamak, tüketmek” anlamındaki infâk mastarından türetilmiş olup “azık, ihtiyaçların karşılanması maksadıyla harcanan para vb. maddî değerler” manasına gelir. Fıkıhta kişinin başka varlıkları görüp gözetme yükümlülüğü belirli yakınlarıyla sınırlı olmayıp köle, hayvan ve cansızlara karşı da bu kapsamda sorumlulukları bulunduğundan İslâm hukukçuları tarafından nafaka için değişik tarifler verilmiştir. Buna göre nafakanın terim anlamı, “hayatiyetin ve yararlanmanın devamlılığını sağlamak için yapılması zorunlu olan harcamalar” şeklinde ifade edilebilir., Celal Erbay, ‘’ Nafaka’’, İslam Ansiklopedisi, C.XXXII, TDİA, İstanbul, 2006, s.282.

86 Fatma Yaşar Ekici, ‘’Türk Aile Yapısının Değişim Ve Dönüşümü Ve Bu Değişim Ve Dönüşüme Etki Eden Unsurların Değerlendirilmesi,’’ The Journal of Academic Social Science Studies, S.30, 2014, s. 220.

87 Belge: 125, Tarih: 12 Şa'bân 962/ 2 Temmuz 1555.

88 Belge: 1378, Tarih: 8 Zîlka’de 956/ 28 Kasım 1549.

89 Kaya, a. g. m., s. 88.

Boşama ile evliliği sona eren kadının, beklemek zorunda olduğu iddet süresinde geçimi kocası tarafından karşılanmaktaydı91. İddet süresi ve zorunluluğu ise Kuran’ı Kerim’de, ‘’Boşanmış kadınlar, kendi başlarına 3 iddet ve temizlenme süresi beklerler. Eğer Allah’a ve ahiret gününe inanmakta iseler Allah’ın onların rahimlerinde yarattığını saklamaları helal olmaz’’92 ve ‘’Eğer hamile iseler yüklerini bırakıncaya kadar onlara nafaka verin’’93 ayetleriyle sabit kılınmıştır. Tarafların ekonomik durumları gözetilerek belirlenen iddet nafakası, peşin ödenebildiği gibi günlük olarak da ödenebiliyordu94.

Aşağıdaki tabloda H. 956-972/ 1549-1565 yılları arasında Halep’te nafaka miktarları belirtilmiştir. İstisnai bir durum olmakla beraber osmânî adıyla akçe ve sultânî adıyla Osmanlı altını birim fiyat olarak kayıtlarda geçmektedir. Ancak nafaka miktarları, çoğunlukla kıt’a olarak kayıtlarda geçtiği için, diğer mevcut para birimleri de, kıt’a birimine dönüştürülerek tabloda gösterilmiştir. Ayrıca kayıtlarda geçen ödenmesi aylık ve yıllık olmak üzere yapılan nafaka değerlerinin ortalama günlük değerleri tespit edilerek dikkate alınmıştır. Genel olarak nafaka, muhtaç olan kimselerin gıda, giyim ve mesken gibi sosyal ve iktisadi ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik verildiği anlaşılmaktadır. Kayıtlarda rastlanılan en düşük nafaka, günlük 0,08 kıt’a değeriyle giyim nafakasıdır. Bu nafakanın yıllık değeri, 30 kıt’adır. Sadece kadının ihtiyaçları için günlük ödenen en yüksek nafaka miktarı, 1,33 kıt’adır ve bu nafakayı ödemekle mükellef kılınan kişi bir yeniçeridir. Başka bir kayıtta kadına ödenen günlük nafaka miktarı ise 1 kıt’adır. Nafaka ödemekle mükellef kılınan kişilerin iktisadi gücü, nafaka miktarını etkilemektedir.

Tablo 1.1.1.2. Nafaka Miktarları Sıra

No

Tarih Açıklama Günlük Nafaka

Miktarı 1 956/1549 Boşanmış annenin 2 çocuğu için talep ettiği

ve babanın ödeyeceği nafaka miktarı. ^{1 kıt’a Belge: 1069} 2 956 Kocanın kadına yiyecek ve giyim ihtiyacı

için verdiği nafaka.

1 kıt’a Belge: 1152 3 956 Kadına yeme, içme ve giyim için belirlenen

nafaka.

1 kıt’a Belge: 1174 4 956 Kadına yeme, içme ve giyim için verilen 1 kıt’a Belge: 1232

91 Kaya, a. g. m., s. 100.

92 Kur’an, 2. Bakara Suresi, Ayet 228.

93 Kur’an, 65. Talak Suresi, Ayet 6.

94 Kadı, Habîb b. Hacı Muhammed’i, boşadığı zevcesi Sâtı binti Hannâ’ya günlük 1 osmânî iddet nafakası ödemesine karar vermiştir. Belge: 1257, Tarih: 4 Zîlka’de 956/ 24 Kasım 1549.

nafaka.

5 956 Boşanan kadına iddet nafakası. 1 osmânî (0,66

kıt’a) ^{Belge: 1257}

6 956 Kadına yeme, içme ve giyim için verilen nafaka.

1 kıt’a Belge: 1329 7 956 Bakıma muhtaç baba için belirlenen nafaka. 1 osmânî (0,66

kıt’a) ^{Belge: 1378}

8 957/1550 Kadına ihtiyaçlarını karşılamak için verilen

nafaka miktarı. ^{1 kıt’a Belge: 401}

9 957 Kadına yeme, içme ve mesken dışında sadece giyimi için yıllık 30 kıt’a (0.75 sultânî).

0,08 kıt’a Belge: 420

10 957 Hamal kocanın karısına ödeyeceği nafaka

miktarıdır. ^{1 kıt’a Belge: 552}

11 957 Kadına ödenen giyim nafakası 1 kıt’a Belge: 841

12 957 Kadına ödenecek yıllık giysi nafakası 60

kıt’adır. ^{1,16 kıt’a Belge: 854}

13 961/1554 Boşanmış annenin himayesindeki çocuk için 4 Halebi dirhemi.

0,57 kıt’a Belge: 2539 14 961 Vasilerin 2 yetim çocuk için ödeyeceği

nafaka.

2 kıt’a Belge: 3063 15 961 Vasilerin 2 yetim çocuk için ödeyeceği

nafaka.

1,5 kıt’a Belge: 3076 16 961 Ninelerinin himayesindeki 3 çocuk için

ödenecek olan nafaka miktarı. ^{1,5 kıt’a Belge: 3211} 17 961 Boşanmış kadının yanındaki 2 çocuk için

ödenen nafaka. ^{1 kıt’a Belge: 3238}

18 961 Boşanmış kadının yanındaki 1 çocuk için ödenen nafaka (3 dirhem).

0,47 kıt’a Belge:3296 19 961 Vasinin kontrolündeki 1 çocuk için ödenecek

olan nafaka.

1 kıt’a Belge: 3323 20 962/1555 Günlük nafakanın yanında babalarının

mirasından çocuklarına giysileri için yıllık 20 kıt’a belirlenmiştir.

1,5 kıt’a Belge: 127

21 962 Boşanmış annenin yanındaki kız için giyimi

dışında belirlenen nafaka miktarı. ^{1 osmânî (0,66} kıt’a) ^{Belge: 734} 22 962 Kocanın rızasıyla hanımına giyimi için yıllık

3 sultânî (120 kıt’a, 180 Osmânî) ödenecek.

0,33 kıt’a Belge: 1645 23 962 Anne ve 2 çocuk için ödenecek nafaka

miktarı. ^{2 kıt’a Belge: 1767}

24 962 Yahudi babanın 1 çocuğunun giyimi, yiyeceği, içeceği ve diğer yasal ihtiyaçları için ödeyeceği nafaka.

1 kıt’a Belge: 2262

25 962 Yeniçeri olan kocanın kadına ödeyeceği

nafaka miktarıdır. ^{2 osmânî (1,33} kıt’a) ^{Belge: 2461} 26 963/1556 Kadına yeme içme ve giyim için ödenecek

nafaka miktarı.

1 kıt’a Belge: 305

27 963 Kocanın küçük kızı ve karısı için ödeyeceği

aylık 1 sultânî nafaka. ^{1,33 kıt’a Belge: 354}

28 972/1565 Boşanmış annenin himayesindeki 2 çocuk için.