Adli Kefaletler

Osmanlı mahkemelerinde; yeterli delillerin toplanabilmesi, şahitlerin dinlenmesi ve bu konuya dair keşiflerin yapılması gibi hususlar, davaların uzun bir zaman dilimine yayılmasına sebep olabilmekteydi. Bu zaman zarfında, şüpheli kimselerin tutuklanması gerektiği gibi kaçma ihtimali bulunan şüpheliler ise bahsi geçen zaman diliminde mahkeme tarafından her ne zaman talep edildiği vakit, şüphelileri mahkemeye getirmeye garanti edebilecek kefillerin bulunması sayesinde serbest bir şekilde yargılanmasına olanak tanınabilmekteydi.²⁶⁴

Bu konu kapsamında kayıtlarda oldukça fazla belge bulunmaktadır. Bu belgelerin büyük bir kısmında şüpheli kimselerin işlemiş olduğu suça dair bilgi yok denecek kadar azdır. Bu eksiklikle beraber bir kısım belgeler,265 kefilin şüpheliyi

260 Belge: 1287, Tarih: 5 Zîlka’de 956/ 25 Kasım 1549.

261 Belge: 2521, Tarih: 2 Şevvâl 961/ 31 Ağustos 1554.

262 Belge: 351, Tarih: 3 Ramazân 963/ 11 Temmuz 1556.

263 Belge: 1181, Tarih: 1 Zîlka’de 956/ 21 Kasım 1549.

264 Kabacık, a. g. e., s. 126.

265 Belge: 98, 160, 177, 202, 220, 221, 222, 290, 351, 531, 958, 1078, 1086, 1171, 1326, 1923, 1941, 3032, vd.

kadı tarafından ne zaman talep edilirse mahkemeye getireceği ile ilgilidir. Bu tür belgelerde kefil olan kişinin alacağı tek sorumluluk, kadı tarafından belirtilen zaman diliminde, kefil olduğu kişiyi sadece mahkemeye ulaştırmaktır. Bununla beraber kefilin sorumluluğu ise şüpheliyi zamanında mahkemeye götürmesiyle ortadan kalkmaktaydı. Mesela 22 Rebî’ül-Evvel 962/ 14 Şubat 1555 tarihli bir belgede,266 Ferhat b. Hamza, kendisine kefil olduğu Haleb Kalesinden Hüseyin b. Hayrettin’i, Ahmet Çavuş b. Murat’a teslim etmiş, böylece kefaletinden kurtulmuştur.

Şüpheli kimseler, kendilerine mahkeme tarafından kabul edilebilecek bir kefil buluncaya kadar hapishane de tutulmaktaydı. Evâsıt Zilhicce 962/ 4 Kasım 1555 tarihli bir belgede²⁶⁷ Vezir Sâlih Paşa’nın tercümanı Muhammed b. Hacı Ahmet, beraberinde Cebel-i Sem’ân’ın Tel Cubeyr Köyü sakinlerinden birkaç kişiyi de alarak mahkemeye gelmiş, onlardan biri olan Hacı Ali b. Ali, bir at ve bazı eşyaların çalınması suçlamasıyla adı geçen Sâlih Paşa’nın hapishanesinde olduklarını, atı getirdiklerini ve eşyaları ise çalmadıklarını söylemiştir. Bunun üzerine; aynı köyden bazı kişilerin kendilerine kefil olmasından sonra kâdı, onları serbest bırakmış ve onlar da Paşa’dan hiçbir şekilde bir hak taleplerinin olmadığını bildirmişlerdir. Öyle ki kefalet sistemi, bir olaydan ötürü şüpheli durumuna düşen kimseler için serbest kalmalarına olanak tanımaktaydı. Hatta borcunu ödeyemediği için hapse düşmüş kimseler de, bazı kefillerin bulunmasıyla serbest kalabilmekteydi.268 Bir kayıtta269 Kâmil b. Muhammed, Hamîdân b. Muhammed, Osman b. Ahmet, İbrahim b. Muhammed, Muhammed b. Yusuf, Ali b. Muhammed el-Cârih; suçlunun kardeşi Abdulkerîm b. Ahmet, Ali b. Ahmet, Muhammed b. Muhammed, Cum'a b. Davud, İsa b. Ali ve Halil b. Muhammed, hapiste bulunan Musa b. Ahmet'in Süleyman b. Abdullah'a olan 63 sultânî borcuna kefil olmuşlardır.

Adli kefaletler, Halep sosyal tarihine yönelik bir fikir vermesi bakımından da önem arz etmektedir. Farklı dinden ve ırktan insanların birbirlerine mahkeme olaylarında kefil olabilmeleri, bize Halep’te toplum bilincinin varolduğunu göstermektedir. 3 Safer 962/ 28 Aralık 1555 tarihli bir belgede270 Muhammed b. Osman, Özdemir Hân’ında oturan Rûmî Nasrânî Bolo b. İskentero’nun şahsına, her

266 Belge: 2050, Tarih: 22 Rebî’ül-Evvel 962/ 14 Şubat 1555.

267 Belge: 2469, Tarih: Evâsıt Zilhicce 962/ 4 Kasım 1555.

268 Halep mahkemeleri, özellikle borcunu ödeyemediği için tutuklanmış olan şahıslara, çalışıp borcunu ödeyebilmesine fırsat verebilmekteydi. Daha fazla bilgi için bakınız. Kabacık, a. g. e., s. 127.

269 Belge: 459, Tarih: 18 Cemâziye’l-Âhir 957/ 4 Temmuz 1550.

talep edildiğinde onu getirmek üzere kefil olmuş ve bu şekilde kayıt altına alınmıştır. Öyle ki bu kayıttan anlaşılacağı üzere, Halep’te Müslüman ve gayri müslimler arasında sıkı bir ilişki bulunmaktaydı. Din farkı gözetmeksizin bu tür önemli davalarda birbirlerine kefil olabilmeleri, Halep’in 16. Yüzyıl sosyal tarihi açısından önemli ve değerli bir durumdur.

Borçlanmadan dolayı suçu sabit olan kişilerin dışında; kadı tarafından belirlenen bir zaman diliminde, kefilin şüpheli kişiyi mahkemeye ulaştıramamasından doğacak sonuca dair bir bulguya rastlanmamıştır. Aşağıda adli kefaletlere örnek teşkil edecek diğer belge örnekleri gösterilmektedir.

Hapishane görevlisi Nureddin b. İsmail, Zeyneddin b. Yusuf ve arkadaşları Musa b. Ahmet ve kardeşi Ali’ye kefil olmuştur.271

Hâcî b. Abdullah, Yahudi Abraham b. Zeyn’in talebi üzerine, mahkemeye her ne zaman çağrılırsa getirecek şekilde Acem Şâhkulu b. Beyrkulu’nun şahsına kefil olmuş ve bunun üzerine kayıt altına alınmıştır.272

Frenk Yahudi Yusuf b. Said, Şahate b. Abdulkadir’in talebine binaen Musa b. Abdullah Eslemi’ye kefil olduğunu ikrar etmiştir.273

Cebbûl Mahallesinden Muhammed b. Ebubekir ve Ali b. Ali, Baytar Kasım b. Ali'ye, çağrıldığında getirememeleri halinde onun yapması gereken şeyin kendi sorumlulukları olacağına dair kefil olmuşlar ve bu durum, Beyrî Cân oğlunun talebi üzerine kayda geçirilmiştir.274

Boyacı Halil b. Ahmet, Haleb Subaşısının talebi üzerine Mahmut b. Ahmet el-Hariri’ye kefil olmuştur.²⁷⁵

271 Belge: 3032, Tarih: 10 Şevvâl 961/ 8 Eylül 1554.

272 Belge: 2313, Tarih: 3 Rebî’ül-Âhir 962/ 25 Şubat 1555.

273 Belge: 2553, Tarih: 4 Şevvâl 961/ 2 Eylül 1554.

274 Belge: 202, Tarih: 13 Muharrem 962/ 8 Aralık 1555.

İvâz b. Ahmet el-İskâf ve Mustafa b. Behrâm, Muhammed b. Ömer’e kefil olmuşlardır. Daha sonra adı geçen İvâz ve Mustafa’ya da Haleb’in Hüccâc Mahallesi Kethüdası Yunus b. İdris kefil olmuştur.276

Ebu Bekir b. Yusuf, kardeşi Yusuf b. Kamer’in çocukları Muhammed ve Ebu Bekir’e her ne zaman talep edilirse getirmek üzere kefil olmuştur.277

Haleb’in Hayır Bey Hânında bulunan Havâce Muhammed b. Hızır Bâli el-Hânî, Hacı Muhammed b. Hacı Kabil el-Kirmânî’ye talep edildiğinde getirilmek üzere kefil olmuştur. Bu kafelet Ebu Bekr b. Ahmet el-Hânî’nin talebi üzerine yapılmıştır.278