Dükkân Fiyatları

Halep, coğrafi konumu ve tarihi gelişimi sayesinde Osmanlı İmparatorluğunun en önemli ticari merkezleri arasında yer almaktadır. Güvenli bir yer olması, yeraltı sularının zenginliği, ana ticaret yolları üzerinde bulunması, kenti birçok açıdan ticarete elverişli duruma getirmiş ve yine bu sayede Doğu Akdeniz’de önemli bir ticaret kenti konumuna yükselmiştir. Bu olumlu gelişmeler de, Asya mallarını Avrupa’ya taşıyan Batılı tüccarlar ticari faaliyetlerini Şam’dan Halep’e kaydırmalarını sağlamıştır.460 Bölgesel ve uluslararası ticaret; çarşı, pazar, han, kaysâriyeler gibi pek çok ticari mekânlarda gerçekleşmekteydi. Emevi Cami etrafında yoğunlaşan uluslararası ticaretin yapıldığı mekânların dışında, mahalle aralarında halkın gündelik ihtiyaçlarının karşılandığı çarşılar da bulunmaktaydı.

Halep sicil kayıtlarında, dükkân satışları ile ilgili toplam 31 adet belge tespit edilmiş olup bu belgelerde satışa konu olan dükkânlar genellikle şahsa ait veya vakıf mülkiyetinde olan dükkânların huluvül-örfisi’nin satışıdır. Bazı kayıtlarda toplu dükkân satışının yapıldığı görülmüş ve tabloya toplam ödenen miktar, dükkân sayısına bölünerek adet dükkân bedeli tespit edilerek yansıtılmıştır. Aşağıdaki tablodan da anlaşılacağı üzere, dükkânın bulunduğu semt, dükkânın ebat ve ölçüleri, dükkânın niteliği gibi unsurların fiyata etkisi olup burada bazı dükkânların içindeki araç gereçler de dâhil olmak üzere satışının yapıldığı görülmektedir. Bununla beraber dükkân hisselerinin satışı da söz konusu olabilmektedir.

Tablo 2.1.2.4. Dükkân Fiyatları Sıra

No

Tarih Semti Özellik Fiyatı

(Altın)

1 956 /1549 Zaviye Mah. Terzi Dükkânı 10 Belge: 1112

2 956 Kasaba-i Vusta Dükkân 45 Belge: 1261

3 956 Dâhil-i Babul Ferec Dükkân 50 Belge: 1363

4 957 /1550 Okçular Pazarı Dükkân 50 Belge: 443

5 957 Belirtilmemiş Dükkân 50 Belge: 544

6 957 Şebek Pazarı Dükkân 50 Belge: 546

7 961 /1554 Kale Altı Çarşısı Dükkân 30 Belge: 2551

8 961 Kellase Mah. 2 Dükkân fiyatı 18 altın 9 Belge: 3042

9 961 Hayri Bey Hanı Dükkân 62 Belge: 3050

10 961 Belirtilmemiş Dükkân 9 Belge: 3102

11 961 Emşatiye Çarşısı Dükkân 60 Belge: 3109

12 962 /1555 Dahişe Pazarı Dükkân ve Huluvül-Örfisi 50 Belge: 259 13 962 Kale altı Demirtaş

Pazarı ^{Dükkân 191 Belge: 702}

14 962 Kale altı en-Nasıri Hamamı Yakını

Dükkân 10 Belge: 1538

15 962 Altın Boğa Mah. 2 Dükkân fiyatı 18.50 altın 9,25 Belge: 1574 16 962 Kale altı en-Nasıri

Hamamı Yakını ^{3 Dükkân fiyatı 20 altın 6,66 Belge: 1578} 17 962 Kale altı en- Nasıri

Hamamı Yakını ^{Dükkân 8 Belge: 1642}

18 962 Halep Kalesi Altı Dükkân 9 Belge: 1647

19 962 Belirtilmemiş 6 dükkân fiyatı 100 altın 16,66 Belge: 1727

20 962 Altın Boğa Dükkân 15 Belge: 1757

21 962 Cudeyde Mah. 2 Dükkân fiyatı 35 altın 17,5 Belge: 1858

22 962 Belirtilmemiş Dükkân 74 Belge: 2014

23 962 Sûk-ı Zirâ Dükkân 50 Belge: 2127

24 962 Akyol Mah. Dükkân 10 Belge: 2160

25 962 Bankûsa Dükkân 100 Belge: 2218

26 962 Emşatiye Çarşısı 16 Mahzen, 4 Dükkân içeren Kapalı Çarşı 200 altın

10 Belge: 2265

27 962 El- Acem Pazarı 2 adet Dükkân 320 altına

satılmıştır. ^{160 Belge: 2354}

28 962 Kale altında

yakınları huluvvül-örfisi 29 962 Halep Kale altı

Tüccar Çarşısı ^{Dükkân ve huluvvül-örfi} bedeli

250 Belge: 2697 30 962 Tayyibiyye Çarşısı Dükkânın binası,

huluvvül-örfisi ve içindeki araç ve gereçleriyle beraber

25,5 Belge: 2893

31 963/1556 Cüdeyde 2 dükkânın toplamı 24 kırat olan 8 kıratlık şâi hissesinin tümünü 9 sultânî altındır.

13,5 Belge: 329

Yukarıdaki tüm kayıtlar dikkate alındığında Halep’te ortalama bir adet dükkân bedeli, 52,22 altın değerinde olup en yüksek dükkân fiyatlarının bulunduğu civarlar ise, Halep Kale altı tüccar çarşısı, Bankûsa ve Acem pazarıdır. Öyle anlaşılıyor ki dükkân fiyatlarının bu civarda yüksek olması, buraların canlı bir ticari potansiyele sahip olmasıyla ilgili olmalıdır. Fakat yine de kayıtlarda dükkânların ebat ve ölçüne dair bilgilerin yer almaması, sağlıklı bir değerlendirmenin yapılmasını engellemektedir.

Halep’te dükkân satışları ile ilgili dikkati çeken bir başka husus ise huluvvül-örfi satışlarıdır. Bu sistem, vakfa ait yıpranmış ve kullanılmaya müsait olmayan gayri menkûllerin, başka şahıslar tarafından onarılması ve tekrar kullanılabilir hale getirilmesi sonucunda, onarım işini üstlenen kimselere, onarımı yapılan gayrı menkul üzerinde süresiz kiracı olma hakkını tanımaktaydı. Kiracı olma hakkını elinde bulunduran kişi, bu hakkı belirli bir miktar karşılığında satabilir veya kiralayabilirdi. Fakat onarımı yapılan gayrı menkulün mülkü yine vakfa aittir. Büyük miktar para harcayarak onarımını gerçekleştiren şahıslar, bu hakkı kiraladığı veya sattığı takdirde bile, yeni kiracı da vakfa kira ödemeye devam etmekteydi.461

Huluvvül-örfi kapsamında sicil kayıtlarında belgeler bulunmaktadır. Dolayısıyla Osmanlı Devleti’nin Halep’te bu sistemi uyguladığını söylemek mümkündür. 19 Safer 962/ 13 Ocak 1555 tarihli bir belgede462 Seyyid Abdulbari b. Ahmet eş-Şâmî, Seyfuddîn b. Abdurrahman ed-Dımeşkî’den Tayyibiyye Çarşısının güney sırasında bulunan dükkânın binasını, huluvvül-örfisini ve içindeki araç ve gereçleriyle beraber 25,5 sultânî altına peşin olarak satın almıştır.

461 Kabacık, a. g. e., s. 178.

Aşağıdaki tabloda Halep’te dükkân fiyatlarının artış miktar ve oranları gösterilmektedir. Buna göre 956-961/1549-1554 yılları arasında sicil kayıtlarında 11 adet dükkân satış belgesi tespit edilmiş olup, bu dönemde ortalama dükkân bedeli 38,63 altındır. 962-963/1555-1556 yılları arasında ise 20 adet dükkân satış kaydına rastlanılmış ve bu dönemde ortalama dükkân bedeli 51,70 altına yükselmiştir. İki dönemi kıyasladığımız vakit Halep’te 962/1555 yılından sonra dükkân fiyatlarının yükseldiğini söyleyebiliriz. Bu yükselişe rağmen dükkân satış işlemleri de artmıştır. Bu durumun sebebi ise, Halep’te yapılmış olan hem bölgesel hem de uluslararası düzeyde yapılan ticaretin gelişmesi olmalıdır.

Tablo 2.1.2.5. Dükkân Fiyatları Artış Miktarları ve Oranları

Tarih Satılan Dükkân Sayısı Ortalama Fiyat

(Altın) ^{Artış Oranı (%)}

956-961/1549-1554 11 38,63

962-963/1555-1556 20 51,70 25,28