Proje Temin/Teslim Sistemi Seçim Modelleri/Bilgisayar Destekli Modeller Modeller

Teorik tabanlı modellerde bilgisayar desteğinin kullanıldığı, çeşitli yazılımlar aracılığıyla hesaplama ve karşılaştırmalar yapıldığı görülmektedir. Bilgisayar yazılımları bu çalışmalarda, yardımcı araçlar olarak kullanılmaktadır. Aşağıda tanımlanacak modellerin teorik modellerden farkı, teorik tabanlı yöntemlerde uygulanan teknikleri arka planda kullanarak, kullanıcıyı bu karmaşık tekniklerle yüzyüze bırakmadan direkt çözüme ulaşmalarını sağlayan arayüzleri bulunan bilgisayar modelleri geliştirmeleridir. Proje temin/teslim sistemi seçiminde kullanılmak üzere geliştirilen bilgisayar tabanlı sistemler, sistematik, tüm kriterleri dikkate alan, her durumda doğru sonuçlar veren ve karar vericiye pratiklik sağlamayı amaçlayan bir yaklaşımla oluşturulmuşlardır. Karmaşık ve zahmetli olan bu karar sürecinde, tüm kriterleri dikkate almak, tüm sistemler hakkında çok iyi bilgi sahibi olmak ve objektif bir değerlendirme yapmak, ancak bilgisayar ortamında gerçekleştirilebilecek bir uygulamadır. Literatürde bu amaçla geliştirilen çeşitli modeller bulunmaktadır. Karar destek sistemleri-uzman sistemler (DSSs) (Kumaraswamy and Dissanayaka, 2001), bilgi tabanlı sistemler- uzman sistem (KBSs, ELSIE) (Mastermann, 1992), çok özellikli - çok görüntülemeli model (Alhazmi and McCaffer, 2000) ve olay tabanlı model (Luu et al., 2003) bu çalışmalara örnek olarak gösterilebilir.

Bu çalışma kapsamında ele alınacak modellerde kullanılan teknikler ve bilgisayar yapıları;

 Uzman Sistemler (ES),

 Analitik Hiyerarşi Yöntemi (AHM),  Çoklu Regresyon Sistemleri (MRS),  Yapay Sinir Ağları (ANN),

 Karar Destek Sistemleri (DSS),  Olay Tabanlı Sonuç Çıkarma (CBR), biçiminde sıralanabilir.

3.2.1 Uzman Sistem ve AHP Kullanılarak GeliĢtirilen Modeller: Alhazmi ve McCaffer (2000) Tarafından GeliĢtirilen Çok Özellikli-Çok Görüntülemeli Proje Temin/Teslim Sistemi Seçim Modeli

İnşaat sektöründe proje temin/teslim sisteminin seçimine yönelik bir çok model geliştirildiğine değinen Alhazmi ve McCaffer (2000), bu sistemlerde faktörlerin ve tercihlerin sınırlandırdığını, veritabanlarının yetersiz olduğunu, modellerin bazılarının kullanımının şartlara bağlı olduğunu, herkes tarafından kullanılamadığını ve zaman kaybına neden olan matematiksel hesaplamalar gerektirebildiklerini belirtmişlerdir. Geliştirdikleri modelde, bu eksiklikleri gidermeye çalışmışlardır. Bu amaçla, proje temin/teslim sistemi seçiminde, çok sayıda kriteri ve proje temin/teslim sistemlerini sistematik olarak değerlendirme aşamasında etkili karar verme tekniği gerektiğini göz önüne alarak, en uygun proje temin/teslim stratejisi ile ilişkili, müşterinin ilgi ve hedeflerini yansıtıcı tüm nitelikleri içeren bir sistem geliştirmişlerdir.

Önerilen model (Project Procurement System Selection Model - PPSSM), Parker‟ın değer mühendisliğindeki alternatif yargılama tekniği ile analitik hiyerarşi yöntemi (AHP) teorisinin bütünleştirilmesi prensibine dayanmaktadır. Sistem, tüm

kriterleri ve müşteri ihtiyaçlarını dikkate alan, objektif bir yapı sunmaktadır (Alhazmi and McCaffer, 2000).

AHP ağırlık değerlendirmesi, karşılaştırarak inceleme ve fizibilite derecelendirmesinden oluşmaktadır. Model elemanlarının ikili mantığa dayalı karşılaştırmalarının (pairwise comparisons) kullanımını içermektedir. PPSSM bu aşamada, Excel ve İstatistiksel Analiz Sistemleri gibi programların kullanılmasıyla istatistiksel hesaplamaların yapılmasını gerektirmektedir.

Bu bilgisayarlaştırılmış model, başarı düzeyinin test edilmesi için Suudi Arabistan‟da denenmiş ve sistem istenilen sonucu sağlamıştır.

3.2.2 Yapay Sinir Ağları ve Çoklu Regresyon Tekniği Kullanılarak GeliĢtirilen Modeller: Kumaraswamy ve Dissanayaka (2001) Tarafından Yapı Proje Temin/Teslim Sistemi için GeliĢtirilen Karar Destek Sistemi

Kumaraswamy ve Dissanayaka (2001), proje temin/teslim sistemi seçiminde, uzmanlar tarafından kullanılan karar kurallarının işler hale gelmesi için, önceki projelerden edinilen tecrübeleri pekiştirecek bir bilgi tabanlı öneri sisteminin biçimlendirilmesi gerektiğini belirtmişlerdir. Bu nedenle, çeşitli değişkenlerin ele alındığı karar mekanizmasında optimum düzeyi yakalamak ve gerçekçi kararlara ulaşmak için bilgi tabanlı bu öneri sistemini geliştirmişlerdir.

Karar destek sisteminin geliştirilmesi için, Hong Kong‟da 22 katılımcıdan 18 inşaat projesi ile ilgili detaylı enformasyon toplanmıştır. Bu veriler, proje temin/teslim sistemlerini değerlendirme aşamasındaki karar vericilere yardımcı olmak için, tasarlanan birbirine bağlı bilgi tabanlarını, önerilen sistemin modüllerinde beslemektedir. Geliştirilen tavsiye sistemi, tanımlanmış senaryoya bağlı olarak belirlenmiş performans hedeflerini proaktif olarak gösteren proje temin/teslim sistemi önerisini ortaya çıkarmaktadır. Ayrıca, proje temin/teslimi ile ilgili olmayan kritik değişkenleri kontrol etmeye yardım edebilecek tamamlayıcı yönetimsel alt sistemler için de önerileri içine alan bir model olarak tasarlanmıştır (Kumaraswamy and Dissanayaka, 2001).

Hem maliyet, hem de zaman hedeflerini göz önüne alarak, performansı dolaylı ve dolaysız etkileyen tüm değişkenlerin tanımlandığı modelin geliştirilmesinde, yapay

Geliştirilen modelde, bir proje temin/teslim sistemi, “seçim metodolojileri”, “sözleşme şartları”, “ödeme şekilleri”, “fonksiyonel gruplama” ve “iş birimleri/paketleri” olmak üzere 5 alt sistem olarak tanımlanmaktadır. Bu alt sistemler daha sonra alt-alt sistemlere bölünmüştür. Bu yapılanma, çeşitli proje temin/teslim sistemlerinin varolduğu ve değişkenlerin birbirini etkilediği karmaşık ağ yapısında, daha doğru ve gerçekçi proje temin/teslim sistemi kararlarının alınmasına yardımcı olmaktadır (Kumaraswamy and Dissanayaka, 2001).

Önerilen sistemlerin modüllerini test etmek ve geliştirmek için, 1998 yılında Hong Kong‟da gerçekleştirilen yapı projelerine odaklanan bir pilot çalışma yürütülmüştür. Çalışmanın sonuçlarında, istenilen başarı düzeyinin sağlandığı ifade edilmektedir. 3.2.3 Case-Based Reasoning (CBR) Tekniğine Dayalı Olarak GeliĢtirilen

Modeller: Luu, Ng ve Chen (2003) Tarafından GeliĢtirilen ĠnĢaat Sektörü Ġçin Olay Tabanlı Proje Temin/Teslim Öneri Sistemi

Mastermann (1992), proje temin/teslim sistemi seçim kararlarının günümüzdeki durumun farklı gerekliliklerini karşılamak için, sezgisel yolla varılan değerlendirmelerle bağdaşan, geçmişteki benzer örneklerde yaşanan tecrübeler üzerine kurulduğunu iddia etmiştir. Geliştirilen modeller bu kavramsal yapı üzerinde şekillenmediği için, seçim kararlarının doğru ve gerçekçi verilmediği düşünülmektedir.

Geliştirilen modelde kullanılan olaya dayalı sonuç çıkarma (Case-Based Reasoning - CBR) yaklaşımları, geçmişteki benzer problemlere uygulanan çözümleri kıyaslayarak, var olan durumu çözmek için bir yöntem olarak, geçmiş proje temin/teslim tecrübelerinin sonuçlarının ambarında şekillenmektedir (Luu et al., 2003).

CBR yaklaşımının kullanılmasıyla proje temin/teslim sistemi seçimi için önerilen bu yeni yol, diğer modellerden farklı olarak, PSC‟deki karışık iç ilişkiler ve bulanık-belirsiz özellikler için de çözüm sunmaktadır. CBR tecrübeye dayalı bir yaklaşım olmasına rağmen, geçmiş tecrübeler, muhtemel projede gelecekte olması muhtemel sonuçların erken bildirimini sağlamada da kullanıcılara yardım etmektedir. Bu özellik, mevcut analitik/çözümlemeli yaklaşımlarda bulunmamaktadır (Luu et al., 2003).

Uzmanlardan toplanan enformasyona dayalı olarak inşaat sektörü için CPAS‟a dayanarak kurulan kavramsal çerçeve, CBR kabuk yazılımı (shell) ve ART* Enterprise

Version 10 kullanan bir bilgisayar prototipinde geliştirilmiştir. Bu prototip, deneyim

verilerini kullanarak, uygun proje temin/teslim sistemi önerisini sağlamakta ve sistemin performansında ileri memnuniyet sağlayan sonuçlar vermektedir (Luu et al., 2003).

Proje temin/teslim sistemi seçim kriterlerinin tanımlanması sürecinde, kriterlerin tercihleri (dilsel sınıflandırmalar gibi) ve etkileri (önem ağırlığı gibi) kavramları, karar vericilerin önceki tecrübelerine çok bağlı olduğu için, bu sürecin modellenmesinde CBR yaklaşımının kullanılması mantıklı görünmektedir.

CPAS‟ın uygulanabilirliğini göstermek ve modeli test etmek amacıyla; Avustralya‟da hırdavat malzemeleri satan ünlü bir firmanın küçük bir inşaat projesi ele alınmış, modelin ortaya koyduğu çözüm ile 4 saha uzmanı tarafından sunulan çözüm karşılaştırılmıştır. Her iki çözüm de aynı sistemi önermiş ve yüklenici bu sistemden çok memnun olmuştur.

CPAS‟ın güvenilirliğini sağlamak için başka araştırmalar da yapılmıştır. İlk olarak, bir olay kütüphanesi subset testi, geri kazanma-bulup getirme ve adaptasyon mekanizmasının doğruluğunu ölçmek için kullanılmıştır. Olay tabanlı 30 eski inşaat projesinin kullanılmasıyla, geri kazanımda %100 ve adaptasyonda %81.5 başarı oranı sağlanmıştır. Katılan uzmanlar, sistem tarafından önerilen çözümleri beğenerek, sistemin uygulanabilir ve güvenilir öneriler sağladığını ifade etmişlerdir.

Luu ve diğ. (2003), olay sunumu ve bulup getirme için 9 tane PSC‟nin yer aldığı listenin kullanılmasının yetersizliğini ve modelin küçük kapsamlı, kısa süreli projelerde kullanılabildiğini belirtmişler; sistemin eksik yönlerinin ise geliştirilen bir altsistem ile giderilebileceğini önermişlerdir.

4 YÜKLENĠCĠ FĠRMALAR ĠÇĠN PROJE TEMĠN/TESLĠM