Proje Temin/Teslim Sistemi Seçim Modelleri/Teorik Modeller

Proje temin/teslim sistemi seçim uygulamalarının zayıflıklarının ve zorluklarının üstesinden gelmek için, literatürde çeşitli teorik modeller önerilmiştir. Bu yöntemler,

diskriminant analizleri yaklaşımı (Skitmore and Marsden, 1988), çok değişkenli analizler

(Chan et al., 2001), çok özellikli yaklaşım (Chang and Ive, 2002; Cheung et al., 2001; Love et al., 1998), proje temin/teslim sistemi karar grafikleri (Mastermann, 1992),

proje temin/teslim sistemleri sıralaması (Franks, 1990) ve analitik hiyerarşi yöntemi

(Cheung et al., 2001)‟dir. Belirtilen çalışmaların bazıları sadece proje temin/teslim sistemlerinin seçiminde gerekli olan kriterlerin belirlenmesini, bazıları ise bir proje temin/teslim sistem seçim yönteminin geliştirmesini amaçlamıştır. Bu modeller, proje temin/teslim sistemi seçiminde, karar yapısının geliştirilmesinde yararlı bir mekanizma sağlamalarına rağmen, uygulamada geniş bir biçimde benimsenmemiştir.

3.1.1 Proje Temin/Teslim Sistemi Seçim Yöntemi GeliĢtirilmesine Yönelik ÇalıĢmalar

Proje Temin/Teslim Sisteminin seçiminde karşılaşılan zorluklara çözüm getirip, seçim sürecinde karar vericilere yardımcı olmak üzere literatürde geliştirilmiş birçok model yer almaktadır. Bu amaçla oluşturulmuş olan çeşitli çalışmalardan bir kaç tanesine değinilecektir. Ele alınan çalışmalarda iki temel teknikten yararlanıldığı, bazı tekniklerin ise bunları desteklemek amacıyla kullanıldığı saptanmıştır. Kullanılan temel teknikler:

 Çok Özellikli Kullanım Yaklaşımı (Multi-Attribute Utility Approach - MAUA),

 Bulanık Mantık Yöntemi (Fuzzy Logic Method - FLM)‟dir.

Literatürde kullanılan başka yöntemler de mevcuttur. Tez kapsamında yukarıda belirtilen teknikleri ele alan çalışmalar incelenmektedir.

3.1.1.1 Çok Özellikli YaklaĢıma Dayalı Olarak GeliĢtirilen Modeller

Proje temin/teslim sistemi seçiminde, tek bir kişinin tüm proje temin/teslim sistemi yöntemlerini bilmemesi, seçimi sistematikleştirecek uzmanlar arasında fikir birliğinin bulunmaması ve belirli bir proje için, proje temin/teslim sistemi seçim yöntemine özel kriterlerin ortak serilerinin belirlenememesi nedeniyle zorluklarla karşılaşılmaktadır (Love et al., 1998).

Proje temin/teslim sistemi seçiminde ayrıca, bir çok parametre ve proje temin/teslim sistemi tercihi ele alınmaktadır. Tüm bu faktörleri dikkate alan ve belirtilen zorlukların üstesinden gelen nesnel-öznel bir proje temin/teslim sistemi seçim modeli geliştirilmesi için, çok özellikli bir yapının kullanılması gerekmektedir (Cheung et al., 2001).

Beklenen kullanım teorisi (Expected Utility Theory – EUT), sosyal bilimlerde, karar davranışlarını yorumlamada kullanılan önemli bir yaklaşımdır. Bir karar vericinin, çok sayıda alternatif çözümle yüz yüze kaldığı durumlarda her seçim, farklı yaklaşımlar ile muhtemel sonuçların farklı setine olanak sağlamaktadır. Böylece, farklı memnuniyet

Karar vericinin, problem olarak tek özellikli bir karar ağacı yerine, çok özellikli bir karar ağacı ile yüz yüze olduğu durumlarla başa çıkmak için, inşaat sektöründe de

çok özellikli kullanım yaklaşımı (MAUA) geliştirilmiş ve kullanılmaktadır

(Chang and Ive, 2002).

Çok özellikli yaklaşım, ayrıca, öznel alanlarda nesnelliği ölçmeye yarayan bir

yöntemdir. Bu yaklaşımının kullanılmasıyla, proje temin/teslim sisteminin seçiminde kullanılan parametreleri ve tercihleri dikkate alan nesnel-öznel bir proje temin/teslim sistemi seçim modeli geliştirilebilmektedir. Ayrıca yöntem, benzer proje temin/teslim sisteminden elde edilen kullanımları ve önem ağırlıklarını bütünleştirme olanağı da sağlamaktadır (Cheung et al., 2001).

MAUA (Multi-Attribute Utility Approach), uzmanların ağırlık tercihleri ve müşteri kriterlerini incelemek için, en uygun ve en objektif teknik olarak düşünülmektedir. Bu sistematik sistem, müşterilerin karar verme kalitesini geliştirmek için sağlam bir temele dayanan tavsiyeler sağlamalıdır.

Çok özellikli yaklaşımda ele alınan unsurlar, iki farklı yapıdadır. Bu unsurlar;

 Nesnel unsurlar: Seçim kriterlerinin tanımlanması, proje temin/teslim sistemi

tercihlerine karar vermek ve proje temin/teslim sistemi tercihleri için ortalama kullanım değerlerinin biçimlenmesi.

 Öznel unsurlar: Seçim kriterlerinin ağırlıklarının belirlenmesidir (Cheung et al., 2001).

İnşaat proje temin/teslim sistemi seçiminde, çok özellikli yaklaşımda ele alınan bu unsurların uygulanması 4 adım içermektedir. Bu adımlar;

 Öncelik değişkenlerinin tanımlanması: Literatürde belirlenen öncelik değişkenleri

ele alındığında, Chang ve Ive, (2002), Cheung ve diğ., (2001) ve Love ve diğ. (1998)‟de ortak olarak, 8 faktör hakkında fikir birliğine varıldığı

görülmektedir. Müşterilerin gereksinimlerinin bir profilini kurmada, belirtilecek olan bu kriterlerin kullanılması önerilmiştir. Bu kriterler;

 Hız (Hem tasarım, hem de yapım boyunca),

 Kesinlik (Yapım aşaması boyunca her dönemde müşterinin ne kadar ödemesi gerektiği bilgisi, şart koşulan zaman ve fiyat),

 Tasarım Değişikliklerine Uymada Esneklik,

 Kalite (Yüklenicilerin Ünü, Estetik veya Tasarıma Güven),

 Karmaşıklık (Belirli Altyüklenici veya İnşa Edilebilirlik Analizlerini müşteri kesinlikle belirleyebilmeli),

 Riskten Sakınma/Risk Dağılımı,

 Sorumluluk (Program, Fiyat, Ürün Kalitesi, Tasarım ve Yapımın Tamamlanması),

 Fiyat Rekabeti (Rekabetçi Teklif (İhale), Bakım Maliyetleri, Paranın Değeri gibi bazı konuları saptamalı.)

 Münakaşa/Tartışma ve Hakem Kararıyla Halletme (Love et al., 1998). Kriterler belirlendikten sonra, kullanılacak proje temin/teslim sistemleri saptanmalıdır. Bu aşamaya kadar olan tüm belirlemeler, ele alınan çalışmalarda görüldüğü gibi, geçmiş çalışmalara ve Hong Kong‟da yapılan uygulamalara dayanılarak yapılmıştır.

 Proje temin/teslim sistemleri ile öncelik değişkenlerinin arasında ilişki kurulması: Bu

aşamada, öncelik faktörleri tanımlandıktan sonra, proje temin/teslim sistemleri ile öncelik faktörleri arasında ilişki kurmak için kullanım katsayısı belirlenir. Bu katsayılar, kişilerin uzmanlık yargılarına bağlı olarak değişmektedir (Chang and Ive, 2002).

 Love ve diğ. (1998)‟de her kriter için, müşteri ağırlıklarını bulmada, Singh (1990)‟in yolunu izlemiştir. İlk olarak, 1‟den 20‟ye kadar olan bir derecelendirmede her kritere bağıl önem verilmiştir. Daha sonra, tüm oranların toplamıyla her öncelik oranının bölünmesi şeklinde hesabı yapılmıştır (Luu et al., 2003; Ng et al., 2002).

 Öncelik değişkenlerinin ağırlıklarına karar vermek: Farklı müşteriler ve farklı

proje olayları, farklı kriter ağırlıklarını talep etmektedir. Hangi kriter daha önemli ise, ona daha çok ağırlık değeri verilecektir (Love et al., 1998). Müşteri, proje temin/teslim sisteminin başarılı olması için, öznel bir unsur olan öncelik değişkenlerinin göreli önemine karar vermelidir. Her seçim kriterine proje temin/teslim sistemine bağlı olarak ağırlık verilmiştir. Önem, çeşitli kriterlere göre belirlenmekte ve ağırlık aktivitelerini ise önem derecelerine göre belirlemek çok özellikli kullanım analizleri ile yapılmaktadır. Böylece her seçim kriterinin nesnel önem ağırlıklarının serisi elde edilebilecektir (Cheung et al., 2001). Her faktör için belirlenen ağırlık,

bu faktörü başarmada müşterinin önceliğini işaret etmektedir (Chang and Ive, 2002).

 Proje temin/teslim sistemlerinin kullanım indeksinin hesaplanması: MAUA tabanlı

tekniklerde, her faktör ele alınarak her proje temin/teslim sisteminin kullanım katsayısı ile her faktördeki müşteri ağırlıklarının çarpılmasıyla, proje ile ilgili her proje temin/teslim sistemini yerine getirmek için gerekli kullanım indeksi hesaplanmakta ve toplanmaktadır (Chang and Ive, 2002). Her sayısallaştırılmış öncelik oranı sırasıyla alınarak, kriterle uygun gelecek bir proje temin/teslim yönteminin büyüklük belirten kullanım faktörü ile çarpılmaktadır. Kullanım faktörleri, projeye bakılmaksızın birbirine uygun biçimde her proje temin/teslim sistemindeki her kritere bağlanmaktadır (Love et al., 1998). Böylece, sayısal olarak her kritere karşılık her proje temin/teslim sisteminin bağlı kullanımı belirlenerek, kullanım faktörleri seti elde edilmektedir. Kullanım faktörleri, verilen kriterin proje temin/teslim sistemi stratejisine uygunluğunun göreli ölçümleri olarak hizmet etmektedir. Anketler yoluyla toplanan değerlerin hesaplanması ile ortalamalar alınmakta ve ortalama kullanım değeri belirlenmektedir (Cheung et al., 2001). Bu indeks, her proje temin/teslim sistemi tercihi ile müşteri gereksinimlerini yerine getirmek için gerekli kapsamı yansıtmaktadır. Bu aşamadan sonra, yöntemin zayıflıkları ele alınır (Chang and Ive, 2002). Son aşamada, sayısallaştırılmış öncelik oran-kullanım faktörleri, her proje temin/teslim yöntemi için ve azalan düzende bir sıralama ile sonuçlanacak şekilde

ele alan, en yüksek toplamlı/en yüksek kullanım faktörünü sağlayan tercih olarak alınacak ve seçilecektir (Cheung et al., 2001; Love et al., 1998).

Bu aşamada genel hatları ile tanımladığımız çok özellikli kullanım yaklaşımı, çeşitli çalışmalarda bu çalışma biçimi ile uygulanmıştır. Ancak, çok özellikli kullanım yaklaşımında kullanım faktörlerinin sağlanması için bu tekniğin benimsenmesinde bir tutarsızlık-uyumsuzluk problemi meydana gelmektedir. Bu sorun, çeşitli çalışmalarda farklı biçimde çözülmüştür. Seçim kriterleri için kullanım faktörlerinin değerlerinin belirlenmesinde;

 Uyum Analizleri (Concordance Analysis),  Delphi tekniği,

 Analitik Hiyerarşi Süreci (AHP) ve İkili Karşılaştırmalar (Pairwise Comparisons),

gibi yöntemler uygulanabilmektedir. Bu yöntemlerin kullanıldığı literatürde yer alan çalışmalardan birkaç örnek aşağıda sunulacaktır. Analitik Hiyerarşi Süreci (AHP) ve İkili Kıyas (Pairwise Comparisons - PC)‟ın kullanıldığı çalışmaya „Proje Teslim Sistemi

Seçim Sürecinde Kullanılan Kriterlerin Belirlenmesine Yönelik Çalışmalar’ adlı kategoride

değinilecektir. Konunun bütünlüğü açısından bunun ifade edilmesi gerekli görülmüştür.

3.1.1.1.1 Uygunluk/Uyum Analizlerine Dayalı Olarak Love, Skitmore ve Earl (1998) Tarafından Geliştirilen “Yapı Projesi İçin Uygun Proje Temin/Teslim Sistemi Yönteminin Seçilmesi” Adlı Çalışma

Araştırma, Skitmore ve Marsden (1988) ve Singh‟inkine (1990) benzer ampirik/deneysel bir çalışmayı kapsamaktadır. Bu çalışma, proje olaylarına karşı temel gereksinimleri ve uygun ağırlıkların bir serisini çıkarmak yoluyla proje temin/teslim yönteminin uygun yolunu tanımlamayı içermektedir. Çalışmada, çok özellikli yaklaşımın uygulanması ile belirlenen proje temin/teslim sistemi, proje için gerçekte kullanılan temin/teslim sistemi ile karşılaştırılmaktadır (Luu et al., 2003; Ng et al., 2002).

hakkındaki bilgiye dayalı bir sınıflandırma da yapılmaktadır. Müşteri cevaplarının homojen olması istendiği için, kullanım faktör puanları verileri, bu sınıflandırmaların tümü için belirlenmiştir. Uyum analizleri, bu verileri test etmek için kullanılmış ve uyum katsayısını hesaplamayı kapsamaktadır. Bu istatistiksel teknik, sıralamaların sayısı için sıralama karşılıklı ilişkisini göstermektedir. Ortalamadan her toplamın sapması daha sonra ayrı ayrı hesaplanmaktadır (Love et al., 1998).

Danışmanlar ve müşterilere yönelik anketlerden elde edilen veriler, kullanım faktörlerinin ağırlıklarının saptanmasında kullanılmıştır. Daha sonra ağırlıklar, proje tiplerinin farklı olması nedeniyle, aynı kriter için, cevaplayanların, benzer ağırlık verip, vermediğine karar vermek için incelenmiştir.

Oluşturulan proje temin/teslim yolu karar grafiğinde, müşterilerin kriter ağırlıkları ile yan yana sıralanan danışmanların ağırlıklarının ortalama kullanım değerleri her müşteri cevabı için oluşturulmakta, en yüksek sonuç, 1. sırada bulunacak şekilde her proje temin/teslim sistemi sıralanmaktadır (Love et al., 1998).

3.1.1.1.2 Delphi Tekniği Kullanılarak Geliştirilen Chan ve diğ., (2001) Tarafından Yürütülen “İnşaat Projeleri İçin Proje Temin/Teslim Sisteminin Seçiminde Delphi Yönteminin Uygulanması” Adlı Çalışma

Geliştirilen proje temin/teslim sistemi seçim yöntemlerinin çoğunda, 3 ya da 5 uzman tarafından kullanım faktörlerine öznel olarak değer verilmektedir. Bu nedenle, çok özellikli kullanım yaklaşımında, kullanım faktörlerinin sağlanması aşamasında bu tekniğin benimsenmesinde bir tutarsızlık-uyumsuzluk problemi meydana gelmektedir. Sonuçlar, uygun-benzer kriterler için kullanım faktörleri olarak kaydedilmekte ve ortalaması alınmaktadır. Seçilen uzmanların kullanım faktörlerinin ortalaması alınarak, bu faktörler arasında bir tutarlılığın elde edilmesi tartışılabilir bir durumdur.

Proje temin/teslim sistemi seçiminde, Love ve diğ. (1998)‟de de belirtildiği gibi bir çok zorlukla karşılaşılmaktadır. İlk olarak, uzmanlar arasında bu süreci sistematikleştirecek bir fikir birliği yoktur. İkinci olarak, belirli bir proje için uygun proje temin/teslim sistemini tamamıyla belirleyecek, ortak olan özel kriterler seti

bulunmamaktadır. Bu çalışmada, belirtilen eksikliklerin üstesinden gelmek ve çok özellikli kullanım yaklaşımını geliştirmek amacıyla Delphi tekniği uygulanmıştır (Chan et al., 2001).

Bu araştırma 4 aşamada yürütülmüş, çalışma sonunda güvenilir sonuçlar elde edilmiştir. Delphi tekniği uygulanarak, kriterler listesi ve her proje temin/teslim sistemi için kullanım faktörlerinin ağırlıklarını ölçmede istatistiksel olarak bir fikir birliği sağlanmış, daha sonra da, Delphi araştırması sonucunda elde edilen kullanım faktörleri ve kriterlere dayanarak proje temin/teslim sistemi seçim modeli geliştirilmiştir (Chan et al., 2001).

Delphi tekniğinin uygulandığı ilk adımda, Hong Kong‟daki uzmanlardan en az 5 unsurdan oluşan özel bir seçim kriterleri seti belirlemeleri istenmiştir. Belirlenen kriterler, sorularla daha da açıklığa kavuşturulmuştur. Örneğin; tanımak/aşina olmak kriterinde, “müşterinin proje temin/teslim sistemi seçiminde bildiği bir sistemi kullanması ne kadar önemlidir?” sorusu gibi. Bu öncelik soruları, kullanıcının özel gereksinimlerine ve özel projelere göre kriterlere önem verilmesinde kullanıcılara yardım etmektedir. İkinci aşamada, her kritere önem verilmesi istenmiş, 3. aşamada, her seçim kriterine karşı her proje temin/teslim sisteminin uygunluğunun değerlendirilmesi istenmiştir. Çok özellikli yaklaşım modeline dayanarak, her seçim kriterine göre her proje temin/teslim sistemi için kullanım faktörlerinin ortalama değerleri belirlenmiştir. Veriler analiz edilirken değerlendirmeler grup olarak düşünülmüşlerdir. Bu aşamada, uzmanların cevaplarının tutarlılığının belirlenmesi için uyum analizleri uygulanmıştır. 4. aşamada ise, bu aşamaya kadar elde edilen tüm sonuçlar, uzmanlara ulaştırılmış ve belirlenen kullanım değerlerini kontrol etmeleri istenmiştir (Chan et al., 2001).

Çok özellikli kullanım yaklaşımında, Delphi yönteminin uygulanması ile yeterli düzeyde tutarlı/devamlı kullanım faktörleri seti elde edilmiştir. Belirlenen seçim kriterleri seti ve uygun kullanım faktörleri, proje temin/teslim sistemi seçim modelinin geliştirilmesinde kullanılmıştır.

 Kullanıcı, tüm öncelik sorularını okur ve 1 (en düşük)‟den 5 (en yüksek)‟e kadar bir derecelendirme ile her kritere göreli önem verir.

 Her öncelik oranı sırasıyla alınır ve kullanım faktörlerinin her biri ile çarpılır. Sonuçlar kolonlara yerleştirilir ve tüm kriterler karşılaştırılır.

 Sonuç kolonundaki her birinin toplamı, her proje temin/teslim sistemi için hesaplanır ve sıralanır. En yüksek değere sahip olan, kabul edilecek olan çözümdür.

Çalışma Hong Kong‟da yapılmış olup, %80 civarında katılım sağlandığı için, elde edilen değerler kabul edilebilir düzeyde bulunmuştur (Chan et al., 2001).

3.1.1.2 Proje Temin/Teslim Sistemi Seçim Sürecinde Kullanılan Kriterlere Yönelik ÇalıĢmalar

Proje Temin/Teslim sistemi seçiminde kullanılan ortak kriterlerin belirlenmesi, bu kriterlerin ağırlık değerlerinin saptanması, kriterlerin nesnelliklerinin sağlanması gibi çeşitli sorunlara çözüm getirmek, proje temin/teslim sistemi seçim sürecinde karşılaşılan ilk problemdir. Tez kapsamında ele alınan çalışmalarda bu problemin çözümüne yönelik iki yöntemin kullanıldığı belirlenmiştir. Bunlar:

 Analitik Hiyerarşi Süreci (Analytic Hierarchy Process - AHP), İkili Kıyas Yaklaşımı (Pairwise Comparisons - PC) ve Çok Özellikli Yaklaşım (Multi Attribute Utility Approach - MAUA) Kombinezonu

 Bulanık Mantık Tekniği (Fuzzy Logic Method - FLM)‟dir.

Bir önceki kategoride belirtilen çalışmaların bazılarında da, kriterlerin belirlenmesi ve kriterlerin niteliklerine yönelik çalışmalar yapılmıştır. Ancak bu uygulamalar, proje temin/teslim sistemi seçim yönteminin belirlenmesi hedefinin gerçekleştirilmesinde ön çalışma-yardımcı çalışma olarak kullanılmıştır. Aşağıda ele alınacak çalışmalar sadece kriterler üzerine yoğunlaşmıştır. Bu nedenle ayrı bir kategoride ele alınması uygun görülmüştür.

3.1.1.2.1 Analitik Hiyerarşi Süreci (AHP), İkili Kıyaslamalar (PC) ve Çok Özellikli Yaklaşımı (MAUA) Esas Alan Cheung ve diğ., (2001)’leri Tarafından Yapılan “Proje Temin/Teslim Sistemi Seçiminde Nesnelliğin Arttırılması” Adlı Çalışma

Çalışmanın kapsamında, çok özellikli yaklaşım ve AHP tekniği olmak üzere iki önemli yaklaşım biçimi kullanılmaktadır (Cheung et al., 2001).

Çok özellikli yaklaşım hakkında ayrıntılı açıklama daha önce verilmiş ve bu tekniğin benimsenmesinde bir tutarsızlık-uyum problemi ile karşılaşıldığından bahsedilmiştir. Bu problemin çözümünde uygulanabilecek yöntemlerden biri olarak Analitik Hiyerarşi Yöntemi (AHP)‟nin kullanılabileceği belirtilmiştir.

AHP, karar verici için, çoklu kriterleri kullanarak sistematik bir biçimde kalitatif ve kantitatif faktörleri değerlendirerek, basit bir hiyerarşi içinde karmaşık bir problemin yapılandırılmasını sağlamaktadır (Cheung et al., 2001).

Saaty‟e göre, karmaşık bir probleme AHP‟nin uygulanması 3 ana basamak içermektedir. Bu çalışmada da aynı anlayış içinde bir çözüm uygulanmıştır (Cheung et al., 2001). Bu basamaklar;

 Karmaşık problem, az sayıda kritere bölünerek, bu kriterler hiyerarşik bir biçimde yapılandırılmıştır.

 Göreli önem derecesine göre kriterler arasında ikili kıyasların (pairwise comparisons) serileri yapılmıştır. İkili Kıyas Yaklaşımı (Pairwise comparisons) tüm önceliklerin geliştirilmesinde kullanılır, böylece sürece nesnellik katılmaktadır.

 Bütünün bir bölümü olarak sonuçların açıklanması ve tüm kriterlerin göreli ağırlıklarının hesaplanmasında “Eigenvalue” tekniği kullanılmıştır. Bu süreç ve matematiksel süreç, Uzman Seçimi Yazılımı (Expert Choice Software) tarafından yürütülmektedir.

Bu yazılım, kriterlerin önem ağırlıklarını ve uygun tutarsızlık/uyumsuzluk oranını (Corresponding Inconsistency Ratio - CIR), proje yönetim uzmanlarının tanımladığı proje temin/teslim sistemi seçim kriterleri ile karşılaştırmaktadır. AHP‟nin geçerliliği,

girdilerin, kabul edilebilir sınırlarda tutarlı olmasına bağlıdır. Girdi tutarsızlığının hesaplanması, yazılım tarafından yapılmaktadır. Bu tutarlılığın hesaplanması ile önem ağırlıklarının nesnelliği ve güvenilirliği sağlanmaktadır (Cheung et al., 2001).

3.1.1.2.2 Bulanık Mantık Tekniğini Ele Alan Ng ve diğ. (2002) Tarafından Yapılan “Proje Temin/Teslim Sistemi Seçim Kriterlerinin Bulanık Üyelik Fonksiyonları (Fuzzy Membership Function)” Adlı Çalışma

Bir çok araştırmacı, proje temin/teslim seçim sürecinde sistematik bir yaklaşımın uygulanması ve geliştirilmesi gerektiğini savunmaktadırlar. Farklı proje temin/teslim sistemi seçim modelleri, karar verme sürecini geliştirmek için tasarlanmıştır. Ancak, bu modeller, proje temin/teslim sistemi seçimi için kullanılan kriterlerinin bulanıklığını-belirsizliğini belirtmede başarısız olmaktadırlar.

Bu çalışmanın amacı, Avustralya‟da yürütülen deneysel bir çalışma ile proje temin/teslim sistemi seçim kriterlerinin bulanık üyelik fonksiyonlarını tanımlamaktır. Çalışmada 7 proje temin/teslim sistemi seçim kriteri, yapısal olarak bulanık düşünülmüştür. Bunlar, hız, karmaşıklık, esneklik, sorumluluk, kalite düzeyi, risk

dağılımı ve fiyat rekabetidir. Bu 7 seçim kriterinin her biri için bulanık üyelik fonksiyonu, değişikliğe uğramış bir yatay-düz yaklaşım ile sağlanmıştır (NG et al., 2002).

Bulanık seri teorisi (fuzzy set theory), proje temin/teslim sistemi seçimi için dilsel (linguistic) kriterlerin modellenmesinde uygulanabilmektedir. Modelin gelişiminde uygulanan yaklaşım, bulanık üyelik fonksiyonlarının belirlenmesi için kullanılan yatay yaklaşım ve grafiksel yaklaşımın bütünleşmesine dayanan değişikliğe uğramış bir yaklaşımdır (NG et al., 2002).

Böylece, belirlenen her proje temin/teslim sistemi seçim kriteri için, düşük, orta ve yüksek düzeydeki dilsel sınıflandırmalar, normalden sapmaların % olarak belirlenmesi ile matematiksel olarak tanımlanmıştır. Örneğin, hız kriterinin yavaş olarak nitelenmesi için, %65 – %14.8 değerleri arasında daha yavaş ilerlemesi, hız kriterinin hızlı olarak nitelenmesi için %7.7 - %40‟a daha hızlı ilerlemesi gibi (NG et al., 2002). Bu çalışmanın bulguları, proje temin/teslim sistemi seçiminin rasgele seçilmiş dilsel

çalışmalar, farklı proje temin/teslim sistemi seçim kriterleri arasındaki ilişkileri belirlemeye yönelmişlerdir. Bazı özel bulanık kriterlerin, diğerlerine göre tutarsız olma olasılığı vardır. Örneğin, hız kriterinin fiyat rekabetine göre durumu gibi. Bu çalışma, geliştirilebilecek olan modellerde kriterlerin daha doğru tanımlanmasını sağlayan rehber bir çalışma olarak düşünülebilir. Farklı müşteri ve proje gereksinimlerinin harmanlanması için en uygun proje temin/teslim sistemi tercihi, bulanık üyelik fonksiyonları ve proje temin/teslim sistemi seçimi için bulanık bilgi

tabanlı sistemin karar kurallarına dahil edilen bir sistem ile daha doğru olarak

belirlenebilecektir.

3.2 Proje Temin/Teslim Sistemi Seçim Modelleri/Bilgisayar Destekli