Yüklenici Firmalar İçin Proje Temin/teslim Yaklaşımı Seçimine Yönelik Bir Enformasyon Sistemi Önerisi

ĠSTANBUL TEKNĠK ÜNĠVERSĠTESĠ  FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ

YÜKLENĠCĠ FĠRMALAR ĠÇĠN PROJE

TEMĠN/TESLĠM YAKLAġIMI SEÇĠMĠNE YÖNELĠK BĠR ENFORMASYON SĠSTEMĠÖNERĠSĠ

YÜKSEK LĠSANS TEZĠ Mimar Sinem GÜLEN

Anabilim Dalı : MĠMARLIK

ĠSTANBUL TEKNĠK ÜNĠVERSĠTESĠ  FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ

YÜKLENĠCĠ FĠRMALAR ĠÇĠN PROJE

TEMĠN/TESLĠM YAKLAġIMI SEÇĠMĠNE YÖNELĠK BĠR ENFORMASYON SĠSTEMĠÖNERĠSĠ

YÜKSEK LĠSANS TEZĠ Mimar Sinem GÜLEN

(502021300)

MAYIS 2005

Tezin Enstitüye Verildiği Tarih : 9 Mayıs 2005 Tezin Savunulduğu Tarih : 1 Haziran 2005

Tez DanıĢmanı : Prof.Dr. Alaattin KANOĞLU Diğer Jüri Üyeleri : Prof.Dr. Heyecan GĠRĠTLĠ

ÖNSÖZ

Bugünlere gelmemde maddi ve manevi büyük emek harcayan canım annem Sebile Gülen ve biricik dostum olan kardeşim Cüneyt Gülen‟e hayatım boyunca her zaman yanımda oldukları ve aldığım her kararda, her zor anımda, bana destek oldukları için çok teşekkür ederim.

Bu çalışmanın gerçekleştirilmesinde katkısı bulunan herkese en içten teşekkürlerimi sunarım.

ĠÇĠNDEKĠLER

1.1 Araştırmanın Arka Planı ... 1

1.2 Araştırmada Ele Alınan Problemin Tanımlanması ... 5

1.3 Problemin Çözümüne Yönelik Mevcut Çalışmalar ... 6

1.3.1 Performans Kriterlerine İlişkin Literatür Çalışmaları ... 6

1.3.2 Uygun Proje Temin/Teslim Sisteminin Seçimine Yönelik Olarak Geliştirilen Modeller ... 9

1.3.3 Sözleşme Yönetimi‟ne Yönelik Modeller ... 12

1.3.4 Literatürde Yer Alan Konuyla İlgili Çalışmaların Değerlendirilmesi 12 1.4 Araştırmanın Hedef ve Amaçları ... 13

1.5 Araştırmada Uygulanan Yöntem ... 16

1.6 Araştırmanın Kapsam ve Sınırları ... 19

1.7 Araştırmanın Takvimi... 19

2 YAPI ÜRETĠMĠNDE SÖZLEġME YÖNETĠMĠ ... 21

2.1 İnşaat Sektöründe Kullanılan Proje Temin/Teslim Sistemi Yapıları ... 23

2.1.1 Maliyetin Belirlenmesi/Parasal İlişkilerin Yapılandırılmasına İlişkin Yaklaşımlar ... 24

2.1.1.1 Götürü Yaklaşım ... 27

2.1.1.2 Maliyet +Ücret Yaklaşımı ... 29

2.1.1.3 Birim Fiyat Yaklaşımı ... 30

2.1.2 Örgütsel Kalıplar/Katılımcıların Rolleri ve İlişkileri ... 31

2.1.2.1 Programlı Organizasyonlar ... 32

2.1.2.2 Profesyonel Organizasyonlar ... 34

2.1.2.3 Problem Çözücü Organizasyonlar ... 37

2.1.3 Sürecin Strüktürü ... 38

2.1.4 Riskin Taraflar Arasında Paylaşımı ... 39

2.2 İnşaat Sektöründe Kullanılan Sözleşme Türleri... 40

2.2.1 İnşaat Sözleşmelerinin Genel Yapısı ... 41

2.2.1.1 Genel Koşullar ... 43

2.2.1.2 Ek Koşullar ... 48

2.2.2 İnşaat Sektöründe Uyuşmazlıkların Çözümünde Başvurulan Çözüm Yolları ... 51

3 YAPIM PROJELERĠNDE EN UYGUN PROJE TEMĠN/TESLĠM

SĠSTEMĠNĠN SEÇĠMĠNE YÖNELĠK MEVCUT ÇALIġMALAR ... 60

3.1 Proje Temin/Teslim Sistemi Seçim Modelleri/Teorik Modeller ... 60

3.1.1 Proje Temin/Teslim Sistemi Seçim Yöntemi Geliştirilmesine Yönelik Çalışmalar ... 61

3.1.1.1 Çok Özellikli Yaklaşıma Dayalı Olarak Geliştirilen Modeller ... 61

3.1.1.2 Proje Temin/Teslim Sistemi Seçim Sürecinde Kullanılan Kriterlere Yönelik Çalışmalar ... 68

3.2 Proje Temin/Teslim Sistemi Seçim Modelleri/Bilgisayar Destekli Modeller 71 3.2.1 Uzman Sistem ve AHP Kullanılarak Geliştirilen Modeller: Alhazmi ve McCaffer (2000) Tarafından Geliştirilen Çok Özellikli-Çok Görüntülemeli Proje Temin/Teslim Sistemi Seçim Modeli ... 72

3.2.2 Yapay Sinir Ağları ve Çoklu Regresyon Tekniği Kullanılarak Geliştirilen Modeller: Kumaraswamy ve Dissanayaka (2001) Tarafından Yapı Proje Temin/Teslim Sistemi için Geliştirilen Karar Destek Sistemi ... 73

3.2.3 Case-Based Reasoning (CBR) Tekniğine Dayalı Olarak Geliştirilen Modeller: Luu, Ng ve Chen (2003) Tarafından Geliştirilen İnşaat Sektörü İçin Olay Tabanlı Proje Temin/Teslim Öneri Sistemi ... 74

4 YÜKLENĠCĠ FĠRMALAR ĠÇĠN PROJE TEMĠN/TESLĠM YAKLAġIMI SEÇĠMĠNE YÖNELĠK BĠR ENFORMASYON SĠSTEMĠ ÖNERĠSĠ ... 76

4.1 Geliştirilen Modelin Kavramsal Boyuttaki Temel Bileşenleri ve Mimarisi . 76 4.1.1 Sözleşme Yönetimi Kapsamında Ele Alınması Gereken Enformasyonun Kodlanması ... 80

4.1.1.1 Projeye İlişkin Kodlama Sistemleri ... 80

4.1.1.2 Sözleşmelere İlişkin Kodlama Sistemleri ... 80

4.1.2 Geliştirilen Modelin Nesnel Boyutta İlişkisel Veritabanı Yapısındaki Strüktürünün Tanımlanması ... 81

4.2 Geliştirilen Modelin Nesnel Boyuttaki Bileşenleri ve Mimarisi ... 81

4.2.1 Geliştirilen Modelin İlişkisel Veritabanı Yazılımı Kapsamındaki Bileşenleri ve Bileşenler Arasındaki İlişki Yapısı ... 82

4.2.2 Önerilen Modelin Sözleşme Yönetimi Kapsamında Kullanım Süreci ve Elde Edilebilen Çıktılar ... 87

4.2.2.1 Proje Yönetim Modülü ... 88

4.2.2.2 Sözleşme Yönetim Modülü ... 94

4.2.2.3 Kod Yönetim Modülü ... 107

SONUÇLAR VE ÖNERĠLER ... 116

REFERANSLAR ... 119

EKLER ... 124

KISALTMALAR

AAA : American Arbitration Association

ACEC : American Council of Engineering Companies AGC : Associated General Contractors of America AHP : Analytic Hierarchy Process

AIA : American Institute of Architects ASCE : American Society of Civil Engineers

BEDC : Building Economic Development Committee CA : Concordance Analysis

CBR : Case-Based Reasoning

CPAS : Case-Based Procurement Advisory System CSI : Construction Specification Institute DSS : Decision Support System

EJCDC : Engineers‟ Joint Contract Documents Committee EUT : Expected Utility Theory

FIDIC : International Federation of Consulting Engineers FLM : Fuzzy Logic Method

FMF : Fuzzy Membership Functions

ICC : The International Chamber of Commerce

ICSID : The International Centre for the Settlement of Investment Disputes IR : Inconsistency Ratio

KBS : Knowledge-Based Systems MAUA : Multi Attribute Utiliy Approach MITOS

: Multi-phase Integrated Automation System for Building Production Process NEDO : National Economic Development Office

NSPE : National Society of Professional Engineers PC : Pairwise Comparisons

PPDC : Procurement Path Decision Chart

PPSSM : Project Procurement System Selection Model

ġEKĠL LĠSTESĠ

Sayfa No

Şekil - 1-1 Araştırma Projesinin Takvimi ... 20

Şekil - 4-1 MITOS Bütünleşik Yazılımı Açılış Arayüzü ... 77

Şekil - 4-2 MITOS Kapsamında Yer Alan Temin Yönetim Modülü Arayüzü .... 78

Şekil - 4-3 SYS-Sözleşme Yönetim Sistemi‟ne İlişkin Tablolar ve İlişkisel Veritabanı Strüktürü ... 81

Şekil - 4-4 Geliştirilen Model Kapsamında Yer Alan Tablolar ... 83

Şekil - 4-5 Geliştirilen Model Kapsamında Yer Alan Sorgular ... 84

Şekil - 4-6 Geliştirilen Model Kapsamında Yer Alan Formlar ... 84

Şekil - 4-7 Geliştirilen Model Kapsamında Yer Alan Formlar (Devam) ... 85

Şekil - 4-8 Geliştirilen Model Kapsamında Yer Alan Raporlar ... 85

Şekil - 4-9 Geliştirilen Model Kapsamında Yer Alan Makrolar ... 86

Şekil - 4-10 Geliştirilen Model Kapsamında Yer Alan Makrolar (Devam) ... 86

Şekil - 4-11 Geliştirilen Model Kapsamında Yer Alan Makrolar (Devam) ... 87

Şekil - 4-12 SYS-Sözleşme Yönetim Sistemi Açılış Arayüzü ... 88

Şekil - 4-13 Projeler Döküm Bilgileri Arayüzü ... 89

Şekil - 4-14 Filtrelenmiş Projeler Dökümü Arayüzü ... 91

Şekil - 4-15 Rapor İçerik Bilgileri Arayüzü ... 92

Şekil - 4-16 Tüm Projeler Döküm Printer Raporu Öngörünümü ... 92

Şekil - 4-17 Proje Detay Bilgileri Arayüzü ... 93

Şekil - 4-18 Proje Detay Bilgileri Döküm Öngörünümü ... 94

Şekil - 4-19 Sözleşme Bilgileri Arayüzü ... 95

Şekil - 4-20 Sözleşmeler Döküm Bilgileri Arayüzü ... 96

Şekil - 4-21 Tüm Sözleşmeler Dökümü Printer Raporu Öngörünümü ... 97

Şekil - 4-22 Filtrelenmiş Sözleşmeler Dökümü Arayüzü ... 98

Şekil - 4-23 Filtrelenmiş Sözleşmeler Dökümü Printer Raporu Öngörünümü ... 99

Şekil - 4-24 Sözleşme Sorunlarına İlişkin Genel Grafik Analizleri/Sözleşme Türü ve Sözleşme Tipi Bazında Analiz ... 101

Şekil - 4-25 Sözleşme Sorunlarına İlişkin Genel Grafik Analizleri/Bina Tipi ve Organizasyon Tipi Bazında Analiz ... 102

Şekil - 4-26 Sözleşme Sorunlarına İlişkin Genel Grafik Analizleri/Standart

Sözleşme Bölümleri ve Müşteriler Bazında Analiz ... 103

Şekil - 4-27 Belirli bir Projede Karşılaşılan Sözleşme Sorunlarına İlişkin Grafik Analizler/Sözleşme Türü ve Sözleşme Tipi Bazında Analiz ... 104

Şekil - 4-28 Belirli Bir Projede Karşılaşılan Sözleşme Sorunlarına İlişkin Grafik Analizler/Bina Tipi ve Organizasyon Tipi Bazında Analiz ... 105

Şekil - 4-29 Belirli Bir Projede Karşılaşılan Sözleşme Sorunlarına İlişkin Grafik Analizler/Standart Sözleşme Bölümleri ve Müşteriler Bazında Analiz 106 Şekil - 4-30 Sözleşme Detay Bilgileri Arayüzü ... 107

Şekil - 4-31 Kod Bilgileri Erişim Arayüzü ... 109

Şekil - 4-32 Sözleşme Tipi Kodlarına İlişkin Kod Bilgileri Arayüzü ... 109

Şekil - 4-33 Bina Kategorilerine İlişkin Kod Bilgileri Arayüzü ... 110

Şekil - 4-34 Proje Fazlarına İlişkin Kod Bilgileri Arayüzü ... 110

Şekil - 4-35 Organizasyon Kalıplarına İlişkin Kod Bilgileri Arayüzü ... 111

Şekil - 4-36 Projelere Katılan Firmalara İlişkin Kod Bilgileri Arayüzü ... 111

Şekil - 4-37 Sözleşme Sorunları Çözüm Metodlarına İlişkin Kod Bilgileri Arayüzü ... 112

Şekil - 4-38 Proje Statüsüne İlişkin Kod Bilgileri Arayüzü ... 112

Şekil - 4-39 Standart Sözleşmelerdeki Ana Bölümlere İlişkin Kod Bilgileri ... 113

Şekil - 4-40 Sözleşmeler Döküm Ekranında Kayıtların Filtrelenmesi ... 114

Şekil - 4-41 Projeler Döküm Bilgileri Ekranında Kayıtların Filtrelenmesi ... 114

Şekil - 4-42 Sözleşme Detay Bilgilerinde Problemlere İlişkin Verilerin Tanımlanması ... 115

Şekil - 4-43 Proje Detay Bilgilerinde Organizasyon Kalıbı Verisinin Tanımlanması ... 115

ÖZET

YÜKLENİCİ FİRMALAR İÇİN PROJE TEMİN/TESLİM SİSTEMİ SEÇİMİNE YÖNELİK BİR ENFORMASYON SİSTEMİ ÖNERİSİ

Gerçekleştirilen modern yapı ve mühendislik projelerinin kavram ve uygulama açısından karmaşık olan yapıları içinde karşılaşılan güçlüklerin üstesinden gelmek ve projeyi başarılı bir biçimde gerçekleştirmek için, uygun bir proje temin/teslim sistemi yaklaşımının seçimi günümüzde daha çok önem kazanmaktadır. Ülkelerin ekonomik ve sosyal gelişim süreçlerine bağlı olarak, inşaat sektöründe bu konuya ilişkin çeşitli yöntem, yaklaşım ve araçların kullanıldığı görülmektedir. Zaman, maliyet, fonksiyonellik ve kalite gibi temel kriterlere göre de varolan yöntemler değişmekte ve sürekli yeni alternatif yaklaşımlar geliştirilmektedir. Proje temin/teslim sistemi seçimi konusu, inşaat sektöründe malsahibi ve yüklenici bakış açılarından ele alınabilecek bir konudur. Bu çalışmada her ne kadar yüklenici odaklı bir bakış açısı esas alınmışsa da altyüklenici ve tedarikçilerle ilgili teslim kararları söz konusu olduğunda yüklenicinin konumunun malsahibi/işvereninkine benzediği de gözönünde tutulmalıdır.

Proje ve müşteri/yüklenici özellikleri, örgütsel biçimlenmeler ve sözleşme düzenlemelerine göre şekillenen proje temin/teslim sistemi yaklaşımlarının her birinin farklı özellikleri, güçlü ve zayıf yönleri bulunmaktadır. Müşteri/Yüklenici tarafından, tüm sistemlerin fayda ve risklerinin bilinmesi her zaman mümkün değildir. Bu nedenle de proje temin/teslim sistemi seçim kararları, genellikle, geçmiş tecrübeler ve sezgilere dayanılarak verildiği için subjektif olmakta ve kısıtlanmaktadır. Müşterinin/Yüklenicinin gereksinimini karşılayan en doğru proje temin/teslim sisteminin seçiminde halen sistematik bir bakış açısının uygulanmaması ve yapım projelerinin gerçekleştirilmesinde bir sistem yaklaşımının benimsenmemesi, başarılı bir performansın gösterilmesini engellemektedir. Oysa karar vericiler, tüm faktörleri ve mevcut proje temin/teslim sistemi tercihlerini tüm boyutları ile ele alıp, geçmiş tecrübelere dayalı bir değerlendirme ile o anki duruma en uygun proje temin/teslim sistemi kararını vermelidirler. Bu seçimi zorlaştıran en büyük problem ise, proje

bir biçimde belirlenmiş olmaması, geçmiş tecrübelere dayanarak kıyaslama/karşılaştırma yapılacak doğru ve gerçekçi verilerin bulunmaması ve bu verileri sistematik bir biçimde kaydedip, organize edebilen ve çeşitli parametreler açısından analizini olanaklı kılan modellerin eksikliğidir.

Proje boyunca girişimcinin/yüklenicinin alacağı en önemli kararlardan biri olan proje temin/teslim sisteminin seçimini kolaylaştırmak ve bu süreci sistematik, gerçekçi bir düzene oturtmak için, hem sektörde hem de akademik çevrede, proje temin/teslim sisteminin seçimine yönelik bir çok yayın gerçekleştirilmiş, tartışmalar yapılmış ve yeni yaklaşımlar geliştirilmiştir. Geliştirilmiş olan modeller, teknik ve yaklaşımlar, konuyu farklı bakış açılarında ele almakta ve konuya farklı boyutta çözümler üretmektedirler. Literatürde bu konu ile ilgili teorik çalışmalar olduğu gibi, uygulamaya yönelik birçok bilgisayar destekli model de yer almaktadır. Bu çalışmalar arasında, proje temin/teslim sistemlerinin zayıf ve güçlü yanlarını belirlemeye yönelik yapılmış olan çalışmaların yanı sıra, proje temin/teslim sisteminin seçiminde göz önüne alınan parametreler ve bu parametrelerin ağırlıklarının belirlenmesine yönelik çalışmalar ile proje temin/teslim sisteminin seçimine yönelik model, yöntem ve yaklaşımların geliştirildiği çalışmalar da bulunmaktadır. Ancak, geliştirilen bu model ve yöntemlerin her birinin çeşitli eksiklikleri ve uygulama açısından güçlükleri bulunmaktadır. Modellerin bazıları, teorik açıdan yetersiz kalmakta; bazıları teoride güçlü olmalarına rağmen, uygulamada yeterince başarılı olamamakta; bazıları ise kullanımı uzun zaman alan karmaşık matematiksel hesaplamaları gerektirmektedir. Geliştirilmiş olan modellerin, sınırlı sayıda faktörü değerlendirmeye alması, veritabanlarının mevcut seçim tercihlerinin sınırlandırılmış olması, geçmiş projelerde yaşanan tecrübelerin objektif olarak değerlendirme sürecine katılamaması, ve yapılabilecek hataların, sonuçların ve karşılaşılabilecek erken risklerin gösteriminde ve uyarımda başarısız olmaları gibi zayıflıkları bu duruma örnek gösterilebilir. Kavramsal ve nesnel boyuttaki yöntem ve modellerin bu tip yetersizlikleri modellerin anlaşılmasını ve uygulanmasını zorlaştırmakta ve kullanıcılar tarafından tercih edilmemelerine neden olmaktadır.

Proje temin/teslim sisteminin seçimine yönelik geliştirilen modeller incelendiğinde, bu derece karmaşık bir problemin çözümüne yönelik olarak, tamamlanmış projelerin deneyimlerine ve verilerine dayanan anlaşılabilir ve pratik bir modelin varlığına

ihtiyaç duyulduğu anlaşılmaktadır. Bu modelin kavramsal boyutta bir yöntem ve yaklaşım olarak geliştirilip, parametreler belirlenerek, kurgulanan kavramsal modelin üzerine oturan nesnel boyutta bir yazılım modeli olarak geliştirilmesi bu çalışmanın ana hedefini oluşturmaktadır. Bu hedef doğrultusunda, proje başarısını şansa bırakmadan seçimi etkileyen faktörleri tanımlamaya olanak veren; proje temin/teslim sistemi seçim kriterlerini ve kriterler arası iç ilişkileri analiz edebilen; kolay anlaşılır ve kullanımı kolay bir kavramsal ve nesnel yapıya sahip; geçmiş tecrübelere ait verilerin sistematik bir veritabanı düzeninde kaydedilmesini sağlayarak, bu verilerin analiz edilmesine olanak sağlayan; geçmiş tecrübelere dayalı olarak yapılan kıyaslamalarla içinde bulunulan duruma ilişkin operasyonel ve stratejik düzeyde kararlar alınmasına yardımcı olan bir karar destek sistemi yapısı özelliği göstererek sözleşme yönetim kalitesini geliştiren bir veritabanı modeli oluşturulmuştur. Kavramsal boyutta tasarlanan bu model, MS Access 2000 yazılımı kullanılarak ilişkisel veritabanı modeline dönüştürülmüş ve “SYS-Sözleşme Yönetim Sistemi” isimli yazılım geliştirilmiştir.

Geliştirilen modelin kavramsal ve nesnel boyutta sunduğu uygulanabilir, kolay anlaşılır yapısı ve benzer çalışmalarda görülen eksiklikleri gidermesi nedeniyle, uygulamada karşılaşılan bu soruna bir ölçüde çözüm getirebileceği düşünülmektedir. Modelin altyapısı, geçmiş proje verilerinden yararlanılması anlayışına dayandığı için, organizasyonel kalıplar ve bu örgütsel çözümlemeleri destekleyen bütünleşik enformasyon sistemi yapısına dayanmaktadır. “Sözleşme Yönetimi Modülü” kapsamında organize edilebilecek enformasyonun, geçmiş projelerdeki proje temin/teslim sistemleri açısından verilmiş çeşitli kararlar ile bunların etkilerini analiz etmek için ihtiyaç duyulan altyapıyı sağlayabileceği düşünülmektedir. Proje temin/teslim sistemine ilişkin kararların alınmasında çok sayıda parametrenin yer aldığı bu karmaşık karar sürecinde tek bir modelin sonuçlarına dayanmaktansa, problemi çeşitli yönleriyle ele alarak kararı nihai kararı vericinin uzmanlık ve deneyimine bırakan ve bu şekilde bir sonuca ulaşmasına destek veren çeşitli modellerin birlikte kullanılmasının daha uygun bir yaklaşım olduğu görülmektedir. Geliştirilen model, sözleşme yönetimi kapsamında, stratejik düzeyde yanlış sözleşme kararlarının alınmasını önleyerek, ihale ve teklif süreçlerini kolaylaştırmak; operasyonel düzeyde

alınmasını sağlamak; sorunla karşılaşıldığında da gerekli kıyaslamaların yapılması ile uygun çözüm yolunun seçilmesine yardımcı olmak gibi bir çok amaç için kullanılabilmektedir. Proje temin/teslim sisteminin sözleşme boyutunda taraflar arasında görülebilecek ihtilaflar ile bu ihtilaflara çözümler üretilmesi, hangi koşullarda hangi proje temin/teslim sistemleri seçilebileceği gibi kararların alınmasına da yardımcı olan bir modeldir. Doğru ve gerçekçi kararların doğru zamanda alınmasına olanak sağladığı için, süre ve maliyet kayıplarını da önleme açısından katkısı olacağı düşünülmektedir.

SUMMARY

AN INFORMATION SYSTEM MODEL TO SELECT APPROPRIATE PROJECT PROCUREMENT/DELIVERY SYSTEM IN CONTRACTING FIRMS

In order to overcome the difficulties faced in the theoretically and practically complex structures of the modern construction and engineering projects and realize the project in a successful manner, the project procurement/delivery system approach defining the framework of the entire project is very important. Depending on the economic and social development processes of the countries, the construction sector uses various methods, approaches and instruments in relation with the subject. The existing methods vary depending on the main criteria such as time, cost, functionality and quality. New alternative approaches are continuously developed. Project procurement / delivery system selection depends on the Owner and Contractor points of view in the construction sector. Although this study is based on a Contractor focused point of view, it should be noted that as far as the delivery decisions related to subcontractors and suppliers are concerned, the Contractor‟s position is similar to that of the Owner/Client.

Each one of the project procurement/delivery system approaches forming according to project and customer/contractor features, organizational formations and contractual arrangements do have different features, strong and weak sides. The customer/contractor is unable to know the benefits and risks of the entire systems. Because of that, project procurement/delivery system selection decisions are generally subjective and restrictive as they are made on the basis of past experiences and perceptions. There is still no systematic approach in realization of the construction process and in selecting the best project procurement/delivery system satisfying the requirements of the client and the contractor. This is one of the reasons which affects the success of the realization the construction projects. Yet the decision makers consider the entire factors and the existing project

should make a decision on the best project procurement/delivery system suiting best to the situation, based on the evaluation of past experiences. The biggest problem making this selection even harder is that failure to determine the factors influencing the project success in a systematic manner based on project procurement/delivery system, failing to find correct and realistic data with comparisons on the basis of past experiences, and lacking of the model which can record and organize these data in a systematic manner, making it possible to analyze them from the point of various parameters.

For the purposes of facilitating the selection of the project procurement/delivery system, which is one of the most important decisions of the entrepreneur/contractor throughout the project and performing this process in a systematic order, many publications have been made in construction sector and academic environment. For the selection of the project procurement/delivery system, discussions have been made and new approaches have been developed. The new models, methods and approaches so developed consider the issue from different points of view and produce solutions for the issues at different dimensions. The literature has theoretical studies on this issue in addition to many computer aided models for the subject. Among these studies are the ones for determining the strong and weak sides of the project procurement/delivery systems as well as the ones for the parameters in selecting the project procurement/delivery system and the weights of such parameters. Also there are studies which develop models, methods and approaches for the selection of the project procurement/delivery system. But each one of the models and methods so developed has some deficiencies and application difficulties. Some of the models are theoretically insufficient, while some others are theoretically sufficient in spite of not so much successful in practice or require complex mathematical calculation taking long times. As the developed models consider a limited number of factors, restricted available selection preferences of the databases, failure to include the experiences gathered in past projects into the evaluation process objectively and they may fail to show and notice the early risks, mistakes and results are the samples of the weaknesses of the

studies. Such failures of the methods and models in the conceptual and objective dimension make it harder to understand and apply the models and cause their being un-preferable by the users.

When the models developed for selecting the project procurement/delivery system are examined, it will be clearly seen that a model eliminating the failures of such models and remedying the selection process problems is needed. The main aim of the study is to develop this model as a method and approach in conceptual dimension and determine parameters, afterwards turn this conceptual constitution into a software model in objective dimension. In line with this target, a database model is developed providing the opportunity to define entire parameters, defining entire project procurement/delivery system selection criteria and the relations between the criteria, with an easily understood and employed conceptual and objective structure, providing record of the data of the past experiences within a systematic database format, facilitating an analysis of such data, assisting in making operational and strategic level decisions to the situation according to comparisons based on past experiences, developing contract management quality with a decision support system for making strategic decisions. The model, designed in the conceptual dimension, was converted into a relational database model using MS Access 2000 software and in turn, the software named “SYS – Contract Management System” was developed.

The practical, easily understood structure of the developed model in the conceptual and objective dimension and its eliminating of the deficiencies of similar studies would somehow provide a solution for the problem faced in the literature. Because the infrastructure of the model is based on the understanding of making use of the past project data, it is based on the organizational forms and the integrated information system in support of such organizational solutions. The information to be organized under “The Contract Management Module” is estimated to provide the infrastructure needed for analyzing the decisions from the point of project procurement/delivery systems in the past projects as well as their influences. In making the decision related to the project procurement/delivery system within the

various models considering the problem in its different parts and leaving the solution to experience and expertise of a final decision maker, rather than depending on the results of only one model. The model so developed prevents making incorrect contract decisions in the strategic level within the contract management and facilitates the tender and bid processes and estimates the possible problematic fields in the operational level, taking relevant measures, and assists in choosing the suitable solution path after making necessary comparisons when a problem is faced. This model also supports the contractual dimensions of the project procurement/delivery system, in defining the disputes between the parties, offering solutions to such disputes, the conditions under which the project is to be procured/delivered. Because it provides the opportunity to make correct and realistic decisions timely, it saves time and money.

1 GĠRĠġ

1.1 AraĢtırmanın Arka Planı

Modern yapı ve mühendislik projeleri, hem kavram, hem de uygulama olarak karmaşıktır. Uzun zaman alan ve büyük parasal yatırımlar gerektiren bu karmaşık süreç içinde, organizasyonda yer alan katılımcıların yapısına, risk paylaşımına, ekonomik konulara, kullanıcı ihtiyaçlarına, alan koşullarına ve zamana dayalı olarak çeşitli güçlüklerle karşılaşılmaktadır. Bu güçlüklerin üstesinden gelmek ve projeyi gerçekleştirmek için, grupların bir araya geliş biçimi ile girişimcinin organizasyonla ve ekiplerle iletişimi önem kazanmaktadır. Katılımcıların ilişkilerini ve bu ilişki içinde risk, sorumluluk ve yetkilerin yapısını belirleyen ve tüm proje çerçevesini tanımlayan sözleşme düzenlemelerini ele alan yaklaşım, proje temin/teslim sistemi olarak adlandırılmaktadır.

Projelerin tasarım ve inşa etme süreçlerinde ortaya çıkan problemleri çözmek ve bu süreçleri kolaylaştırmak amacıyla bir çok çözüm üretilmiş, özellikle proje temin/teslim kavramı süreç içinde giderek önem kazanmıştır. Ülkelerin ekonomik ve sosyal gelişim süreçlerine paralel olarak inşaat sektörünün performansının ve çeşitli projeler kapsamında kullanılan yöntem, yaklaşım ve araçların dönemsel olarak ülkeden ülkeye farklılaştığı görülmektedir. Bu süreç, özellikle uluslararası literatürde açık biçimde izlenebilmektedir.

Özellikle ABD ve Avrupa ülkelerinde inşaat sektörünün gelişim süreci incelendiğinde, ikinci dünya savaşı öncesine kadar, yaklaşık 150 yıl boyunca, inşaat projelerinin büyük çoğunluğunun geleneksel proje temin/teslim sistemi yöntemiyle gerçekleştirildiği görülmektedir (Ritz, 1994).

1950-1970 yılları arasını ele aldığımızda, yaygın olan kaynak eksikliği ile talepler, iş yükü ve projelerin karmaşıklığındaki büyük artışa bağlı olarak sektörün, bu ülkelerde yeniden yapılanma süreci içinde olduğu görülmektedir. Bu fenomenden kaynaklanan

zorlukların üstesinden gelmek için yeni sözleşme tiplerinin önerilmesine rağmen, geleneksel proje temin/teslim sistemi, yaygın olarak kullanılmaya devam edilmiştir (Barrie and Paulson, 1992).

1979 yılında İngiltere‟de The Royal Institution of Chartered Surveyors tarafından hazırlanan rapor (Ramus and Birchall, 1996), farklı tasarım ve yapım prosedürlerinin, zaman ve maliyet performansına etkilerini incelemiştir. Bu bağlamda; özel sektörde çok farklı proje temin/teslim sistemleri kullanıldığı, ancak kamusal sorumluluk ile merkezi ve yerel hükümetin ekonomide daha önemli ve etkili olduğu bölgelerde geleneksel proje temin/teslim sistemlerinin kullanıldığı belirlenmiştir. Başlıca maliyet ve zaman cezalarının, tasarım ve yapım süreci birbirinden ayrıldığı zaman meydana geldiği de saptanmıştır. Yapım Yönetim Yaklaşımı‟nın kullanımının, yapım süresi ve maliyetini kontrol yetkisini tasarım ekibine verme özelliğinin bir sonucu olarak arttığı gözlemlenmiştir. Artan maliyetler, karmaşık tasarımlar, projelerin büyüklüğünün artması ve mal sahibinin ağırlaşan talepleri nedeniyle, proje temin/teslim sistemlerinin çeşitliliğinin arttığı saptanmıştır. Ayrıca müşterilerin, geleneksel prosedürlerden memnun olmadığı belirlenmiş; Amerika‟da bu memnuniyetsizliklerin, ek taleplerdeki artma ve sonrasında meydana gelen davalar ile tasarım aşaması boyunca maliyet kontrolündeki eksiklik sonucunda oluştuğu; İngiltere‟de ise, artan maliyetlerin, yapım aşamasının yavaş ilerlemesi ve teknik hatalardan kaynaklandığı belirlenmiştir. Son olarak da, tutucu olmayan müşterilerin, çeşitli yöntemleri özellikle de yapım yönetim sistemini denemeye daha yatkın olduğu saptanmıştır (Mastermann, 1992).

1983 yılında 5000 projenin detayları ile incelendiği Faster Building for Industry adlı NEDO (National Economic Development Office) raporu (Franks, 1991), 1985 yılında Hewitt‟in (Mastermann, 1992) özel ve kamusal sektördeki 21 organizasyonu incelediği araştırma ve Rowlinson (Mastermann, 1992) tarafından katılımcılar arasında yapılan 1981 ve 1987 yılları arası dönemi aylık olarak inceleyen raporda, öncelikle geleneksel proje temin/teslim sistemlerin kullanımının 5 yıl boyunca ortalama %7 ve %14 oranında düşüş gösterdiği gözlemlenmiştir. Tasarım yapım proje temin/teslim sisteminin ise, bu dönemde popülerlik kazandığı belirlenmiştir.

1988 yılında hazırlanan Faster Building for Commerce adlı bir diğer NEDO raporu (Franks, 1991) özellikle ticari yapılarla ilgili olup; hazırlanan bu rapor, proje sonuçlarının sadece organizasyon biçimine bağlı olmadığını, etraflıca hazırlanmış bir proje stratejisi ve zaman çizelgesinin, erken dönemlerde hazırlanması gerektiğini saptamıştır. İncelenen projelerin 2/3‟ünde geleneksel proje temin/teslim sistemi, kalanlarda ise tasarım yapım proje temin/teslim sistemi ve diğer yaklaşımların kullanıldığını gözlemlemiştir. Çalışmada, endüstriyel ve ticari projelerin 1/3‟ünün zamanında bittiği, kalan projelerde ise planlanan zaman açısından aşmaların olduğu belirlenmiştir.

Bazı mal sahibi gruplarının, gereksinimlerini karşılayan kendi proje organizasyon biçimlerini, 1980 ortalarında oluşturmaya başladığı yine literatürde ifade edilmektedir. Böylece mal sahipleri, proje yönetimini, kendi tasarımcılarını, dış danışmanları ve alt yüklenicilerini koordine etmekte ve projelerinin başarıyla tamamlanmalarını sağlayabilmektedirler. Bu tip uzman özel sektör girişimcisi, devam eden yapım programını ve büyük projelerin yönetimini olanaklı kılan kaynaklara kendi bünyesinde sahiptir. Bu dönemde, halen geleneksel proje temin/teslim sisteminin yaygın biçimde kullanılmasına rağmen, tasarım ve yapım sisteminin kullanımında devamlı bir artış ve yapım yönetim proje temin/teslim sistemi yaklaşımlarının çeşitli biçimlerinde devam eden bir kullanım olduğu ifade edilmektedir (Franks, 1991; Ramus and Birchall, 1996).

Günümüzde geleneksel olmayan proje temin/teslim sistemlerinin kullanımının artmasına rağmen, yapı endüstrisinin genel performansı, zaman, maliyet, fonksiyonellik ve kalite gibi genel kriterlere dayalı olarak, vasat olmaya devam etmektedir. Bu bağlamda, proje temin/teslim sistemlerinin algılanış biçimi ve çeşitli alternatifler arasında müşterinin/yüklenicinin gereksinimini karşılayan en doğru proje temin/teslim sisteminin seçimi önem kazanmaktadır.

Tarihi gelişim sürecini ana hatlarıyla ele aldığımız proje temin/teslim sistemlerinin, günümüzde halen, inşaat sektörünün müşterileri tarafından sistematik bir bakış açısıyla algılanmadığı görülmektedir. Bu nedenle de, yapım projelerinin genel yönetimi ve detaylandırılmasında bir sistem yaklaşımının avantaj ve felsefesinin hala

yapım sürecinin bir sistem olarak ele alınıp, bu anlayış içinde doğru çalışan, ihtiyaçları en iyi karşılayan sistemin belirlenmesi, başarılı bir performansın gerçekleştirilmesi açısından önemlidir.

Gereksinimlere ve hedeflere en uygun proje temin/teslim sisteminin seçimi, hem müşteriler, hem de proje katılımcıları için kritik bir karardır. Bu karar, projenin başarısı ve müşterinin memnuniyetine katkıda bulunan çok önemli bir faktördür. Deneyimler göstermektedir ki, en uygun sözleşme tipinin seçilmesi, yapım maliyetlerini ortalama olarak %5 oranında azaltabilmektedir (Mastermann, 1992). Sektörde karşılaşılan problemlere çözüm getirmek için, proje ve müşteri/yüklenici özelliklerine göre ve çıkarlar doğrultusunda çeşitli örgütsel biçimlenmeler ve sözleşme düzenlemelerine gidilebilmektedir. Önerilen bir inşaat projesinin başarıyla gerçekleştirilmesi için, girişimci/yüklenici bir çok farklı seçenek ile karşı karşıya bulunmaktadır. Sektörün gelişimi ile giderek çok daha profesyonelce yaklaşımlar görülmektedir. Proje temin/teslim sistemlerinin her birinin farklı avantajları vardır ve her biri, gruplar arasında risklerin paylaşılmasında, proje yönetim ve kontrolünde değişiklikler göstermektedirler. Hızla gelişen teknoloji, karmaşıklaşan iş ilişkileri, malzeme, ekipman ve işgücünün rasyonel biçimde kullanımı göz önüne alındığında, projenin süre, maliyet ve kalite açısından tanımlanmış hedeflere ulaşmasını sağlayacak proje temin/teslim sisteminin seçimi önem kazanmakta ve bu seçim giderek daha da zorlaşmaktadır.

Proje başarısını gerçekleştirmek için, müşterinin/yüklenicinin seçim yapabileceği, çok farklı ve çok sayıda proje temin/teslim sistemi yer almaktadır. Her proje temin/teslim sisteminin farklı özellikleri, güçlü ve zayıf yönleri bulunmaktadır. Müşteri/yüklenici tarafından, her sistemin fayda ve riskleri bilinememekte, mevcut sistemlerin bazıları hakkında bilgi eksiklikleri bulunmaktadır. Bu nedenle de proje temin/teslim sistemi seçim kararları, genellikle, geçmiş tecrübeler ve sezgilere dayanılarak subjektif olmaktadır. Oysa proje temin/teslim sistemi, hesaplanabilen risklerin birbirini izlemesidir. Bu nedenle karar vericiler, önceki tecrübelerine dayanarak, dış çevre, projenin teknik özellikleri, katılımcıların özellikleri ve ihtiyaçları, risk gibi faktörleri ve proje temin/teslim sistemi tercihlerini tüm boyutlarıyla ile ele alıp, geçmiş tecrübelere dayalı bir değerlendirme ile o anki duruma en uygun proje

temin/teslim sistemi kararını vermelidirler. Bu tip mantıklı ve gerçekçi değerlendirmelere dayanan bir kararın alınması ihtiyacı, her proje için, disiplinli ve sistematik bir seçim sürecinin yürütülmesini gerektirmektedir.

Proje temin/teslim sistemi seçiminin, proje boyunca girişimcinin/yüklenicinin alacağı en önemli kararlardan biri olduğu ve bu kararın niteliği, bu aşamaya kadar ifade edilmiştir. Çünkü, yapı sektöründeki zayıf performansın başlıca sebeplerinden biri olarak, seçilen proje temin/teslim sistemlerinin uygunsuzluğu gösterilmektedir (Franks, 1991). Tüm bu nedenlerden dolayı, seçim sürecini kolaylaştırmak ve sistematik, gerçekçi bir düzene oturtmak için, hem sektörde hem de akademik çevrede, proje temin/teslim sisteminin seçimine yönelik, bir çok yayın gerçekleştirilmiş, tartışmalar yapılmış ve yeni yaklaşımlar geliştirilmiştir.

1.2 AraĢtırmada Ele Alınan Problemin Tanımlanması

Son 20 yılda, proje temin/teslim sistemi seçim sürecinde karar vericilere daha bilgili ve doğru seçim kararlarına ulaşmada yardımcı olmak amacıyla geliştirilen karar destek sistemleri, veritabanı modelleri ve uzman sistem tabanlı modeller literatürde yer almaktadır. Ancak, geliştirilen bu model ve yöntemlerin her birinin çeşitli eksiklikleri ve uygulama açısından güçlükleri bulunmaktadır. Modellerin bazıları, teorik açıdan yetersiz kalmakta; bazıları teoride güçlü olmalarına rağmen, uygulamada yeterince başarılı olamamakta; bazıları ise kullanımı uzun zaman alan, karmaşık matematiksel hesaplamaları gerektirmektedir. Bu nedenlerden dolayı, belirtilen modellerin anlaşılması ve uygulanması zorlaşmakta ve kullanıcılar tarafından tercih edilmemektedirler.

Yukarıda belirtilen nedenlerden dolayı, girişimcinin/yüklenicinin gereksinimlerini karşılayan en uygun proje temin/teslim sisteminin seçiminde başarısızlıklar görülmektedir. Mevcut proje temin/teslim sistemlerinin hızla artması nedeniyle, en uygun yöntemin seçimi zorlaşmakta, disiplinli, mantıklı ve objektif bir seçim yaklaşımı önem kazanmaktadır. Girişimcinin/Yüklenicinin kriterlerine en uygun proje temin/teslim sisteminin seçimine yönelik geliştirilen çözümler başarılı olamamakta, her koşulda doğru sonuçlar vermemekte, teoride sağladıkları başarıyı uygulamada gösteremedikleri için, beklentileri karşılamamaktadırlar. Bu nedenle,

boyuttaki yöntem ve modellerin yetersizliği nedeniyle, istenilen boyutta gerçekleştirilememektedir. Bu seçimi zorlaştıran en büyük problem ise, proje temin/teslim sistemine bağlı olarak proje başarısını etkileyen faktörlerin sistematik bir biçimde belirlenmiş olmaması ve geçmiş tecrübelere dayanarak kıyaslama/karşılaştırma yapılacak doğru ve gerçekçi veriler ile bu verileri sistematik bir biçimde kaydedip, organize edebilen ve çeşitli parametreler açısından analizini olanaklı kılan modellerin eksikliğidir.

1.3 Problemin Çözümüne Yönelik Mevcut ÇalıĢmalar

Yukarıda ele alınan sorunun çözümüne yönelik çok sayıda model ve yöntem geliştirilmiştir. Geliştirilmiş olan modeller, teknik ve yaklaşımlar, konuyu farklı bakış açılarından ele almakta, farklı boyutta çözümler üretmektedirler. Literatürde bu konu ile ilgilenen teorik çalışmalar olduğu gibi, uygulamaya yönelik bilgisayar destekli modeller de yer almaktadır. Bu çalışmalar arasında, proje temin/teslim sistemlerinin zayıf ve güçlü yanlarını belirlemeye yönelik yapılmış olan çalışmaların yanı sıra, proje temin/teslim sisteminin seçiminde göz önüne alınan parametreler ile bu parametrelerin ağırlıklarının belirlenmesine yönelik çalışmalar da bulunmaktadır. Bu çalışmaların yanı sıra, proje temin/teslim sisteminin seçimine yönelik model, yöntem ve yaklaşımların geliştirildiği çalışmalar da literatürde yer almaktadır. Bütün bu farklı yaklaşımlar, tez çalışması kapsamında niteliklerine göre sınıflandırılarak, önerilen modeller ve ortaya konulan sonuçlar gerektiği ölçüde ele alınacaktır.

1.3.1 Performans Kriterlerine ĠliĢkin Literatür ÇalıĢmaları

Skitmore ve Marsden (1988), proje temin/teslim sistemi seçimi için daha sistematik

çok özellikli bir yaklaşımın uygulanması ve geliştirilmesi gerektiğini kanıtlamaya

çalışmışlardır. Tartışmaları hakem kararıyla çözme, fiyat rekabeti, sorumluluk, riskten sakınma, karmaşıklık, kalite düzeyi, esneklik, zaman kesinliği, maliyet kesinliği ve hız gibi proje nitelikleri için öncelik derecelendirmesi ve faktörlerin ağırlıklarının saptanmasını öneren bir prosedür geliştirmişlerdir.

Bennett ve Grice (1990), tarafından geliştirilen çok değişkenli yaklaşımda, BEDC (Building Economic Development Committee)‟nin “Thinking About Building Guide” ve Skitmore ve Marsden‟in (1988) çalışmaları, çeşitli proje temin/teslim

sistemlerinin zayıf ve güçlü yanlarını belirlemede kullanılmıştır. Proje temin/teslim

sistemi seçim kriterleri olarak, hız, maliyet, esneklik, kalite düzeyi, karmaşıklık, kesinlik, risk, ve sorumluluk dağılımı gibi kriterler kullanılmıştır (Alhazmi and McCaffer, 2000; Chan et al., 2001; Chang and Ive, 2002; Love et al., 1998).

Franks (1990), tarafından geliştirilen proje temin/teslim sistemi derecelendirme modelinde, öncelikle her proje temin/teslim sistemi, müşterilerin büyük çoğunluğu tarafından belirlenen 7 temel gereksinimi karşılama yeteneğine göre derecelendirilmiştir. Ancak bu çalışmada ele alınan proje temin/teslim sistemi sayısı ve girişimcinin gereksinimlerinin sınıflandırılması sınırlı sayıdadır. Oluşturulan derecelendirme sistemi oldukça basit, ele alınan proje temin/teslim sistemi sayısı, müşteri gereksinimleri ve dış faktörler yetersizdir (Cheung et al., 2001; Love et al., 1998; Ng et al., 2002).

Turner (1997), proje temin/teslim sistemi seçimi için 9 kriter belirlemiş ve bunları da zamanlama, fiyat kesinliği, değişimlerin kontrol edilebilmesi, kalite düzeyi, karmaşıklık, rekabet, riskten sakınma, yönetim ve sorumluluk olarak belirtmiştir (Chang and Ive, 2002).

Love ve diğ. (1998), hız, kesinlik, esneklik, kalite, karmaşıklık, fiyat rekabeti, risk dağılımı, sorumluluk ile tartışma ve hakem kararıyla çözümleme olmak üzere 9 faktör belirlemiştir.

Alhazmi ve McCaffer (2000), aynı amaçla geliştirdikleri modelde 25 faktörden oluşan bir kriter setini ele almıştır. Müşteri ihtiyaçlarını zaman, maliyet, kalite ve genel ihtiyaçlar olmak üzere 4 kategoride; proje karakteristiklerini ise 8 kategoride sınıflandırmıştır.

Chan ve diğ. (2001), ilk etapta 23 olan kriter sayısını, delphi tekniği uygulayarak, 4 etap sonunda 11 kriter olarak belirlemiştir. Bunlar; fiyat rekabeti, zaman uygunluğu, zamanı tahmin etme, yetenekli yüklenicinin varlığı, müşterinin ihtiyaçlarının açıkça belirlenmesi, karmaşıklık, maliyet tahmininin doğruluğu, değişikliklere karşı esneklik, risk yönetimi, sorumluluk ve sistemi önceden tanımaktır.

Cheung ve diğ. (2001), proje temin/teslim sistemi seçim sürecinde, geçmiş çalışmalar ve Hong Kong‟da yapılan anket çalışmasına dayanarak, 8 kriteri göz önüne almıştır. Bu kriterler hız, kesinlik, esneklik, kalite düzeyi, karmaşıklık, riskten sakınma, fiyat rekabeti ve sorumluluktur.

Kumaraswamy ve Dissanayaka (2001), Hong Kong‟da yapılan anketler ve görüşmeler yoluyla, proje temin/teslim sistemi seçiminde dikkate alınan kriterleri öncelikle 38 tane olarak belirlemiş, daha sonra 11 kritere indirgemiştir. Bu kriterler düşük sermaye maliyeti, düşük yaşam döngüsü maliyeti, maliyet kesinliği, daha kısa yapım öncesi süre, daha kısa yapım süresi, zaman kesinliği, daha yüksek kalite, etkili ve etkin iletişim, etkili karar verme, tartışmaların en aza indirilmesi ve tümüyle müşteri memnuniyetidir.

Chang ve Ive (2002), Love ve diğ. (1998) tarafından belirlenen parametreleri kullanmış olup; bu listeden anlaşmazlıkların tartışma ve hakem kararıyla çözümlenmesi parametrelerini çıkararak 8 parametreyi esas almıştır.

Ng ve diğ. (2002), tarafından yapılan çalışma, başka çalışmalarda önerilen modellerde yer alan proje temin/teslim sistemi seçiminde kullanılan seçim kriterlerinin bulanıklığını ele almaktadır. Avustralya‟da yapılan bu deneysel çalışma ile, proje temin/teslim sistemi kriterlerine bulanık mantık yaklaşımlarının uygulanması amaçlanmıştır. Proje temin/teslim sistemi seçim kriterlerinin 8 tanesinin bulanık nitelikte olduğu düşünülmüş ve her biri için modifiye edilmiş basit bir yaklaşımla

bulanık üyelik fonksiyonları (Fuzzy Membership Functions - FMF) belirlenmiştir. Bu

çalışmada hız, zaman ve maliyet kesinliği, karmaşıklık, esneklik, sorumluluk, kalite düzeyi, risk dağılımı ve fiyat rekabeti olmak üzere 8 kriter göz önüne alınmıştır. Luu ve diğ. (2003), maliyet ve zaman kesinliği, hız, esneklik, sorumluluk, karmaşıklık, fiyat rekabeti, risk dağılımı ve kalite parametrelerini kullanmıştır.

1.3.2 Uygun Proje Temin/Teslim Sisteminin Seçimine Yönelik Olarak GeliĢtirilen Modeller

Proje temin/teslim sisteminin seçimine yönelik geliştirilen modeller, teorik olanlar ve bilgisayar destekli olanlar olmak üzere ikiye ayrılabilir.

Brandon ve diğ. (1988), tarafından “ELSIE” adlı bilgi tabanlı uzman sistem paketi geliştirilmiştir. ELSIE paketi, 4 tane birbirine bağlanmış yazılım modülü içermektedir. Bu modüller bütçe, proje temin/teslim sistemi, zaman ve fizibilite çalışmalarını içermektedir. Bu paketin proje temin/teslim sistemi ile ilgili olan modülü, sadece 5 proje temin/teslim sistemi tercihi için mantıklı tavsiyeler verebilecek subjektif bir bileşen niteliğindedir (Love et al., 1998; Mastermann, 1992; Ng et al., 2002).

Skitmore ve Marsden (1988), proje temin/teslim sistemi seçimi için daha sistematik bir yaklaşımın uygulanması ve geliştirilmesi gerektiğini kanıtlamaya çalışmıştır. Bu nedenle uluslar arası bir seçim tekniği oluşturmaya çalışmışlar ve benimsedikleri iki farklı yaklaşımı tanımlamışlardır. İlk yaklaşım, NEDO‟nun proje temin/teslim sistemi

karar grafiğine (Procurement Path Decision Chart - PPDC) dayanmaktadır. NEDO

grafiğinde, kriterler en çok üç alternatifle sınırlandırılmıştır. Bu yöntem, önceliklere göre her kriterin derecelendirilmesine olanak sağlamaktadır. Ancak her proje ve her proje temin/teslim sisteminin ağırlık faktörlerinin belirlenmesi gerekmektedir. Bu konuda asıl problem, fikir birliği içinde olmayan alandaki uygulamacılardan, ağırlık faktörlerinin objektif olarak sağlanamamasıdır. Daha sonra karşılaşılacak olan problem, her proje için, müşteri öncelik oranlarının yerleştirilmesidir. Tüm bu değerler karşılaştırılarak ve hesaplamalar yapılarak bir karar grafiği kapsamında karar verilmektedir. Bu çalışma, isteklerini açıkça ve özet olarak belirtemeyen müşteriler nedeniyle de problemli olabilmektedir.

Skitmore ve Marsden (1988), tarafından geliştirilen diskriminant analizleri yaklaşımı,

Building Economic Development Commitee (BEDC)‟nin proje temin/teslim sistemi karar grafiğinin (Procurement Path Decision Chart - PPDC) çok özellikli (multi-attribute)

kullanılmıştır. Çeşitli proje temin/teslim sistemlerinin farklı karakteristiklerine bağlı olarak bir kriterler seti altında toplanan veriler analiz edilmektedir. Bu yaklaşım, oldukça ileri bir istatistik tekniğin kullanımını gerektirmektedir. Bu nedenle de karmaşık bir bilgisayar sistemi kullanılmalıdır ve bu da zaman tüketicidir. Bu nedenlerden dolayı, zamanı önemli olan meşgul kullanıcılar için uygun bir yöntem değildir.

Mohsini (1993), risk alma ve proje kontrolü konularında mal sahibinin durumunun ve proje özelliklerinin yerleştirilmesiyle işe başlayan bilgi tabanlı bir uzman sistem sunmuştur.

Gordon (1994), proje, mal sahibi ve pazar üçlüsünü ele alarak, risk dağıtım analizleri, ürüne karşı servis analizleri gibi çıktılarla, uygun proje temin/teslim sisteminin seçiminde müşteriye yardımcı olmaktadır.

Love ve diğ. (1998), proje temin/teslim sisteminin seçimine yönelik bir sistem geliştirmek amacıyla, ampirik bir çalışma ile, öncelikli olarak kullanılabilecek proje temin/teslim sistemlerini, sonra da performans kriterlerini belirleyip, bu unsurların ağırlık faktörlerini saptayan ve uyum analizleri ile de her kritere karşı her proje temin/teslim sisteminin uyum derecesini belirleyen bir prosedür önermişlerdir. Ambrose ve Tucker (1999), müşteri ihtiyaçları ve belirli bir proje için proje temin/teslim sistemlerinin uygunluğunu incelemek için bir prosedür sağlayan, üç boyutlu etkileşim matrisi kullanmıştır (Chang and Ive, 2002; Luu et al., 2003; Ng et al., 2002).

Alhazmi ve McCaffer (2000), tarafından geliştirilen çok görüntülemeli/çok kriterli (multiscreening/multicriteria) modelde, analitik hiyerarşi sürecindeki teknikler ile değer mühendisliğinde Parker‟ın alternatif teknikleri bütünleştirilmiştir.

Chan ve diğ. (2001), her proje temin/teslim sistemi için, uzmanlardan elde edilen tercihlerin ağırlıkları ve müşteri ihtiyaçlarının değerlendirilmesinde, en iyi ve en objektif teknik olarak düşünülen çok özellikli karar analizleri yaklaşımını kullanmışlardır. Bu seçim modellerinin temel zorluğu, seçim kriterlerinin kullanım faktörlerinin belirlenmesinde, uzmanlar arasında fikir birliğinin sağlanamamasıdır. Bu

tekniği, 4 aşamalı bir araştırma olarak uygulanmıştır. 8 uzmandan elde edilen bilgilerle, her proje temin/teslim sistemi için kullanım faktörlerinin ağırlıkları konusunda fikir birliğine varılmıştır. Proje temin/teslim sistemi seçiminde çok özellikli

model gibi, subjektif bir alanda objektif tercihler elde edilmesi için uygun ve güçlü bir

yöntem olarak Delphi metodu kabul edilmiştir.

Cheung ve diğ. (2001), proje temin/teslim sistemi seçiminin genellikle karar vericinin bilgi ve deneyimlerine dayanarak aldığı subjektif bir karar süreci içerdiğini saptadıktan sonra, objektif ve subjektif yaklaşımları birleştiren bir yöntem geliştirmişlerdir. Strateji karşılaştırması için çok özellikli kullanım tekniğini kullanarak, objektif bir yapı oluşturmaya çalışmışlardır. Bu yöntemde, proje özellikleri ve tercihleri bağdaştırılarak, seçim kriterlerinin önem derecelerinin belirlenmesi sağlanmaktadır. Önem derecelerinin belirlenmesi yöntemine dayanan analitik hiyerarşi süreci, hem objektifliği, hem de değerlerin güvenilirliğini arttırmaktadır.

Kumaraswamy ve Dissanayaka (2001), tarafından geliştirilen bilgi tabanlı karar destek

sistemi (Decision Support System - DSS)‟nin örnek çekirdek modüllerinin

yapılandırılması ve analiz edilmesi için gereken bilgi, Hong Kong‟daki farklı yapı projeleri ve uzmanlardan elde edilmiştir. Verilerin istatistiksel analizlerinden elde edilen sonuçlar ile yapay sinir ağları modeli ve çoklu regresyon tekniği, önerilen modelin değerini arttırmıştır.

Chang ve Ive‟nin (2002), gerçekleştirdiği çalışmada, uygun proje temin/teslim sisteminin seçiminde, çok özellikli kullanım yaklaşımının uygulanmasıyla, subjektif algının objektif karar ilkelerine dönüşmesi sağlanmıştır.

Luu ve diğ. (2003), tarafından geliştirilen modelde, olay tabanlı kıyaslama/olaylara dayalı

sonuç çıkarma yaklaşımı kullanılmaktadır. Bu yaklaşıma dayalı olarak, olay tabanlı

kıyaslama yapan/olaylara dayalı sonuç çıkaran bir tavsiye sistemi geliştirilmiştir. Bu sistemde, farklı proje temin/teslim sistemi seçim durumları, deneyimli uzmanlardan sağlanan veriler setine göre değerlendirilmektedir. Sistemde, bulanık benzer geri

1.3.3 SözleĢme Yönetimi’ne Yönelik Modeller

Literatürde sözleşme yönetimine yönelik olarak geliştirilmiş bütünleşik enformasyon sistemine ilişkin çeşitli modeller de yer almaktadır. Bunların arasında Kanoğlu ve Arditi (2004) tarafından geliştirilen MITOS bütünleşik enformasyon sisteminin modüllerinden birini oluşturan Temin Yönetim Modülü, bütünleşik bir sistemle entegre çalışabilmesi açısından farklılık arzetmektedir. Bu modül kapsamında yer alan işlevsel bileşenler, Talepler, Siparişler, Stok, Sözleşmeler, Şartnameler olarak 5 alt başlıkta yer almaktadır. Ancak, modül kapsamında sadece çeşitli proje aktörleri ile yüklenici firma arasında düzenlenen sözleşmelere ilişkin bir performans kaydı sistem tarafından tutulmamakta; bu nedenle, belirtilen türdeki kayıtlardan yararlanarak sistemde yer alan projeler bazında proje temin/teslim sistemlerinin başarısı ve gelecekteki projeler için yol gösterici nitelikte bir değerlendirme yapılması mümkün olmamaktadır.

1.3.4 Literatürde Yer Alan Konuyla Ġlgili ÇalıĢmaların Değerlendirilmesi Literatürde ulaşılabilen ve genel hatlarıyla belirtilen mevcut bu çalışmaların, bir çok zorlukları ve eksiklikleri bulunmaktadır. Bizi bu çalışmaya yönlendiren, belirtilen bu zorlukların üstesinden gelebilecek, sistematik işleyen ve gerçekçi bir tabana oturan proje temin/teslim sistemi seçimine yardımcı olacak bir modelin geliştirilmesidir. Mevcut sistem, yöntem ve yaklaşımlarda var olan ve geliştirilmesi amaçlanan bu sistemde çözülmesi amaçlanan zorluklar ve eksiklikler şunlardır;

 Öncelikle geliştirilmiş olan modellerin, her birinin farklı faktörleri ele aldığı ve sınırlı sayıda faktörü değerlendirdiği görülmektedir. Var olan modellerin bazıları ise, düşünülen şartların sayısını sınırlamakta ve seçim sürecinde sınırlı bir yaklaşımı kabul etmektedir. Bu açıdan, tek bir modelin karar sürecinde yeterli olması olanaklı görülmemektedir.

 Var olan modellerin içerdikleri veritabanlarının mevcut seçim tercihleri de sınırlandırılmıştır. Karar verici, gerçekte var olan, ancak modelde yer almayan sistemleri değerlendirmeye alamamaktadır. Bu veritabanlarında ele alınan kriterler, genel bir nitelik taşımamakta, yani her tip projede ve her bölgede kullanılamamaktadır.

 Geliştirilen modellerde belirlenen seçim kriterleri genellikle subjektif bir yapı göstermekte; geçmiş projelerde yaşanan tecrübeleri objektif olarak değerlendirme sürecine katamamaktadırlar. Objektif, gerçekçi ve doğru verilerin yokluğu problem yaratmaktadır. Bazı çalışmalarda subjektif unsurları objektif bir yapıya dönüştürmeye çalışan uygulamalar görülmesine rağmen, yeterli bulunmamıştır. Geçmiş proje verilerine dayanan modellerin uygulanabilmesi için gerekli verileri sistematik olarak kaydeden ve bu verilerin analiz edilmesini olanaklı kılan veritabanı sistemleri gereklidir; ancak sektörde yaygın değildir.

 Modellerin bazıları, karmaşık olan ileri matematik tekniklerinin kullanımını gerektirmektedir. Bu modellerin kullanımı uzun zaman almakta ya da konusunda uzman kişilerin çalışmayı yürütmesini gerektirmektedir. Çalışmaların bazıları pratik ve kullanıcı dostu değildir.

 Bu yaklaşımların büyük çoğunluğu, bir proje için belirli bir proje temin/teslim sistemi yaklaşımının seçilmesinde, muhtemel kriterlerin, yapılabilecek hataların, sonuçların ve karşılaşılabilecek erken risklerin gösteriminde ve uyarımda başarısız olmaktadırlar.

1.4 AraĢtırmanın Hedef ve Amaçları

Tanımlanan problemin çözümüne yönelik olarak geliştirilen modeller incelendiğinde, bu modellerin içerdiği handikapları elimine etmeye yönelik ve mevcut yaklaşımlarla birlikte kullanılabilecek, karar vericinin kendi deneyimlerini de değerlendirmeye katabileceği bir modelin varlığına ihtiyaç duyulduğu anlaşılmaktadır.

Literatürdeki çalışmalar incelendiğinde, geçmiş projelerdeki sözleşme hatalarına ilişkin verilerin proje temin/teslim sistemi seçiminde kullanıldığı bir modele rastlanmamıştır. Tamamlanmış projelerde, yüklenici firmaların diğer proje paydaşları ile yaptığı temin/teslim sözleşmelerinde ortaya çıkan sorunların, gelecekteki projelerde proje temin/teslim sistemi kararlarının verilmesinde yardımcı olabileceği düşünülmüş ve bu ilkeye dayanan bir veritabanı kurgusundan çeşitli parametreler bazında analizlerin yapılabilmesinin olanaklı olacağı öngörülmüştür. Belirtilen problemin çözümüne yönelik olarak kavramsal boyutta bir yöntem ve yaklaşım

oturan nesnel boyutta bir yazılım modeli geliştirilmesi bu çalışmanın ana hedefini oluşturmaktadır. Bu tanıma göre, geliştirilecek model tek başına belirtilen karmaşık karar konusunu çözme iddiasında olmayıp; diğer modellerle birlikte çözüme katkıda bulunabilmeyi amaçlamaktadır. Bu ana hedef doğrultusunda geliştirilen modelin, aşağıdaki alt hedeflere erişim sağlaması öngörülmüştür:

 Proje ve geçmiş projelerdeki sözleşmelere ilişkin performans verilerinden yararlanarak proje temin/teslim sistemi seçiminin yapılmasını sağlayan,  Karar vericilerin anlamakta ve kullanmakta zorluk çekmeyeceği kavramsal

ve nesnel yapısı olan,

 Geçmiş tecrübelere ait verilerin sistematik bir veritabanı düzeninde kaydedilmesini sağlayarak, sürekli olarak firma bünyesinde kalacak ve tecrübelere dayalı verilerin kaybını önleyecek bir firma hafızası oluşturan,  Geçmişte yaşanan projelerde karşılaşılan durumlara ait gerçek verileri

kaydeden ve bu verilerin analiz edilmesine olanak sağlayan,

 Teorik olarak her koşulda doğru sonuç veren, ihtimal tabanlı olmayan ve gerçekte inşaat endüstrisinde uygulanabilecek bir proje temin/teslim sistemi çözümü sağlayan,

 Sözleşme yönetiminin kalitesini geliştirmeye yönelik bir bakış açısı sağlayarak, operasyonel ve stratejik düzeyde kararlar alınmasına yardımcı olan bir karar destek sistemi yapısı özelliği gösteren,

bir veritabanı modeli geliştirilmesi hedeflenmektedir.

Bu bağlamda, içinde bulunulan durumun gerekliliklerini karşılamak için, geçmişteki benzer örneklerde yaşanan tecrübeler üzerine kurulan, geçmişte yaşanmış benzer problemlere uygulanan çözümleri kıyaslayarak, bu enformasyonu şimdiki durumun çözümünde kullanabilen bir proje temin/teslim sistemi seçim modelinin kurgulanması amaçlanmaktır.

Geçmiş projelerin verilerinden yararlanılmasına ilişkin yaklaşımların, doğal olarak bu verilere erişim açısından uygun organizasyonel kalıpları ve bu örgütsel çözümleri destekleyen bütünleşik enformasyon sistemi altyapısına dayanması kaçınılmazdır. Bu

açıdan yaklaşıldığında, girişimci/malsahibi kategorisindeki aktörlerin değil; ama yüklenici firmaların bütünleşik enformasyon sisteminde “Sözleşme Yönetimi Modülü” kapsamında organize edilebilecek enformasyonun, geçmiş projelerdeki proje temin/teslim sistemleri açısından verilmiş çeşitli kararlar ile bunların etkilerini analiz etmek için ihtiyaç duyulan altyapıyı daha kolaylıkla sağlayabileceği düşünülmüş ve probleme bu açıdan yaklaşılmıştır.

Kapsamlı bir araştırma, proje temin/teslim sistemine ilişkin kararların alınmasında çok sayıda parametrenin yer aldığını göstermektedir. Bu kadar karmaşık bir karar sürecinde tek bir modelin sonuçlarına dayanmaktansa, problemi çeşitli yönleriyle ele alarak kararı nihai karar vericinin uzmanlık ve deneyimine bırakan ve bu şekilde bir sonuca ulaşmasına destek veren çeşitli modellerin birlikte kullanılması daha uygun bir yaklaşım olarak görülmektedir.

Belirtilen bu hedefleri gerçekleştirmek için adım adım izlenmesi gereken süreç şu şekilde belirtilebilir:

I. ANALİZ AŞAMASI

a. Kavramsal Boyuttaki Amaçlar

 Proje yönetimi kapsamında sözleşme yönetimine (yüklenici, alt yüklenici, mal sahibi arası ilişkiler, denetleme vb. ve alt süreçler için) ilişkin kavram, yöntem, yaklaşım, teknik ve araçların incelenmesi,

 Proje temin/teslim sistemi alternatifleri, proje temin/teslim sisteminin seçiminde etkili olan parametreler ve parametrelerin ağırlıklarının belirlenmesi ile ilgili çalışmaların incelenmesi,

 Proje temin/teslim sisteminin seçimine yönelik teorik boyuttaki çalışma, yaklaşım, yöntem, teknik ve modellerin incelenmesi,

b. Nesnel Boyuttaki Amaçlar

 Proje yönetimi kapsamında sözleşme yönetimine (yüklenici, alt yüklenici, mal sahibi arası ilişkiler, denetleme vb. ve alt süreçler için) ilişkin yazılımların

 Proje temin/teslim sisteminin seçimine yönelik nesnel boyuttaki modellerin/yazılımların incelenmesi,

 Sözleşme yönetimi ve uygun proje temin/teslim sisteminin seçimi işlevini bütünleşik bir enformasyon sisteminin bir parçası olarak ele alan ve gerçekleştiren modellerin/yazılımların incelenmesi.

II. SENTEZ AŞAMASI

a. Kavramsal Boyuttaki Amaçlar

 Uygun proje temin/teslim sisteminin seçimine yönelik olarak daha önce belirtilen hedeflere uygun, bileşen ilişkilerinin tanımlandığı bir kavramsal modelin ilişkisel veritabanı mimarisindeki yapısının tasarlanması,

 Tasarlanacak model kapsamında yer alacak, proje temin/teslim sisteminin seçiminde etkili olan parametrelere ilişkin kodlama sistemlerinin oluşturulması,

 Model kapsamında ihtiyaç duyulacak olan katılımcılar, proje niteliği, proje temin/teslim sistemi biçimleri, sözleşme tipleri, parametreler, proje süresince karşılaşılan sorunlar/anlaşmazlıklar ve bunların giderilmesi için kullanılan uygulamalara ilişkin tanımlamalar yapılması,

 Modelin, mevcut bütünleşik bir enformasyon sistemiyle entegrasyon olanağının araştırılması.

b. Nesnel Boyuttaki Amaçlar

 Belirlenen kavramsal modeli esas alan proje temin/teslim sistemi seçim modelinin ilişkisel veritabanı yapısında geliştirilmesi.

1.5 AraĢtırmada Uygulanan Yöntem

Bir önceki bölüm olan, araştırmanın hedef ve amaçları bölümünde belirtilen adımların gerçekleştirilmesinde uygulanan yöntemler şunlardır:

I. ANALİZ AŞAMASI

a. Kavramsal Boyuttaki Amaçlar

 Proje yönetimi kapsamında sözleşme yönetimine (yüklenici, alt yüklenici, mal sahibi arası ilişkiler, denetleme vb. ve alt süreçler için) ilişkin kavram, yöntem, yaklaşım, teknik ve araçların incelenmesi için literatürden ve internetten erişilen kaynaklardan yararlanılmıştır,

 Proje temin/teslim sistemi biçimleri, standart sözleşme tipleri ve proje temin/teslim sisteminin seçiminde etkili olan parametreler ve parametrelerin ağırlıklarının belirlenmesi ile ilgili çalışmalar literatürde yer alan kaynaklardan incelenmiştir,

 Proje temin/teslim sisteminin seçimine yönelik geliştirilen teorik boyuttaki çalışma, yaklaşım, yöntem, teknik ve modellerin incelenmesi için yine mevcut literatürden yararlanılmıştır,

 Proje temin/teslim sisteminin seçiminde etkili olan parametrelere ilişkin çalışmaların incelenmesi için literatürden yararlanılmış; on-line veritabanlarından erişilen dergilerden çok sayıda makale türü yayına erişim sağlanarak söz konusu yayınlar incelenmiştir,

 Proje temin/teslim sisteminin seçiminde etkili olan katılımcılar, dış çevre, proje ve proje temin/teslim sistemi niteliklerinin, parametreler ve parametrelerin ağırlıklarının belirlenmesine yönelik yöntem ve yaklaşımlara ilişkin çalışmalar, literatür, internet ve on-line veritabanlarından erişilen dergilere ulaşılarak incelenmiştir.

b. Nesnel Boyuttaki Amaçlar

 Proje yönetimi kapsamında sözleşme yönetimine (yüklenici, alt yüklenici, mal sahibi arası ilişkiler, denetleme vb. ve alt süreçler için) ilişkin yazılımlarla ilgili literatürde bulunan makaleler ve araştırma raporları incelenmiştir,  Proje temin/teslim sisteminin seçimine yönelik nesnel boyuttaki

akademik çalışmalarda geliştirilen modeller, literatürde bulunan makaleler incelenerek analiz edilmiştir,

 Proje temin/teslim sisteminin seçiminde etkili olan parametrelere ilişkin mevcut yazılımlarda dikkate alınan ve uygulanan yaklaşımların incelenmesi için literatürden yararlanılmış; mevcut yazılımlara ilişkin literatürde bulunan makaleler incelenmiştir,

II. SENTEZ AŞAMASI

a. Kavramsal Boyuttaki Amaçlar

 Proje temin/teslim sisteminin seçimine yönelik olarak daha önce belirtilen hedeflere uygun bir kavramsal modelin ilişkisel veritabanı mimarisindeki yapısının tasarlanması sürecinde ilk basamak olarak problemin çözümüne yönelik bir yöntem geliştirilmiştir. Daha sonra geliştirilen yöntemi esas alan bir ilişkisel veritabanı modeli, kavramsal boyutta tasarlanmıştır,

 Tasarlanacak model kapsamında yer alacak, proje temin/teslim sisteminin seçiminde etkili olan parametrelere ilişkin bir sınıflandırma ve liste oluşturulmuştur,

 Model kapsamında ihtiyaç duyulacak olan katılımcılar, proje nitelikleri, proje temin/teslim sistemleri, standart sözleşme biçimleri, parametreler, hatalar ve çözüm yollarına ilişkin tanımlamalar yapılması için mevcut sınıflandırma sistematiklerden uygun olanlar arasından seçim yapılması yoluna gidilmiştir,  Modelin, mevcut bütünleşik enformasyon sistemlerinden birinin yapısı içine

dahil edilmesi ya da bütünleşik yapının tüm unsurlarını içeren bir model temin edilemiyorsa, gerekli unsurların belirlenip, model kapsamına ilave edilmesi ile bağımsız olarak çalışabilen bir model geliştirilmesi alternatiflerinin her ikisi de model kapsamında olanaklı hale getirilmiştir. b. Nesnel Boyuttaki Amaçlar

 Geliştirilen kavramsal modeli esas alan proje temin/teslim sistemi seçim modelinin ilişkisel veritabanı yapısında geliştirilmesi için kavramsal boyutta

tasarlanan model, MS Access 2000 yazılımı kullanılarak ilişkisel veritabanı modeline dönüştürülmüş ve “SYS-Sözleşme Yönetim Sistemi” isimli yazılım geliştirilmiştir.

 Geliştirilen modelin uluslararası nitelikte bir yayına dönüştürülmesi, temel amaçlardan biri olarak tanımlanmıştır.

1.6 AraĢtırmanın Kapsam ve Sınırları

Araştırma kapsamında ele alınan konu, bir çok konunun arakesitinde yer alan bir problemdir. Bu konuları aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür;

 Yapı Üretiminde Sözleşme Yönetimi,

 Yapı Üretiminde Kullanılan Standart Sözleşme Biçimleri,  Yapı Üretiminde Kullanılan Proje Temin/Teslim Sistemleri,  Yapı Üretiminde Sözleşme Biçiminin Seçimini Etkileyen Faktörler,  Bilgisayarla Bütünleşik Yapım (CIC),

 Yapı Üretiminde Enformasyon Sistemleri,

 Yapıma İlişkin Enformasyon Sınıflandırma Sistematikleri,

Esas itibariyle bu çalışma kapsamında geliştirilmesi hedeflenen model, yukarıda belirtilen boyutlarda bilgilenmeyi, analiz ve sentez çalışmalarını gerektirmekte olup; bu konularda derinlemesine bilgi aktarımını amaçlamamaktadır. Bu nedenle, çalışma kapsamında, geliştirilen modele ilişkin temel ilkelerin anlaşılabilmesi açısından yukarıda sıralanan temel alanlara ilişkin konulara gerektiği ölçüde değinilecektir. 1.7 AraĢtırmanın Takvimi

Araştırmanın hedef, amaç ve yöntemleri bölümünde maddeler halinde sıralanan eylemler dikkate alınarak oluşturulan çalışma programı, Şekil 1-1‟de verilmiştir.