Temel işletme stratejileri (büyüme-küçülme-durağan-karma)

Temel işletme stratejileri işletmenin veya çeşitli iş birimlerinin yaşamlarını sürdürebilmesi ve rekabet üstünlüğü sağlayabilmesi için gelecekte yapması veya yapmaması gerekli olan iş ve faaliyetlerle ilgilidir.

Her yönetim düzeyinde uygulanabilen temel stratejiler, büyüme, küçülme, durağan (mevcut durumu koruma) ve karma stratejiler olmak üzere dört ana başlıkta toplanmaktadır.

Söz konusu bu stratejiler işletmenin iç kaynakları ve dış çevresel koşulları çerçevesinde, işletmenin ürettiği mal ve hizmetler, mevcut piyasa ve piyasa büyüme hızı, üretim ve satış maliyetleri, işletmenin yaşam seyrinde bulunduğu aşama, rakiplerine oranla işletmenin kaynakları, zaman, rakip ürünler, rakiplerin muhtemel hareket tarzları ve tepkileri gibi faktörler açısından değerlendirilerek seçilmektedir.1

Büyüme stratejileri, en temel amaçları varlıklarını devam ettirmek ve pazardaki

etkinliklerini artırmak olan işletmelerin bu doğrultuda izleyebileceği temel stratejilerden ilki ve işletmelerce en çok tercih edilenidir. İşletmelerin büyüme stratejilerini seçmesinde işletmenin kârlılığını artırma isteği, işletmenin büyümesinin iç ve dış çevre tarafından olumlu bir gelişme olarak algılanması, artan küresel rekabette üstünlük sağlama isteği gibi nedenler etkili olmaktadır.

Genel olarak büyüme, işletmenin toplam varlıklarının değeri, işletmenin piyasadaki değeri, toplam satış hacmi, işletmede toplam çalışan sayısı, örgütsel kârlılık

derecesi, yatırım ve üretim hacmi değişkenlerinin bir yada bir kaçında belli bir zaman aralığında artma göstermesi olarak tanımlanabilir.1

Büyüme amacına sahip bir işletme iç veya dış büyüme yollarını kullanarak büyümeye çalışabilir. Üretim ve satış hacmini artırmak için işletmenin mevcut pazar ve ürüne yönelik faaliyetlerini yoğunlaştırması ya da yeni ürün ve pazarlara yönelmesi söz konusu olabilir.2

İşletmeler büyümeye karar verdikten sonra en uygun (optimal) büyüklüğün ne olduğuna da karar vermelidirler. Çünkü büyümenin getireceği faydaların yanında gereksiz ya da kontrolsüz büyümenin getireceği olumsuz sonuçlar da söz konusu olabilir. Kontrolsüz, hızlı ve aşırı büyüme büyümeyi finanse edecek kaynaklara ulaşmada çeşitli zorlukların yaşanmasına neden olabilir. Ayrıca büyüme ile birlikte koordinasyonda zayıflama, işletme içinde bürokrasi, formalite ve kırtasiyeciliğin artması gibi sakıncalar da ortaya çıkabilmektedir.3

Büyük işletmelerle karşılaştırıldığında, önemli ölçüde kaynak kısıtlılığı ve çevresel belirsizliğin yarattığı risklerle karşı karşıya kalan küçük işletmeler de büyümeyi hedeflemektedirler. Diğer yandan mevcut sorunlarını aşabilmek için daha güvenli büyüme stratejilerini arama eğilimindedirler.4

Küçülme stratejileri, işletmelerin izleyeceği temel stratejilerden bir diğeridir.

İşletmeler bazen mevcut durumları ile piyasada ayakta duramayacaklarını anladıklarında ya da herhangi bir tehdit unsuru söz konusu olmaksızın karşılaştıkları bir fırsatı değerlendirebilmek amacıyla küçülme kararı alabilirler.

Bir işletmede organizasyonel küçülme, işletmenin yönetim kademelerince işletmenin verimliliğini, etkinliğini ve rekabet gücünü artırmak ve geliştirmek amacıyla alınan kararlar ve uygulamalar dizisidir. İşletmenin yöneticileri tarafından bir strateji olarak belirlenen küçülme, işletmenin işgücünü, maliyetleri ve iş süreçlerini

1 _{Özgür, a.g.e., s. 40-41.} 2_{Alpkan, a.g.e., s. 26.}

3 _{Akgemci (2008), a.g.e., s. 249.} 4_{Brouthers vd., a.g.e., s. 4.}

etkilemektedir. Genel anlamda küçülme kavramı organizasyon ölçeğinin küçülmesini ifade etmektedir.1

Küçülme sonunda işletme hiyerarşik basamaklarda azalma sağladığı gibi fonksiyonlarda da küçülmeye gider. Ancak küçülme stratejisi, işletmenin faaliyet sonuçlarının küçülmesi anlamına gelmez. Yönetim yapısını küçülterek, dış kaynakları kullanarak veya büyük bir transatlantik yerine küçük küçük gemilerden oluşan bir filo kurarak büyüme anlamına gelir ki bu durumda bu stratejiye “küçülerek büyüme” stratejisi denilebilir.2

İşletmenin piyasa payının yetersiz olduğu, daha iyi yatırım imkanlarının mevcut olduğu, yeni teknolojiler için kaynak bulunmadığı ve birleşme sonrası uyumsuzluk gösteren bölüm veya birimlerin olduğu durumlarda başvurulan küçülme stratejileri, genellikle üst yönetim düzeyinde tasarruf, kısmi ve tam tasfiye stratejileri şeklinde uygulanmaktadır.

Genellikle dış ekonomik koşulların gerileme ve durgunluk dönemlerinde uygulanan tasarruf stratejisi işletmenin iç etkinliğini artırma, maliyetleri düşürme, gelirleri artırma ve aktifleri azaltmak yoluyla faaliyetleri geriletmek amacı taşır. Kısmi tasfiye ve tam tasfiye stratejileri ise işletmenin başarılı olmayan faaliyetlerinin veya bölümlerinin kısmen veya tamamen terk edilmesi şeklinde uygunmaktadır.3

Durağan stratejiler, işletmenin mevcut durumunu korumak ve yeni faaliyet

alanlarına girerek risk almaktan kaçınmak amacıyla izlediği stratejilerdir. Genellikle dış çevrenin fazla değişmediği, piyasa koşullarının belirli bir seviyede stabl olduğu, rekabetin çok yoğun olarak yaşanmadığı durumlarda tercih edilen durağan stratejiler işletmenin mevcut durumunu sürdürmeye yöneliktir.

Durağan stratejileri seçen bir işletme amaçlarını ya hiç değiştirmemekte ya da benzer amaçları benimsemekte, büyüme hızında bir önceki yıla göre çok büyük bir artış

1_{K.S. Cameron (1994). Strategies for Successful Organizational Downsizing, Human Resource Management, Vol 33,} Number 2, pp. 189-211.s. 192.

2 _{Dinçer, a.g.e., s. 295-296.}

ya da azalış hedeflememekte, ürettiği ve sattığı mal ve hizmetleri ya hiç değiştirmemekte, ya da küçük değişiklikler yaparak sunmakta ve pazardaki mevcut durumunu korumaya yönelik hatırlatıcı reklam ve faaliyetlerde bulunmaktadır.

Ancak işletmenin faaliyette bulunduğu işin tanımını değiştirmediği durağan stratejiler hiç bir şey yapmama anlamına gelmemekte, işletme küçük iyileştirmeler yaparak mevcut durumunu korumaya çalışmaktadır. Bu bakımdan durağan stratejiler tercih edildiğinde işletmeler özellikle stratejik analiz, uygulama ve stratejik kontrol süreçlerine önem vermelidirler.

Karma stratejiler, işletmelerin birkaç temel stratejiyi aynı anda tercih edip

kullandığı durumlarda söz konusu olmaktadır. Burada farklı stratejilerin bir arada uygulanması işletmenin farklı bölüm ya da birimlerinde uygulanması şeklinde gerçekleştirilebilir. Örneğin işletmenin üretim departmanı için büyüme stratejisi tercih edilirken, pazarlama bölümünü küçültme stratejisi izlenebilir. Ya da ürettiği mal ve hizmetlerden bazılarının üretiminden vazgeçerek diğer mal ve hizmetlere daha çok ağırlık verebilir. Diğer taraftan faaliyette bulunduğu bazı pazarlardaki faaliyetlerini azaltma veya pazardan çıkma stratejisi izlerken, aynı zamanda yeni pazarlara girme stratejisini seçebilir.

Temel stratejiler işletmelerde her yönetim düzeyinde ve çeşitli iş birimlerinde çevresel fırsat ve tehditler karşısında işletmenin varlık ve yeteneklerine uygun olarak uygulanmaktadır. Ancak bu durumda değişik düzeylerde uygulanan temel stratejilerin amaç, kapsam ve bakış açılarında faklılıklar da olabilmektedir.