Teknik Analiz Araçları ve Yöntemleri

Teknik analiz, basit ifadesiyle, belirli bir hisse senedinin gelecekteki fiyat hareketlerinin öngörülmesi amacıyla fiyat hareketlerinin incelenmesini içeren bir analiz yöntemidir. Teknik analiz, sermaye piyasasındaki fiyatların kendi içinde önceden izlenebilecek bir trende sahip olduğunu varsayar. Teknik analiz, geçmiş fiyat hareketlerini inceleyerek, gelecekte fiyatların hangi yönde değişeceğini tahmin etmeye çalışır. Böylece, piyasada fiyatların düşme ya da yükselme eğilimine girdikleri dönemleri tespit ederek yatırımcıların alım ve satım davranışlarının zamanlamasını

yapmaya çalışır. Kısaca, temel analiz hangi hisse senedinin alınması gerektiği sorusuna cevap ararken, teknik analiz ne zaman alınması gerektiği sorusuna yanıt aramaktadır.

Hisse senetlerinin fiyatları çoğu zaman temel değerlerinden farklıdır. Reel ve finansal piyasalarda fiyatlar arz ve taleple belirlenmektedir. Hisse senetlerinin fiyatları çoğu zaman gerçek değerine göre değil, insanların ne değer biçtiğine göre belirlenmektedir. Talep, alıcıların davranışını; arz ise, satıcıların davranışını yansıtmaktadır. Dolayısıyla, piyasalar insanların değer algısını yansıtmaktadır. Teknik analiz, matematiksel ve ekonomik modellerle, öngörülen değerle algılanan değer arasındaki uyuşmazlıkları analiz etmektedir.

Finansal piyasaların etkinliği, teknik analizin de en önemli çıkış noktasını oluşturmaktadır. Bu teoriye göre, piyasalar etkin ise, piyasada beklenen getirinin üzerinde ekstra bir kazanç elde etme olanağı yoktur73. Etkin piyasa savunucularının tersine, bugünün finansal piyasalarında teknik analiz daha önemli bir yer edinmektedir^*. Etkin piyasalarda, fiyatlar tüm bilgileri yansıttığı için hem temel, hem de teknik analiz ile fiyat belirlemek mümkün olmayacaktır. Zayıf formadaki etkin piyasada, fiyatlar hâlihazırda geçmiş fiyatları yansıttığı için teknik analiz hiçbir şekilde gelecek fiyatları tahmin edemeyecektir. Yarı etkin piyasada ise, temel analiz de fiyat tahmininde çok faydalı olmayacaktır. Güçlü etkin piyasada ise, hiçbir analiz tekniği kullanılamayacaktır. Dolayısıyla, pek çok akademisyen teknik analizin fiyatları tahmin ettiği piyasaların, zayıf formda dahi etkin olamayacağını savunmaktadır.

Ancak, bugünkü piyasalarda şartlar sürekli değiştiği için etkinlik de değişebilmektedir. Bu nedenle teknik analiz de, temel analiz gibi tahmin ve analizde önemli bir araç olarak kalacaktır. Bu alandaki henüz net olarak araştırılmamış bir konu ise, iletişim ve bilgisayar teknolojisinin gelişmesi ile yatırımcıların bilgilere hızlı bir şekilde ulaşıp analiz etmeleri mümkün olduğu kadar, yatırımcıların analistlerin yorumlarına da hızlı bir şekilde ulaşmaları sonucu, temel ve teknik analiz sonuç ve yorumlarının da yatırımcıları etkilemesidir. Bu etkileme doğru olacağı kadar, hatalı bilgilerin zamanında filtrelenmemesi sonucu, yanıltıcı da olacağından yanlış fiyatlamalara sebep verebilir (www.babypips.com, 2013).

73 FAMA, Eugene F., “Foundations of Finance”, Basic Books, New York, 1976.

*

Bu hızlı değişimin en önemli nedeni gelişen iletişim ve bilgisayar teknolojileri ile yatırımcıların hızlı bir şekilde bilgiye ulaşabilmeleri ve bu bilgileri değerlendirebilmeleridir. Ayrıca, vadeli piyasaların gelişmesi de bu değişime önemli katkıda bulunmuştur, zira bu tür piyasalar teknik analiz için elverişli ortamı sağlamaktadırlar.

Teknik analiz, piyasanın dönüm noktalarını daha erken dönemlerde belirleme sanatı olarak da tanımlanabilir. Aslında teknik analiz, elektronik gibi tekniğe yönelik değil, tıp mesleği gibi teşhise yöneliktir. Her piyasa gibi, hisse senedi piyasasını da arz ve talep oluşturur. Goldberg ve Schulmeister (1988) teknik analiz ve piyasa etkinliği üzerine yaptıkları çalışmada, teknik analizde kullanılan saatlik verilerin günlük verilerden daha verimli sonuçlar vereceğini göstermişlerdir74. Ayrıca, bu çalışmalarında teknik analizi vadeli piyasada uygulamanın normal piyasaya göre daha kazançlı olduğunu görmüşlerdir. Sonuncu olarak da, çalışmalarında filtre kuralının diğer kurallardan daha önemli alım-satım sinyalleri verdiğini incelemişlerdir.

Bununla beraber, Friedman’ın (1953) ve Fama’nın (1970) öncülük eden çalışmalarından itibaren dahi, teknik analizin tahmin amacıyla kullanılması tartışmalı bir konu olmuştur, hatta teknik analizin kullanışsız olduğuna dair pek çok makale yayınlanmıştır75. Bazı yayınlarda, arz ve talebe geç yanıt veren hisse senetlerinin başarılı teknik analiz için anahtar olacağı belirtilmiştir. Ancak, teknik analiz uygulayıcılarından Frankel ve Froot (1990) piyasa analistlerinin teknik analize önem verdiklerini not etmişlerdir76. Euromoney tarafından 1980 yıllarında yapılan bir ankete göre de temel analizden teknik analize doğru bir yönelim vardır. Elektronik sistemlerin gelişmesi ile, tüm bilgiler en hızlı şekilde yayınlandığı için ve Routers, Telerate gibi gerçek zamanlı finansal hizmetler de bu bilgiler ile birlikte teknik analizleri de sundukları için teknik analiz olgusu piyasada hızla yayılmıştır.

Temeli, trendlerin belirlenmesi tekniği olan teknik analiz, analistlerin bu trendlere göre tahminler yapmasını ve tahminler ile yapılan işlemler sonucunda trendin olağan hareketinin speküle edilebileceği mümkündür. Froot ve diğerleri (1992) teknik analizlerin, hisse senetlerinde aşırı fiyat hareketleri sonucu baloncuklara neden olduklarını77

, Conrad ve Kaul (1988) ise, az miktarlı hisse senetlerinden oluşan portföylerde yaptıkları çalışmada bu portföylerin haftalık getirilerinin otokorelasyonlu

74 GOLDBERG, Michael; SCHULMEISTER, Stephan, “Technical Analysis and Stock Market

Efficiency”, Working Papers 88-21, C.V. Starr Center for Applied Economics, New York University, 1988.

75

WONG, Wing-Keung; MANZUR, Meher; CHEW, Boon-Kiat, “How Rewarding Is Technical Analsysis? Evidence from Singapore Stock Market”, Working Paper No 0216, Department of Economics, National University of Singapore, 2002.

76 FRANKEL, Jeffrey A.; FROOT, Kenneth A., “The Rationality of the Foreign Exchange Rate: Chartists, Fundamentalists, and Trading in the Foreign Exchange Rate”, American Economic Review, Cilt 80, Mayıs 1990, ss.181-185.

77 FROOT, Kenneth A.; SCHARFSTEIN, David S.; STEIN, Jeremy, “Heard on the Street: Information Inefficiencies in a Market with Short-term Speculators”, Journal of Finance, Cilt 47, 1992, ss.1461-1484.

olduklarını tespit etmişlerdir78. Shiller (1984, 1987) irrasyonel yatırımcı davranışlarının fiyatların aşırı yükselmesi ve piyasa volatilitesi ile sonuçlanacağını bulmuş, hatta Ekim 1987’deki dünya genelinde yayılan hisse senedi krizinin özellikle teknik analizden kaynaklanmış olabileceğini belirtmiştir79

.

Teknik analize göre, bir menkul değere ilişkin değerlemede bulunurken ekonomik faktörlerin incelenmesi zorunlu değildir. Teknik analizcinin yoğunlaşma alanı direkt o menkul değerin, (hisse senedinin, piyasa endeksinin) fiyatı, işlem miktarı hareketleri, trendi, kısaca onun arz ve talebidir. Yani teknik analizci için önemli olan, firmanın ne yaptığı değil o firmaya ait hisse senedinin borsadaki performansıdır.

Teknik analiz, pek çok gösterişli ve egzotik araçlar barındırmasına rağmen, aslında pazardaki arz ve talebi inceleyerek fiyatların gelecekte hangi yöne gideceğini tahmin etmeye çalışır. Teknik analizin araçlarını iyi kullanmayı öğrenerek daha iyi bir yatırımcı veya analist olmak mümkündür.

Sonuç olarak, yöneticiler, zamanlarının büyük bir çoğunluğunu karar almak için harcamaktadırlar. Doğru ve tutarlı kararların alınabilmesi, o kararların alınabilmesi için gerekli olan bilgilerin üretilmesi ihtiyacını doğurur. Bu da bilgi sistemlerinin tasarlanmasıyla mümkündür. Karar destek sistemleri bir bilgi sistemi olup, özellikle belirsizlik seviyesi yüksek olan kararlar için analitik modeller kullanarak, karar vericiye destek sağlayan sistemler olarak tanımlanmaktadır.

Teknik analistin görevi, pazarın davranışını ve onun fiyatlara yansımasını incelemektedir. Bu analiz için fiyat grafikleri ve teknik göstergeler en büyük yardımcısıdır. Teknik analizin temel kuralları içinde bu grafikleri sürekli inceleyerek dengenin hangi yöne gelişmekte olduğunu anlamaya çalışır. Bir teknik analist portföyünü oluşturmakla ilgili bir karar problemi ile karşı karşıyadır. Kullanıcı uygulamada veri tablosu olarak kullandığımız bilgileri kolayca elde edebilir. Fakat bir tabloda ve farklı özellikleri olan binlerce sayıyı, bir model oluşturmadığı sürece kararına destek verecek şekilde kullanamayacaktır80

.

78

CONRAD, Jennifer; KAUL, Gautam, “Time-Variation in Expected Returns”, Journal of Business, Cilt 61, 1988, ss.409-425.

79 SHILLER, Robert. J., “Stock Prices and Social Dynamics”, Brookings Papers on Economic Activity, Cilt 15, Sayı 2, Brookings Institution, 1984, ss. 71-87, ve SHILLER, Robert. J., “Investor Behaviour in the October 1987 Stock Market Crash: Survey Evidence”, NBER Working Paper No 2446 Reprinted in Market Volatility, MIT Press, 1987.

80 ÇETİNYOKUŞ, Tahsin; GÖKÇEN, Hadi, “Borsada Göstergelerle Teknik Analiz için bir Karar Destek Sistemi”, Gazi Üniversitesi Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi Dergisi, Cilt 17, No:1, 2002, ss.43-58.

Şekil 1.5: Çeşitli Teknik Analizler Yöntemleriyle Çizilmiş BİST100 Endeks Grafikleri

Bilgi teknolojileri her gün daha hızlı geliştikçe bu analizleri yapabilmek için yeni yöntemleri, yeni yöntemleri daha etkin kullanabilecek daha fazla veri yığınını ortaya çıkmaktadır. Spektral analiz de, geçmiş verilere dayanan ve geçmişteki devirlerini, olayların oluşum sıklığını inceleyen bir yöntem olarak, teknik analiz yönteminin mantıksal yapısına benzemektedir. Dolayısıyla, burada, teknik analiz bölümünde anlatılanlar, ikinci bölümde incelenecek olan Spektral Analizin konusu için temel bilgi olarak değerlendirilebilir.

1.4. MENKUL KIYMETLER BORSALARI ÜZERİNE YAPILMIŞ