Tefsirinin Kıraât Açısından Önemi

Tûsî’den önce Şiâ nezdinde telif edilen tefsirleri kıraât ilmi açısından incelemek, Tûsî’nin tefsirinin kıraâtler açısından önemini daha belirgin bir şekilde ortaya koyacaktır. Tûsî’den önce Şiî müfessirlerin kaleme aldığı ve günümüze ulaşan tefsir sayısı oldukça azdır. Bu tefsirler sırasıyla şu şekildedir:

İmam Hasan el-Askerî’ye nispet edilen Tefsir: Bu tefsirin Hasan el-Askerî’ye

ait olduğuna dair birtakım şüpheler vardır.194 _{Mevcut olan tefsiri kıraâtler açısından}

incelediğimizde, kıraâtlerden istifade yoluna gidilmediğini müşahede ettik. Besmelenin tefsiriyle başlayıp195 Fatiha, sûresinden devam ederek Bakara sûresinin 282. ayetinde son bulur. Tefsirini yaptığı her ayette imamlardan nakillerde bulunmasından dolayı rivayet tefsiridir. Dil açısından tahlillerde bulunmayıp, daha çok rivayetlerin ve ayetlerin uzun bir şekilde tevillerini ele almıştır.

Fûrat el-Kûfî ve Tefsiri: İlk dönem Şiî tefsirler arasında zikredilen bu tefsir,

Tûsî’nin tefsirinden önce kaleme alınmıştır. Tefsiri incelediğimizde, genelde Kur’an

193 _{Tûsî, et-Tibyân, I, 82.}

194 _{Habibov, Aslan, “İmâmiyye Şia’sının Tefsir Tarihi ve Günümüze Ulaşan En Eski Şiî Tefsirler”,}

Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2008, VIII, S. I, s. 224.

195 _{Hasan el-Askerî, Ebû Muhammed Hasen b. Alî el-Hâdî b. Muhammed el-Cevâd et-Takī (260/874),}

ilimleri, özelde kıraât ilmi açısından ayetler ele alınmayıp, mukaddimesinde de belirtildiği üzere, imamların rivayetlerinden meydana gelmektedir.196 _Fatiha’dan

Nas’a kadar tüm sûreleri ihtiva eden eserde her ayetin tefsiri yapılmamıştır. Tefsirini yapmış olduğu ayetler, ehl-i beyt ile ilgili ayetlerdir. Söz konusu ayetleri, senetleriyle birlikte verdiği rivayetlerle tefsir etmektedir.

Ayyâşî ve Tefsiri: İmamiyye Şiâ’sının önemli kaynaklarından biridir.197

Mukaddimesinde, imamların rivayetine verdiği önemden söz etmektedir. Ayyâşî’ye göre, Allah, Kur’an’ın tevilini Resulüne öğretmiştir. Allah Resulü’de Hz. Ali’ye öğretmiştir.198 _{Ayetlerin tefsirinde imamlardan zikrettiği rivayetlerin yanı sıra kendi}

görüşlerine de yer vemiştir. Ağırlıklı olarak rivayetlerin yer aldığı bu tefsir, Kehf sûresi ile son bulmaktadır. Kur’an’ın tamamının tefsirinin yer almadığı bu eserde kıraât ilmine dair bilgiler bulunmamaktadır.

Ali b. İbrâhim el-Kummî ve Tefsiri: İlk dönem Şiî rivayet tefsirlerinden biri

olan Kummî tefsiri, Şiâ’nın önemli kaynakları arasında yer almaktadır. Tefsirinde sürekli olarak ehl-i beytin faziletlerini ön plana çıkartmaktadır.199 _{Eser, ayetlerin}

tefsirinde imamların rivayetlerini kaynak olarak kullansa da Kummî kendi görüşlerine de yer vermiştir. Uzun bir mukaddime ile başlayan eserde, Kur’an ilimlerinin açıklaması ayetlerden örneklerle zikredilmiştir. Ancak bunlar arasında kıraât ilmi hakkında bir bilgi bulunmamaktadır. Kur’an ilimleri içerisinde daha çok, nâsih- mensûh, müteşabih ayetler, takdim- tehir, zahir- batın sebeb-i nüzûl gibi konuları ihtiva etmektedir.200

İlk dönem Şiî tefsirlere Tûsî’nin hocası Şerif el-Murtazâ’nın “Tefsirü’ş-Şerif

el-Murtazâ = Nefâisü’t-Te’vil”201 adlı tefsirini de kıraâtler açısından incelememiz,

196 _{İbn Fûrat el-Kûfî, Ebü'l-Kâsım Fûrat b. İbrâhim (takriben 310/922), Tefsiru Fûrat el-Kûfî, (thk:}

Muhammed El-Kâzım), Vizaret-i Ferheng u İrşad-i İslamî, Tahrân 1416/1995, s. 45.

197 _{Ayyâşî Tefsiri hakkında daha detaylı bilgi için bknz: Gül, Recep Emin, Şia Tefsirlerinde Hadis}

Kullanımı, El-Ayyâşî Örneği, Ankara 2016.

198_{Ayyâşî, Ebü'n-Nasr Muhammed b. Mes’ud (320/932), Tefsirü'l-Ayyâşî, (thk:Haşim Resulî Muhallatî)}

Mektebetü’l-İlmiyyeti’l-İslâmiyyeti, Tahrân [t.y], I, 17.

199 _{Şen, Ziya, Şîa’nın Kıraatlere ve Kur’ân Tarihine Bakışı, İstanbul 2013, s. 47.}

200 _{Kummî, Ebü’l-Hasan Ali b. İbrâhim (329/941), Tefsirü’l-Kummî, (thk: Tayyib el-Musevi el-Cezairî),}

Dârü’l Kitâbi’n-Neşr, Kum 1367, I, 2 – 27.

201 _{Söz konusu tefsir hakkında daha detaylı bilgi için bknz: Cennet, Mehmet Zülfi, Şiî/Usûlî Geleneğin}

konuyu daha da belirgin hale getirecektir. Şerif el-Murtazâ’ya göre, kıraât, vahiy lafızlarının harflerinde ve teşdîd, tahfîf gibi hususlardaki ihtilaflardır.202 _{Murtazâ’nın}

kıraâtleri kullanımı, dile ve manaya verdiği önemden kaynaklanmaktadır. Her ayeti kıraâtler açısından tahlil etmeyip, birkaç yerde kıraât vecihlerine yer verdiği görülmektedir.203 _{Kimi zaman kıraâtleri okuyanlarına nispet ederken, kimi zaman da}

ravileri nakletmeden kıraâtleri vermiştir. Hüküm istinbât etmek için kıraâtlere başvurmayıp, daha çok dil, üslup ve görüşünü desteklemek amacıyla kıraâtlere müracaat ettiğini söyleyebiliriz. Çoğunlukla mütevatir kıraâtleri tercih ederken bazen de görüşünü desteklemek için şâz kıraâtlere de itibar etmiştir.

Şerif el-Murtazâ’yı bir kenara bırakırsak, ilk dönem Şiî tefsirlerde görüldüğü üzere, ayetler kıraât açısından tahlil edilmemiştir. Tûsî’nin Kur’an İlimlerini ve görüşlerini tefsirinde zikretmesi onu kendinden önce telif edilen tefsirlerden farklı kılmıştır. Hocası, Şerif el-Murtazâ’dan kıraât ilmini aldığını söylemek doğru olmaz. Çünkü Şerif el-Murtazâ’nın tefsirini incelediğimizde onun kıraât ilmine Tûsî kadar yer vermediğini görmekteyiz. Bu yönüyle de Tûsî’nin tefsiri önemini korumaktadır.

Tûsî, Kur’an İlimlerinin tamamını tefsirinde toplamaya gayret etmiş ve bu ilimler arasında özellikle kıraât ilmine büyük ölçüde yer vermiştir. Tûsî’nin kıraât ilmini hangi hocalardan aldığına dair, elimizde bilgi bulunmamakla birlikte, onun kıraât vecihlerinde kullandığı kaynakların daha çok dil âlimlerinin eserleri olması ve bu eserlerde kıraât vecihlerinin yer alması, bu ilmi Sünnî âlimlerden aldığı düşüncesini çağrıştırmaktadır. İbn Haleveyh, İbn Mücahid ve Taberi’yi kıraâtlerde kaynak olarak kullanması da dikkat çekici bir özelliktir. Ayrıca, tefsirinde zikrettiği kıraât vecihlerini incelediğimizde Sünnî âlimlerin kıraât kitaplarıyla uyum arz etmesi ve kıraâtleri tahlil ederken Sünnî âlimlerin usûlleri ile paralellik göstermesi bu düşüncemizi güçlendirmektedir.

Tûsî’nin tefsirinde kıraât tahlillerine yer vermesi, onun bu konudaki geniş bilgisine işaret etmektedir. O kıraât vecihlerini verirken “sahih” ve “şâz” kavramlarını

202 _{Şerîf el-Murtazâ, Ebü’l-Kâsım Alemülhüda Ali b. Hüseyn ( 436 / 1044 ), Tefsirü’ş-Şerîf el-Murtazâ}

= Nefâisü’t-Te’vil, thk: Seyyid Mücteba Ahmed el- Musevî, Müessesetü’l- Alemi li’l- Matbuat, Beyrut

2010, I, 92.

kullanmaktadır. Ayrıca kıraâtleri Mushaf imlâsı ve Arap dili açısından da incelemektedir. Bu yönüyle Sünnî âlimlere muvafakat etmektedir.

Gerek sahih gerekse şâz kıraâtlerin dil ve mana açısından tevcihlerini yapan Tûsî, kimi zaman tercihte bulunurken, çoğu zaman herhangi bir görüş belirtmeyip, tercihi okuyucuya bırakmıştır. Tercihte bulunurken, daha çok kıraâtin senet açısından sahih olması, kıraâtin mushaf imlâsına uyması, dil ve mana açısından mantıklı olması ve mezhebî düşüncesine uygun olması gibi kriterlere dikkat etmiştir.