Teşvik Politikaları

3.1.1.Teşvik Kavramının Tanımı ve Özellikleri

Ülkeleri ekonomik yönden güçlendirmek, refahını artırmak için kaynaklarını belirlenen hedefler doğrultusunda yönlendirilmesini sağlamak adına Devlet tarafından kullanılan yöntemlerden biri teşviklerdir. Ülkelerin teşviklere gerek duymalarında çeşitli etmenler ön plana çıkmaktadır. Bu etmenler arasında; istihdamı artırmak, ekonomik ve sosyal kalkınmayı sağlamak, sanayileşme ve teknolojik gelişmeyi gerçekleştirmek, ihracatı artırma, yabancı sermayeyi ülkeye çekme, bölgeler arası dengesizlikleri gidermek sayılabilir (Özdaş, 2009:9).

Teşvik, “belirlenen ekonomik hedeflere ulaşmak için bazı faaliyetlerin diğer faaliyetlere nazaran öncelikli ve hızlı gelişmesini sağlamak için devlet tarafından çeşitli şartlar altında verilen nakdi ve/veya nakdi olmayan destek, yardım ve özendirmeler” olarak tanımlanabilmektedir (Dürüs, 2005:3).

Devlet tarafından yapılan teşvik uygulamalarının temelinde ülke kaynaklarının daha aktif ve daha optimum sektörlere kanalize edilmesi hedeflenmektedir. Ayrıca teşvik politikaları son dönemlerde gerilemekte olan alanların tekrar rekabet edilebilir hale getirilmesinde, ekonomik dalgalanmaların etkilerini azaltmada, sanayileşmenin hızlandırmasında aktif kullanılmaktadır (Yayar ve Demir, 2012:121).

2012/28328 sayılı Bakanlar Kurulu’nun Devlet Yardımları Hakkındaki Kararının birinci maddesinde kaynakların katma değeri yüksek yatırımlara kazandırmak, istihdam ve üretim miktarını artırmak, yatırımlarda devamlılığın sağlanmasıyla kalkınma sürecini

78

hızlandırmak, teknolojik gelişimi artırmak, bölgeler arası dengesizlikleri gidermek vb. amaçlarla yatırımlar ile araştırma geliştirme faaliyetleri desteklenmektedir, ifadeleri ile teşvikin genel amacından bahsedilmiştir (19 Haziran 2012 Tarih ve 28328 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı).

Teşvik kavramının temel özellikleri hakkında ise şu hususlar dile getirilebilir. Teşvikler; devlet tarafından KİT (kamu iktisadi teşebbüsleri) ile özel sektörde çalışan gerçek kişilere (esnaf ve ticaret erbabı) ve işletmelere verilmektedir. Teşvik sisteminin, teşvikten yararlanan ve teşviki sağlayan olarak iki tarafı bulunmaktadır. Teşviklerin gerek nakden yapılan desteklerde, gerekse de vergisel yükün azalması yönünden yapılan teşviklerde devlete ciddi bir mali yükü olduğu söylenebilir. Teşvikten yararlanan açısından da gerek vergisel yükün azalması noktasında gerekse de yapılan nakdi yardımlar sayesinde büyük bir fayda sağlamaktadır. Yine teşvikler, ülke içinde bölgesel yönden gelişmişlik farklılıklarının azaltılmasında ciddi faydaları bulunmaktadır (Kılıç, 2015:29).

İyi bir teşvik politikası izlenmesi için de şu hususlara dikkat edilmesi gerekmektedir. İyi bir teşvik politikası öncelikle piyasaların etkinliğini ve piyasalardaki rekabeti artırıcı etkisi olmalıdır. Ayrıca teşvik mevzuatı net ve belirgin olmalıdır. Tek bir mevzuat çatısı altında birleştirilmelidir. Yine piyasada öncelikli sektörleri ve kalkınmada öne çıkan bölgeleri hedef alan, işletmenin hangi aşamada (üretim, yatırım, işletme) teşvike ihtiyaç duyduğu zamanı tespit ederek destek sağlayan bir teşvik politikası güdülmelidir (Akçay, 2017:3-4).

3.1.2.Teşvik Politikalarının Amaçları

Ülkeden ülkeye teşvik politikalarının amaçları değişse de genel itibariyle aşağıda belirtilen amaçların gerçekleştirilmesi sağlanmaya çalışılmaktadır (Organ,1998:7-8; Ar,2009:10-11; Duran,1997:49,52):

 Ekonominin ihtiyacına göre kaynak dağılımını sağlamak,  Teknolojik ve sanayileşme yönünden gelişmeyi sağlamak,  İstihdamın güçlendirilmesi ve artırılmasını sağlamak,

 Gerek bölgesel gerekse de ülkesel anlamda kalkınmayı (sosyal ve ekonomik yönden) sağlamak,

 Küresel rekabet ortamında öne çıkartacak malların üretilmesini ve geliştirilmesini sağlamak,

 Bölgesel gelişimin sağlanarak, nüfus hareketlerini (göç olgusunu) azaltmak.

3.1.3.Teşvik Türleri

Teşvik türleri dört başlık halinde aşağıdaki gibi incelenebilir (Yavan, 2011:35-38; Candan ve Yurdadoğ, 2017:161; Buyrukoğlu, 2014:22; Başer, 2015:73-74):

 Kullanılan araçlara göre teşvikler;

 Ayni Teşvikler; İşletmelere ve sektörlere yönelik maliyeti azaltan veya tamamen kaldıran, muafiyet, istisna vb. gibi avantajlar sağlayan nakdi olmayan teşviklerdir. Devletin organizesi ile yapılan endüstri havzaları, sanayi siteleri gibi yerlerde çalışan işletmelere sağlanan altyapı (elektrik, su, telekomünikasyon) hizmetlerinin düşük bedellerle veya bedel alınmadan verilmesi bu teşvik kapsamında değerlendirilebilir.

 Parasal (Nakdi) Teşvikler; Devlet tarafından yatırım projelerine karşılıklı (düşük faizli) ya da karşılıksız olarak (hibe, prim vb.) verilen teşviklerdir.  Vergisel Teşvikler; Devletin alma hakkı olan vergileri almaktan vazgeçtiği

vergiler bu kapsamda değerlendirilmiştir. Bu teşvik türü kapsam olarak geniş bir alana yayılmış vaziyettedir. Karşımıza şahıs ve kurum kazançlarından alınan vergilerin oranların düşürülmesi gibi çıkabilirken, aynı zamanda ihracat, ithalat, ülke dışı faaliyet karşılığı vergi indirimi gibi teşvik şeklinde de çıkabilir.

 Diğer Teşvikler; Yukarıda yazılı teşvikler haricinde piyasaları (piyasa ayrıcalıkları, döviz kuru ayrıcalıkları) desteklemek, sosyal yaşamı (çevre, sağlık ve güvenlik çalışmalarına belirli standartlar getirmek) düzenlemek (düzenleyici teşvikler), çeşitli altyapı (elektrik su vb.) faaliyetlerini sübvanse etmek amaçlı geliştirilen teşvikler olarak karşımıza çıkmaktadır.  Amaçlarına göre teşvikler; araştırma geliştirme ve teknolojik gelişimi

sağlamak, rekabeti artırmak, küçük ve orta büyüklükteki işletmelere destek sağlamak, ülkeye dış yatırımcıları çekmek, üretimin ve ihracatın artırılmasını sağlamak gibi amaçlar doğrultusunda verilen teşviklerdir.

80

 Kapsamına göre teşvikler;

 Genel Amaçlı Teşvikler; Ekonominin bütününü kapsayan ve seçici özelliği olmayan teşvik araçlarına genel amaçlı teşvikler denmektedir. İş konusu ve bölge farklılığı gözetilmeden uygulanan bu önlemler kurumlar vergisi oranlarının düşürülmesi veya ücret üzerinden alınan vergilerde indirim yapılması gibi yöntemlerle gerçekleştirilmektedir.  Özel Amaçlı Teşvikler; Ekonominin tümünü kapsamayan, belli bir

ekonomik faaliyetin ya da çabanın genişletilmesi, yavaşlatılması ya da geriletilmesi amacıyla seçicilik kıstası olan parasal ya da parasal olmayan önlemlerdir.

 Veriliş Aşamalarına Göre Teşvikler;

 Yatırım Öncesi Uygulanan Teşvik Türleri; Organize sanayi bölgelerinin veya küçük sanayi sitelerinin kurulmasını hızlandırmak, hazine arazilerini verimli yatırım projeleri hazırlayanlara sunmak, üniversite-sanayi işbirliğini kurup geliştirmek, teknopark, bilgi ve teknoloji merkezleri kurmak şeklinde sıralanabilir.

 Yatırım Aşamasında Verilen Teşvik Türleri; İthal edilen makine ve teçhizat için gümrük ve fon muafiyeti, düşük faizli uzun vadeli yatırım kredisi, vergi, resim ve harç muafiyeti ve indirimleri, yatırım teşvik primi, katma değer vergisi istisnası söz konusu teşvik araçlarını oluşturmaktadır.

 İşletme Aşamasında Verilen Teşvikler; düşük faizli işletme kredisi

temini, hızlandırılmış amortisman, yeniden değerleme, kullanılmış makine ve teçhizat ithalinde vergi avantajları ve yatırım indirimi olarak sıralanabilir.