Tasarım Sürecini Etkileyen Faktörler

Tasarımın hazırlanması sürecinde hem tasarımcıdan hem de çevreden kaynaklanan bir takım faktörler bulunmaktadır. Tasarımcı, tasarım hazırlamak için, tasarım ilke ve elemanlarını uygun şekilde kullanabilmeli, bunu ürüne en iyi şekilde yansıtabilmelidir. Tasarımcı özgün çalışmalar ortaya koyabilmesi için, yaratıcı bir düşünce gücüne sahip olmalıdır. Tasarımcı dünya trendlerini takip edebilmeli, bunları tasarımlara aktarabilmelidir.

Tasarımcının tasarım sürecini etkileyen özellikleri dışında, tasarımcıyı sınırlayan faktörlerde bulunmaktadır. İşletmenin tasarımcıya sunduğu imkanlar ve bütçe özgün tasarımlara ulaşmada tasarımcıyı zorlamaktadır. Ayrıca firma yöneticilerinin kendi istekleri doğrultusunda tasarımları yönlendirmesi de süreci etkileyen faktörlerdendir. Özgün tasarımlara yapılan yönlendirmeler, çalışmanın sanatsal bir çalışma olmaktan çıkmasına neden olmaktadır (Kutlu, 2001, s.21).

Bir ürünün tasarlanması sırasında tasarımı yönlendiren ve tasarımcının tasarımına etki eden faktörler şu şekilde sıralanabilir;

2.6.1. Tasarımda İnsan

Tasarımda en önemli faktör ürünün tüketici ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde üretilmesidir. İnsan; sosyal, kültürel, teknolojik, ekonomik ve estetik değerleri etkilemekte ve bu değerler zamana göre değişiklik göstermektedir (Sezgin ve Önlü, 1992, s.85).

2.6.2. Tasarımda Üretime Uygunluk

Tasarımı yapılan ürünün üretim açısından da elverişli olmasına özen göstermek gerekmektedir. Üretim açısından elverişli olmayan bir ürünün tasarımı, üretim maliyetlerinin yükselmesine, kullanımda sorunlar çıkmasına neden olmakta ve dolayısıyla kaliteyi de etkilemektedir ( Üreten, 1997, s. 168).

2.6.3. Tasarımda Ekonomiklik

Tasarımları ve tasarımcıyı ekonomik faktörlerde etkilemektedir. Yapılacak tasarımlar ve moda daha önceki yıllardan elde kalan kumaş, iplik, boya vb. tekstil kapsamına giren her malzemenin en iyi şekilde kullanılmasını sağlayacak şekilde belirlenir. Her yıl dünyanın belli başlı tekstil üreticileri ve tasarımcıları bu malzemeleri ne şekilde değerlendireceklerine karar verirler ve estetik bir şekilde sanat öğelerini de kullanarak ve süsleyerek kullanıma sunarlar. Buna bağlı olarak gelecek yılın modası bir yıl önceden hazırlanmaktadır ( Saldıray, 1984, s.80).

Tasarımcının tasarımlarını gerçekleştirmesinde işletmenin izlemiş olduğu politikalar, işletmenin ekonomik durumu, tüketici istekleri, hammadde, yardımcı malzeme ve pazar, tasarımı yapılan ürünün hitap edeceği sosyal çevre ve kültürel yapıda tasarıma ve tasarımcıya etki eden faktörlerdir (Aydın ve Çakar, 1993, s. 271).

2.6.4. Tasarımda Estetik

İnsan yaradılışının temelinde var olan estetik duygusu, tüm tasarım çalışmalarında titiz bir şekilde araştırılan ve eserin içerisinde kullanılmakta olan tasarımın önemli bir öğesidir. Tasarım kavramında, tekstil gibi kullanım amaçlı, endüstriye yönelik ürünlerin tasarımında ürünün işlevselliği birinci derecede önem taşımasının yanında, kişisel beğenilerin ön plana çıktığı ve kişiye özel tasarımların ağırlık kazandığı günümüzde yaratıcı süreç, özellikle estetik öğeler açısından daha fazla önem taşımaktadır. Yaratıcı süreç ürünün işlevselliği üzerinde de etkili olmaktadır. Estetik öğeler tasarımların ayırıcı özelliklerinden birisidir. Estetik öğelerin ilgi çekiciliği ve anlatım bütünlüğü taşıması bir şeyin beğenilme veya beğenilmemesinde önemli etkendir. Tasarımın estetik boyutunu, tasarım yapılırken kullanılan nokta, çizgi, doku, renk ve tonlama gibi tasarım öğeleri ve ölçü, yön, zıtlık, denge, ritim, benzerlik, egemenlik gibi tasarım ilkeleri belirler. Ayrıca tasarım öğelerinin bir bütün içinde kullanılması, bunun yanında tasarım ilke ve öğelerinin beraber bir ahenk içinde kullanılması da ürünün albeniliğini de oldukça etkiler. Yapılan tasarımın estetik değerinin artmasına da böylece katkıda bulunmuş olunur (Atasoy, 2004, s.19).

Tekstil tasarımında estetik, tekstil ürününün renk, biçim, desen, doku, malzeme, teknik bütünlüğü içinde oluşturulan yüzey görünümü ve bu bütünlüğün oluşturduğu tarzdır. Yaratıcı süreçte tekstil tasarımcısı tasarımlarında estetiği yakalamak amacıyla, renk, desen, doku, malzeme ve teknik gibi kriterleri aynı potada eritip, gelişen teknoloji, toplumun değişen sosyo - ekonomik kültürel değerleri, yerine getireceği işlev, günün moda eğilimlerini de göz önüne alıp ve kendi yaratıcılığını ön plana çıkararak, benzerlerinden farklı görsellik ve estetik değer taşıyan tekstiller tasarlamalıdır. Günün moda eğilimlerine uygunluk, son dönemde kişiye özel tasarım düşüncesi gibi çağın gerektirdiği günceli yakalama kaygıları estetik boyuta destek veren unsurlardır. (Önlü, 2004, s.91).

Estetiksel boyutu yüksek bir ürünün satışını da yükseltmek kolaydır. Ürünü alan müşteri ilk etapta görünümden etkilendiği için, yapılan tasarım estetik yönünden etkileyici olur.

2.6.5. Tasarımda İşlev

İşlev, farklı bir adıyla fonksiyon, en basit tanımı ile ortaya konan ürünün işlevsel bir amaca hizmet etmesidir. İşlevselliğin iki yöntemi vardır.

1. Tasarımcı ürünün işlevselliğini düşünerek, ürüne estetik bir görünüm kazandırmayı, yani ürünün estetik boyutunu ürünü işlevsel hale getirdikten sonra irdelemeyi hedefler.

2. Tasarımcı işlev ve estetiği bir bütün olarak düşünerek, hem ürünün işlevselliğini yaratıcı düşünceyle daha da geliştirir hem de ona estetik bir boyut katar.

Tasarlanan bir ürünün estetik yönünün yanında işlevselliği de o ürünün satın alınabilir olması bakımından önemlidir. Sanatsal alanda yapılan ürünlerin görsel yönüyle değerlendirilmelerinin yanında, fayda amacına yönelik ürünlerde işlevsellik yönü ön plana çıkmaktadır. Tüketicilerin bir üründen beklentileri ve ihtiyaçlarını karşılaması doğrultusunda o ürünün işlevselliği önem kazanır.

Günümüzde yaşanan teknolojik alandaki büyük değişim ve gelişim tüketiciyi ürün beklentileri konusunda bilinçlendirmiştir. Bir ürünün yeni, farklı ve güzel olmasının dışında yaşamı kolaylaştıran ve amaca hizmet eden özellikleri de içinde barındırması gerekir (Yılmaz, 2000, s.17).

Sanat yapıtlarında estetik nitelik ve buna bağlı olarak özgün olma koşulu ön planda olmasına rağmen, tekstil gibi kullanım amaçlı olan ürünlerin tasarımında işlevsel olma zorunluluğu, eş değer bir öneme sahiptir. Malzemesi tekstil olan faydalı ürün seri olarak üretilmedikçe, estetik değerlerle bezeli özgün bir sanat objesinden başka bir şey olmayacaktır. Bir ürün kullanım amacına hizmet ettiği oranda değer kazanmaktadır. Yani ürünün estetik görünümünün yanında dayanıklılığı ve kullanım kolaylığı da piyasadaki çok çeşidin arasında seçimi sağlayan unsurlardır. Sadece modaya ya da faydaya bağlı tasarımlar kısa ömürlü olmaktadır. Bu nedenle işlevselliği sağlayacak her unsur tasarımda iyi düşünülüp buna göre planlanmalıdır.

Teknolojinin çok hızlı gelişimi, her geçen gün farklı tekstil malzemelerinin ortaya konması, var olan malzemelerin özelliklerinin geliştirilmeleri, tekstil makinelerinin özelliklerinin ve kapasitelerinin arttırılmaları ve örnek sayısı arttırılabilecek pek çok teknolojik gelişimi özgün tekstil ürünlerinin oluşturulmasında göz ardı edilmemesi gereken en önemli faktörlerdendir. Günümüzde teknolojinin gelişimine paralel olarak tekstil ürünlerinin estetik görünümleri farklı boyutlara ulaşmış aynı zamanda ürünün seri üretiminin yapılması sağlanmıştır.

Teknolojinin gelişimi sayesinde, geniş halk kitlelerinin hizmetine, işlevselliği ve estetik değerleri yüksek hızlı, ucuz ve çok sayıda ürünler sunulmuştur (Önlü, 2004, s.92-93).

2.6.6. Tasarımda Malzeme Ve Teknik

Bir ürün tasarımının niteliği estetik öğe ve ilkeler dışında kullanılan materyal, yapım tekniği ile de bağlantılıdır. Tasarımda bütünlük, öğeler arasındaki uyum ile sağlanır. Teknik tasarım öğeleri dikkate alınmadan sadece estetik açıdan değerlendirilerek oluşturulmuş bir tasarım, eksik bir tasarım olmaktadır ve bu tasarım tasarımcıyı istediği sonuca ulaştırmamaktadır. Tekstil tasarımında da herhangi bir yapı elemanında olduğu gibi kullanılan malzeme ve yapım tekniği tasarımda büyük rol oynamaktadır. Bu nedenle tasarımda hedeflenen amaçlar doğrultusunda malzemenin tekniğe uygunluğu, zorunludur. Çünkü ürün tasarımındaki bütünlük ve mükemmellik ürün kalitesini de sağlayacaktır.

Yapısal özellikleri oluşturan teknik tasarım öğelerinin bir diğer özelliği de tasarımcıyı zorlayan yönüdür. Çünkü her tekniğin her malzemeye uygulanabilir

olmayışı, tasarımcıyı kullanım amaçlarına yönelik ürün oluşturmada sınırlayan bir özelliktir (Sarıoğlu, 1994, s.395).

Tekstil sektöründe marka yaratmak amacı ile ilginç tasarımlar yapılmakta, tüketicinin dikkati çekilmektedir. Bu tasarımlarla görsel olarak da, farklı malzeme kullanmasıyla da değişik koleksiyonlarla ortaya çıkmakta, tasarımcılarda yaratıcılık yönlerini bu koleksiyonlarda göstermektedir. Malzeme ve teknik bilgiye sahip olan tasarımcı, yaratıcılığıyla bu niteliklerini birleştirdiği anda ortaya farklı ürünler koyabilmektedir. Tasarımcı yenilikleri takip ettiği, araştırma yaptığı ve bunları kullandığı oranda özgün alabilmektedir. Bu koleksiyonlar firmaların kendilerini tanıtma yöntemleri olarak tanımlanabilir. İlginç koleksiyonlar dışında firmaların tüketicilere hazırladıkları kullanıma uygun koleksiyonları da bulunmaktadır (Yılmaz, 2000, s.13).

Son yıllarda teknolojinin de gelişmesiyle farklı malzeme ve teknikler kullanılarak değişik tasarımlar yapılmaktadır. Tekniğin farklı olması sektörde ileri gitme anlamında büyük bir adımdır. Teknik unsurlar ve malzeme sektördeki yenilik olarak adlandırabileceğimiz unsurların başında gelmektedir. Yeniliklerle tasarım ve işlevsellik buluştuğunda da ortaya mükemmel bir ürün çıkmaktadır.