Tasarım Kararı Ağ Modeli ve Yüksek Performanslı Binalar için Tasarım Sürec

Magent (2005) yaptığı doktora tezi çalıĢmasında yüksek performanslı binalar için tasarım sürecini incelemiĢ ve yeni bir tasarım süreci geliĢtirmiĢtir. Magent yüksek performanslı binalar için tasarım sürecinin tanımlanmadığını ifade etmiĢ ve bu problemden yola çıkarak ―karar odaklı süreç‖ ve ―yeterlilik-tabanlı metot‖ (competency based approach) kullanarak yüksek performanslı binalar için kullanıĢlı olacağını söylediği bütünleĢik tasarım süreci modelini oluĢturmuĢtur. ÇalıĢmanın ilk aĢamasında tasarım-karar modelini önermiĢtir. Bu model Ģekil 3.5’de görüldüğü gibi konik yapıda bir modeldir. Bu konik model karar sürecinin doğasına uygunluğu temsil etmek için kullanılmıĢtır. Karar seçenekleri analiz ve bilgi yardımıyla daralmakta ve bir taahhüte ulaĢarak bir seçim yapılmaktadır. Karar zaman çizelgesi içindeki herhangi bir zamandaki belirsizlik koninin çapıyla temsil edilmiĢtir. Yeni seçenekler göz önünde bulundurulduğunda belirsizlilik büyümekte, bilgi sağlandığında ve seçenek analizleri yapıldığında belirsizlik azalmaktadır.

ġekil 3.5. Önerilen Tasarım-Karar Modeli (Magent 2005)

Magent (2005)’in önerdiği konik model kuralcı tasarım yaklaĢımı modelleri içinde anlatılan Van Bakel (1995)’in tasarım sürecini ifade ettiği spiral modelle benzerlik göstermektedir. Van Bakel modelin gerçekte spiral yerine kaotik bir biçimde gerçekleĢtiğini de ifade etmiĢtir. Magent önerdiği tasarım-karar modelinin (design- decision model) tasarım ortamının bir parçası olduğunu belirtmiĢtir. Bu tasarım ortamını ise kavramsal bir tasarım kararları ağı olarak modellemiĢtir. ġekil 3.6.’da görülen modeli tasarım kararları ağ modeli (design decision network model) olarak tanımlamıĢtır. Bu modelde karar verme süresi sonunda ortaya çıkan taahhütün ilerideki karar verme süreçleri için bilgiyi oluĢturduğunu belirtmiĢtir. Kararlara ek olarak tasarım sürecinde analizlerin yapıldığını söyleyen Magent, bu analizleri (simülasyonlar, maliyet hesaplamaları ve araĢtırma) model içinde dikdörtgen kutularla temsil etmiĢtir. Ayrıca bu tasarım ortamının, tasarım geliĢirken kararlar ve analizler kadar tasarımdan sorumlu kiĢileri de içerdiğini ifade etmiĢtir. Tasarımdan sorumlu kiĢilerin becerileri ve bilgileri tasarım karar ağını oluĢturan kararları, bilgileri ve analizleri direkt olarak etkilemektedir. Bu bilgi ve beceriler ise tasarım karar ağı modeli içinde yeterlilikler olarak karakterize edilmiĢ ve altıgen Ģekilde temsil edilmiĢtir.

ġekil 3.6. Önerilen Tasarım Karar Network Modeli (Magent 2005)

Magent çalıĢmasında Tasarım Karar Network Modeli’nde geliĢtirilen teoriye dayanarak enerji sistemleri tasarım sürecini değerlendirmek üzere bir tasarım süreç modeli de geliĢtirmiĢtir. Bu modelde IDEF (Integrated DEFinition) model yöntemini kullanmıĢtır. IDEF Amerika BirleĢik Devletleri Hava Kuvvetleri tarafından Integrated Computer Aided Manufacturing – ICAM (BütünleĢik Bilgisayar Destekli Üretim) programı kapsamında 1970’lerin sonunda geliĢtirilmiĢ bir modellemedir. On altı farklı metodu bulunan IDEF’in simulasyon, nesne-tabanlı analiz/tasarım, bilgi edinme, fonksiyonel modellemeden veri elde etme gibi geniĢ kullanım alanları bulunmaktadır (Mayer ve ark. 1995).

ġekil 3.7’de görülen IDEF temel modelinde:

Girdi: aktiviteyi gerçekleĢtirmek için gerekli bilgi veya nesneler Çıktı: aktivite gerçekleĢtiğinde ortaya çıkan bigi veya nesneler Kontrol: gerçekleĢen aktiviteyi yöneten koĢullar ve durumlar Mekanizma: aktiviteyi uygulayan kiĢiler veya araçlar

IDEF modeli bir seri diyagramların sürecini temsil etmektedir. Aktiviteler arasındaki bilgisel iliĢkileri tanımlamaktadır. Bu diyagramlarda aktiviteler kutularla ifade edilirken, aktiviteler arasındaki arayüzler kutucuklara giren veya çıkan oklarla veya çizgilerle ifade edilmektedir. IDEF’de hiyerarĢi diyagramları kullanmaktadır. Diyagramın en üst seviyesinde A0 aktivitesi süreci tek bir aktivite olarak göstermektedir. Bu aktivite A1,A2,A3… gibi alt aktiviteler eklenerek detaylı diyagrama dönüĢmektedir. Bu ayrıĢma süreci, modelin hedefine ulaĢabileceği seviyeye kadar sürmektedir (De Wilde ve ark. 2002).

ġekil 3.8. Yüksek Performanslı Binalar için Tasarım Süreci Modeli (Magent 2005)

Magent Ģekil 3.8.’de görülen tasarım süreci modelinin ayrıca her aktivitesi için alt aktiviteleri de tanımlayarak IDEF modeli içinde modelin alt seviyeleri olarak ifade etmiĢtir. Magent çalıĢmasında toplamda üç farklı model geliĢtirmiĢtir. Bu modeller; Tasarım Kararı Ağ Modeli, Yüksek Performanslı Binalar için Tasarım Süreci Modeli ve Yüksek Performanslı Binalar için Tasarım Süreci Değerlendirme modelleridir. Tasarım Süreci Değerlendirme Modeli daha önce geliĢtirilen iki modele dayanarak yüksek performanslı binaların tasarım sürecinde takip edilmesi gereken adımları özetleyen bir karar-tabanlı süreç değerlendirme modeli olmuĢtur. Magent (2005) tasarım süreci değerlendirme modelinin testini veya doğrulamasını çalıĢması kapsamında yapmamıĢtır. Bu modelin yüksek performanslı binaların tasarımı için adımları özetleyen, karar-

tabanlı süreç/değerlendirme aracı sağladığını ifade etmiĢtir ve bu modeli çalıĢmada geliĢtirilen diğer iki modele dayandırmaktadır. Bu modelde ilk aĢama bir ekibin oluĢturulmasıdır. Bu ekibin oluĢturulmasıyla binanın istenen fonksiyonu belirlenebilecektir. Daha sonraki adım ise karar tabanlı tasarım süreci haritasının geliĢtirilmesidir. Bu adımı takiben de anahtar kararlar bütün süreç içerisindeki zamanlarında, hem de organize edildikleri aĢamada değerlendirileceklerdir. Bu adımdan sonra ise kararlar için gerekli olan bilgiler belirlenecektir. En son adımda ise sürecin uygulanabilmesi için yeterlilikler tanımlanacaktır (Magent 2005). Magent Tasarım Kararı Ağ Modeli ve Yüksek Performanslı Binalar için Tasarım Süreci Modellerini örnek olarak seçtiği üç bina örneğinde enerji sistemleri özelinde test etmiĢtir. Her örnek için proje sahibi ve kullanıcılarıyla, mimar, makine mühendisi ve enerji sistemlerinde etkisi olan diğer katılımcılarla anketler yapmıĢ, tasarım dokümanları ve proje raporlarını incelemiĢtir. Magent’in oluĢturduğu modellerden yüksek performanslı binalar için tasarım süreci modeli ve tasarım kararı ağ modeli birbiriyle çok benzer modellerdir. Tasarım süreci modeli IDEF modellemesi içinde tasarım evrelerini bir hiyerarĢi içinde tanımlamaktadır. Bu hiyerarĢi içinde hangi evrelerde paydaĢlar içinden kimlerin yer aldığını ve hangi araçların kullanıldığı IDEF modelinin ―mekanizma‖ verisinde bellidir. Aynı Ģekilde o tasarım evresinde kullanılan veriler, içinde bulunulan durum Ģartları ve o tasarım evresinde elde edilen sonuçlar da model içinde yer almaktadır. Tasarım karar ağ modeli ise o tasarım evrelerindeki farklı tasarım alternatifleri arasında veya tasarım bileĢenlerinin alternatifleri arasında karar vermek için kullanılan bir modeldir. Bu model içinde verilmesi gereken tasarım kararı ile ilgili yapılması gerekli analizler baĢka bir deyiĢle tasarım alternatiflerini değerlendirmek için yapılan hesaplamalar, simulasyonlar vb. yer almakta ve bu değerlendirmeyi yapacak olan paydaĢların bu alanda sahip oldukları bilgi ve becerileri de gösterilmektedir. Bu anlayıĢla, tasarım karar ağ modeli bir hiyerarĢi biçiminde modellenen tasarım süreci modelinin içinde yer almaktadır.