4.TARTIŞMA VE SONUÇ

Bu araştırmada 19-70 yaş arası kişilerin Covid-19 salgınının başladı-ğı süreçte komplo teorilerine inanma ile bilime inanma arasındaki ilişki incelenmiştir. Araştırmanın bağımsız değişkenleriyle ilgili çıkan sonuçlar tartışılmıştır.

Araştırmada kadınların erkeklerden daha yüksek bilim inancı oldu-ğu bulgusu elde edilmiştir. “Tarihsel açıdan yaygın bir alışkanlıkla eril ile nesnel olan ve daha özelde eril ile bilimsel olan” bağdaştırılmaktadır ve hatta bilimsel/nesnel düşünen bir kadının ‘tam bir erkek gibi’ düşündü-ğünü, aksine bilimdışı bir argümanı savunan bir erkeğin ‘tam bir kadın gibi’ konuştuğunu ileri sürmek mümkün gözükmektedir (Özsoy, Öztürk ve Kahraman, 2017). Kadınların eğitim hayatının geç başlamasının yanı sıra bilim ve kadının bağdaştırılamamasının zaman alması kadınların bi-limsel anlamda ilerlemesine yine de engel olamamıştır (Alptekin, 2011).

Bu nedenle bilime inanan ve bilim yapan çok sayıda başarılı kadınlar bu-lunmaktadır. Ancak ne var ki toplumlar tarih boyunca fikir ve kuram üret-meyi, icat ve keşif yapmayı başarılı kadın örneği var olsa da mevcut yapı, düşünce üretme, tutarlı kurgular oluşturma ve icat/keşif yapma işlevlerini erkeklerin başarabileceğine inanmıştır. Bu nedenle bilim ve bilme olayının cinsiyetle bağdaştırılmaması gerekir (Fox Keller ve Evelyn, 2007). Nite-kim araştırmada kadınların bilime olan inancının daha yüksek çıkması bu bilgiyi doğrulamıştır.

Covid-19 salgınında sosyal medyada en çok gündemde olan kitle, yaşlı grubu olmuştur. Dünya genelinde 65 yaş üstü insanların kovid-19 virüsünden dolayı sağlığına dikkat etmesi gerektiğinden çok bu kişile-re yaklaşılmaması gekişile-reken grup olarak algı oluşturulmuştur. Covid-19’un yaşlı kişilerde çok yüksek morbidite ve mortalite oranlarına neden olma-sı, kitle iletişim araçları ve sosyal medya aracılığıyla çok sık olarak dile getirilmiştir (Altın, 2020). Ayrıca COVID-19 salgınından önce yapılmış araştırmalarda, %15 düzeyindeki yaş ayrımcılığı, aniden patlak veren pan-demi nedeniyle daha da artmıştır (Buz, 2015). Yaş ilerledikçe insanlarda bilime olan ilginin ya da inancın azaldığı görülmektedir. G.H. Hardy’nin

“gençler teorem ispatlamalı, yaşlılar ise kitap yazmalı” ifadesi ile genç-lerin öğrenmeye açık ve yeterli kapasitede olduğunu; yaşlıların ise elde ettikleri önceki bilgi ve deneyimlerini kullanması gerektiğini belirterek

bi-lime inancın ve yaratıcılığın bir yaşı olduğunu vurgulamak istemiştir (Kök, 2003). “Tarihsel süreç itibariyle 16. yy.’dan bu yana bakıldığında, bireyin tüm yaşam sürecinin yedi dönemden oluştuğunu kabul eden Shakespeare (1564-1616), bu dönemlerin yaşlılığı ifade eden son iki aşamasını, “Nasıl Hoşunuza Giderse” isimli şiirinde, fiziksel yapının değişmesi ve bedensel özürlerin ortaya çıkmasının yanında, davranış ve algılamalardaki değişik-liklerin baş gösterdiği ve özellikle zihinsel fonksiyonların zayıfladığı bir dönem olarak değerlendirmiştir” (Koç, 2000). Dolayısıyla yaşlılık döne-mine elinde olana sahip çıkma ile bilimsel anlamda yeni gelişmeleri öğre-nememe durumunun hakim olduğu ve bu yaş grubunun bilime olan inancı-nın diğer yaş gruplarına oranla daha düşük olabileceğini söylenebilir.

Komplo zihniyeti ve komplo teorilerine inanma ölçeği puanlarının bi-reyin cinsiyetine göre istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık göstermediği tespit edilmiştir (p>0,05). Bir araştırmada kadınların Covid-19 komplo teorilerini onaylama olasılıklarının öğrenilmiş çaresizlik ve komplocu dü-şünme bakımından önemli ölçüde erkeklerden daha düşük olduğunu gös-termiştir (Cassese, Farhart ve Miller, 2020). Ancak bu araştırmada cinsiyet bakımından bir farklılık bulunmamıştır. Romenlerin COVID-19 komplo teorilerine olan inançlarını inceleyen bir araştırmada da cinsiyetin komplo teorileri üzerindeki herhangi bir spesifik etkisi görülmemiştir (Stoica ve Umbreș, 2020).

Pandemi, virüs anlamında temiz olan aile bireyleri için bile, evde kalmayı da beraberinde getirdiği için ruhsal ve ekonomik zorluklar ba-kımından büyük bir stres kaynağıdır. Özellikle özel sektörde çalışanlar ve ev yaşamını sevmeyenler için büyük bir zorlanma olarak görülmektedir.

Bu etkilenme sosyal izolasyonu ve sosyal ilişki zorluklarını artırabilecek öz-izolasyon stratejileri ile daha da kötü bir duruma gelebilir (Van Bavel, 2020). Bugüne kadar, COVID-19’un uygulanabilir bir aşısı olmadığı ve te-davisi zor olduğu için (Arabi, Murthy ve Webb, 2020) hastalık bulaşma ko-nusundaki bilimsel ilerlemeler göz önüne alındığında,bu süreçte yetkililer insanlara sürekli ellerini yıkamalarını ve sterilize etmelerini, sosyal mesafe ve seyahat önlemleri gibi profilaktik (tıbbi tedbirler) önermişlerdir ancak bu önlemler kesin çözüm olarak görülmemektedir (Wilson vd., 2020). CO-VID-19 salgını, uzun vadeli stratejiler ve sürdürülebilir davranış değişik-likleri gerektirmektedir. Bu uzun süreçte halkın gereksinimleri vardır ve evde kalma, sosyal mesafeli olma gibi aşırı beklentilerin vatandaşların mahremiyeti, özgürlüğü ve refahı üzerinde ciddi etkileri bulunmaktadır (Porat, Nyrup, Calvo, Paudyal ve Ford, 2020).

Kriz durumlarında kapsayıcı olacak ve farklı yaş gruplarının her tür-lü ihtiyacını karşılayacak müdahalelerin tasarlanması onların ilgisini çek-mek, özel durumlarını ve ihtiyaçlarını anlamak bakımından çok önemlidir.

Tarihsel olarak, kriz sırasındaki iletişim; engelli insanlar, bilişsel

sınırla-malar veya düşük okuryazarlık düzeyleri dahil olmak üzere savunmasız ki-şiler için erişilemez olmuş ve bu da onların bilgi alamamasına ve zamanın-da hareket edememelerine neden olmuştur (Campbell, Gilyard, Sinclair, Sternberg ve Kailes, 2009). Ancak teknolojinin ilerlemesi sonucu, dünya genelinde hükümetlerin halkı kitle iletişim araçlarıyla motive etmesi onli-ne sosyal etkinlikler düzenlemesi, her yaş ve cinsiyetteki kişilerin medeni durum, sosyal yaşam, inanç ve eğitim düzeyleri farketmeksizin bilgilendi-rerek komplo teorilerinin oluşmasına olanak vermediği düşünülmektedir.

Araştırmada komplo zihniyeti ve komplo teorilerine inanma ölçeği puan-ları evde kalma ve yaşam tarzına göre anlamlı bulunmamıştı. Bu durum, Türk halkının zor durumlarda kenetlenerek bir bütün oluşturması, tarih bo-yunca görülen sıkıntılarda yoksunluklara, zorluklara katlanabilmesi, kural-lara sıkı sıkıya uyması ve belirli bir iç disiplin oluşturması ile açıklanabilir.

Araştırmada komplo zihniyeti ve komplo teorilerine inanma ölçeği puanlarının eğitim durumuna göre anlamlı bir farklılık bulunamamıştır.An-cak COVID-19 ile ilişkili komplo teorilerini araştıran bir çalışmada eğitim düzeyi daha düşük olanlarda daha yüksek komplo inançları ve hükümet tepkilerine karşı daha olumsuz tutumlarla pozitif (zayıf da olsa) korelasyon göstermiştir (Georgiou, Delfabbro ve Balzan, 2020). Yapılan bir çalışma-nın genel sonuçlarına göre sadece lise eğitimi almış olanlarda komplo teorisi inançları çok yüksek bulunmuştur. Bulgular daha eğitimli olanların, kanıtlardaki kusurları bulmalarını sağlayan analitik veya eleştirel düşün-me becerilerine maruz kalma olasılıklarının daha yüksek olduğunu gös-termektedir (Georgiou vd., 2020). Genel olarak eğitim seviyesi ile komplo teorilerine olan inanç ters orantılıdır. Eğitim seviyesinin artması komplo teorilerine olan inancı azaltır (Birinci, 2019). Bu bilgi diğer çalışmalarla da tutarlıdır (Georgiou ve ark., 2019; van Prooijen, 2017). Eğitimli kişiler, aynı zamanda daha fazla bilimsel bilgiye, sayısal kavramlar konusunda eğitime ve daha iyi bilişsel akıl yürütme becerilerine sahiptirler (Kovic ve Fuchslin, 2018). Bu araştırmada eğitim seviyesi düşük olan kişilerin sayısının az olması (ilkokul ve ortaokul mezunu=%7.2) ve bu durumun da sayısal verileri etkilemesinin komplo teorilerine olan inancı azalttığını düşündürmektedir.

Araştırmada komplo zihniyeti ve komplo teorilerine inanma ölçeği puanları bireyin Covid- 19 ile ilgili haberleri takip etme sıklığına göre an-lamlı bir farklılık göstermemiştir. Ancak önemli bir faktör olan sosyal med-ya platformları uzun süredir sağlıkla ilgili med-yanlış bilgilendirmenin temel dağıtıcıları olarak kabul edilmektedir (Allington, Duffy, Wessely, Dhavan ve Rubin, 2020).Covid-19 salgını sürecinde endişe verici olan bu durum;

hastalığın çok sayıda yanlış, yanıltıcı veya doğrulanmamış COVID-19 ha-ber içeriğinin kamuoyuna “yanlış bilgi” olarak yayılmasını kapsamaktadır.

Yanlış bilgi, “bilimsel kanıt eksikliği nedeniyle şu anda yanlış olan

her-hangi bir gerçek iddiası” olarak tanımlanabilir (Tasnim, Hossain ve Ma-zumder, 2020). COVID-19 ile ilgili yanlış anlamaları ve yanlış bilgileri açıklamadan önce, bilimsel ilgi bakımından, inanç kümesini, onların kabul edilmesini ve bir şekilde yanlış bilgilerin reddedilmesini teşvik edebilecek mekanizmalar hakkında daha derin bir kavrayış içinde olmak çok önemli-dir (Ahinkorah, Ameyaw, Hagan Seidu ve Schack, 2020). Mantık yürütme, basit ve klasik muhakeme bakış açısını kullanarak, haber içeriğinin doğru-sunu ortaya çıkarmayı sağlıklı olmayan bir yoldan engeller.Yanlış anlama-lar ve yanlış bilgiler, insananlama-ları mantıklı bir yol izlemek yerine duygusal bir şekilde haber içeriğine inanmasına zorlayarak komplo düşüncesini oluş-turur (Pennycook, McPhetres, Zhang ve Rand, 2020). Bu nedenle yerel topluluk ve sağlık kuruluşları, sivil toplum, kitle iletişim araçları ve diğer destek grupları doğru COVID-19 bilgilerini vermeye çalışmalıdır. Bu he-defin gerçekleştirilmesi ise yerel ve küresel düzeylerde stratejik ortaklıklar ile çevrimdışı ve çevrimiçi kaynakların koordineli çalışmasını gerektirir.

Böylece doğru bilgiler farklı platformlarda dolaşabilir ( Tasnim, Hossain ve Mazumder, 2020).

Araştırmada komplo zihniyeti ve komplo teorilerine inanma ölçek puanlarının bireyin dini inancına göre farklılaşmamıştır. Tarihsel ola-rak felaketler, orta çağlardan yakın geçmişe kadar olan süre içinde dini inançları yoğunlaştırmıştır. Ortaçağ Avrupa’sında Kara Ölüm; Güney Af-rika’da 1918 gribi; Hindistan’da çiçek hastalığı ve 11 Eylül 2001’de ya-şanan Amerika Birleşik Devletleri’ndeki saldırıların tümü aşırı dindarlığı ortaya çıkarmıştır (DeFranza, Lindow, Harrison, Mishra ve Mishra, 2020).

Pandemi dönemindeyse ise yüksek ölüm oranı; dindarlığı ve dua etmeyi tetiklemektedir (Thunström ve Noy, 2019 ). Dindarlık ve felaketler ara-sındaki tarihsel ilişki göz önüne alındığında COVID-19 salgını sırasında insanların teselli için dine yönelmeleri çok anlamlı olmaktadır (Wilson, Boorstein, Hernández ve Rozsa, 2020). Ancak bu araştırmada dini inanç ile komplo teorilerine inanma arasında bir ilişki bulanamamıştır. Araştır-mada COVİD-19 virüsünün laboratuvarda üretilmiş yapay bir virüs olduğu inanç değerleri anlamlı olarak yüksek bulunmuştu. Bu nedenle Covid-19 virüsünün tanrıdan gelen bir ceza değil de laboratuvarda üretilmiş olması düşüncesinin araştırmaya katılmış farklı inanç düzeyindeki kişilerin tü-münde yaygın olması muhtemeldir denilebilir.

Ayrıca komplo zihniyeti ölçeği puanlarının bireyin inanç düzeyine göre değiştiği, inanç düzeyi yüksek olan bireylerin ortalama puanlarının daha düşük olduğu tespit edilmiştir.

Komplo teorilerinin birçok yönü bulunmaktadır. Bir yandan, salgın hastalıklar, yıkıcı teknoloji, büyük skandallar veya ünlülerin ani ölümü gibi rahatsız edici alışılmadık olayları açıklama ihtiyacını karşılayan biliş-sel kaynakları oluştururlar (Wagner-Egger vd., 2011). Diğer yandan,

kül-türde - kitle iletişim araçlarında, söylentiler ve hikayeler şeklinde, dola-şan anlatılardır. Bu anlatılar, bu tür olayların sunduğu karmaşıklığı azaltır, ürettikleri belirsizliği içerir ve spesifik olmayan kaygıyı odaklanmış kor-kulara dönüştürür (Barrett ve Lawson, 2001). Dini inanç ile her alandaki komplo teorilerine inanma arasında çok güçlü bir korelasyon bulunmak-tadır. Komplo teorileri ile dinler arasındaki benzeşme bu yüzden çok dik-kate değerdir (Wagner-Egger vd., 2018). Dinler tıpkı komplo teorileri gibi dünyayı teleolojik anlamda yorumlarlar. Din mensubu olan kişiler farklı güçler tarafından “büyük oyunlara” kurban edildiklerini zannederler ve bi-limsel doğruların aksine duygu dolu anlatılara sığınırlar. Dinler ve komplo teorilerinin ilişkisi “quasi-religion” (dinimsi, din gibi) olarak tanımlanır.

Bu nedenle komplo teorileri; yapı, süreç ve inanan kişilerin zihinsel yapı-sı bakımından dinleri çağrıştırır (Franks, Bangerter ve Bauer, 2013). Öte yandan belirsizlik dönemlerinde, insanların teselli için dine yönelmeleri şaşırtıcı değildir (Wilson ve diğerleri, 2020). Amerikalıların yarısından fazlasının COVID-19 salgınının sona ermesi için dua ettiği ve Amerikalı-ların % 24’ünde COVID-19 salgını sırasında inançAmerikalı-larında artış olduğu bil-dirilmiştir (Gecewicz, 2020). Ayrıca Google’ın dua aramaları, COVID-19 salgını sırasında rekor kıran seviyelere ulaşmıştır ( Bentzen, 2020). Ancak bu araştırmada diğer araştırmalardan farklı olarak inanç düzeyleri yüksek olan kişilerin komplo zihniyeti ölçeği puanları düşük bulunmuştur. Bu durum inanç düzeyleri yüksek olan kişilerin “her şeyin Tanrıdan geldiği”

inandığı düşüncesiyle açıklanabilir

Araştırmada 60 yaş üzerindeki bireylerin skorlarının diğer gruplara göre daha düşük olduğu tespit edilmiştir. Pandemi sürecinde Covid-19 ile ilgili komplo teorilerine inanmanın sosyal etkilerini inceleyen bir araştır-mada yaş faktörünün komplo teorilerine inanma düzeyi üzerinde herhangi bir etkisi görülmemiştir (Pummerer, Lilleholt, Winter ve Zettler, 2020).

Özellikle interneti de içeren elektronik teknolojisinin ilerlemesi daha yeni komplo teorilerinin üretiminde önemli bir faktör olarak karşımıza çıkmak-tadır (Clarke 2007). Doğal koşullarda söylenti yaygın olmasına karşılık yine de sınırlıdır çünkü çok fazla kişiye ulaşılmaz. Ancak internetin ortaya çıkışıyla birlikte söylenti daha da güçlenir, çünkü artık komplo teorisyen-leri forumlar aracılığıyla daha uzak yerlerdeki insanlarla bağlantı kurarak dünya görüşlerini güçlendirmektedir (Wood, 2013). Bu nedenle komplo teorilerinin hemen her yaştaki kişilere ulaşmasını sağlar. Dolayısıyla araş-tırma sadece komplo teorilerine inanan belirli bir yaş grubunu değil daha geniş bir yaş grubunu kapsamaktadır.

Covid virüsünün laboratuvarda üretilmiş yapay bir virüs olduğuna inananların puanlarının doğal bir virüs olduğuna ve bu konuda bir fikri olmadığına inanlara göre daha yüksek puan aldığı tespit edilmiştir. Özel-likle, komplo teorilerine inananlar, bir virüsün doğal dünyadan rastgele

çıkabileceğine inanmakta zorlanabilmektedirler, çünkü onlara göre olay-ların bir nedeni vardır ve genellikle arkasında bir insan ya da hükümet etkisi bulunmaktadır (Georgiou, Delfabbro ve Balzan, 2020). Yapılan bir araştırmada virüsün insan yapımı olduğu ve Çin tarafından üretildiği inanç düzeyinin yüksek olduğu bilgisine ulaşılmıştır (Sadeghiyeh, Khanahma-di, Farhadbeigi ve Karimi, 2020). COVID-19’un laboratuvarda kasıtlı olarak yaratıldığı inancıyla ilgili değişkenin incelendiği bir araştırmada COVID-19 hakkındaki tüm komplo teorilerinin aynı temaya sahip olduğu belirtmektedirler (Mian ve Kagan, 2020). Farklı bir araştırmada Covid-19 virüsünün kasten laboratuvarda oluşturulduğuna olan inancın yüksek ol-duğu bildirilmiştir (Jovančević ve Milićević, 2020). Ancak diğer bir kesim de Covid- 19 komplo teorilerinin popülaritesine ilişkin haberlerin büyük ölçüde abartıldığını düşünmektedir (Sutton ve Douglas, 2020). Bu nedenle COVID-19’un küresel bir komplonun sonucu olduğuna dair yanlış inanç, virüs hakkında daha düşük bir bilgi düzeyinin sonucu olabilir ve daha yük-sek düzeyde bir kaygıya yol açabilir, bu yüzden çeşitli medya platformları-nın farkındalık oluşturması dikkate alınmalıdır (Sallam vd., 2020).

Araştırmada bireylerin bilim inancı ölçeğinden aldığı skorlar ve komplo zihniyeti ölçeği puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı, pozi-tif yönlü ve zayıf düzey bir ilişki bulunmuştur. COVID-19 hakkında bilim adamları tarafından verilen yönergelerine uygunluğun ilk basamağı CO-VID-19 risk algısıdır. Başka bir değişle bir kişinin yeni koronavirüsün cid-di bir tehcid-dit oluşturduğuna ne kadar inandığı çok önemlicid-dir. Daha açık ola-rak, COVID-19 hakkında daha fazla endişe duyanların benzer bağlamlarda yapılmış çalışmalarda görüldüğü gibi önleyici tedbirlere daha fazla bağlı kalacağı tahmin edilmektedir ve bu da konu ile ilgili uzmanlara uzantı-lı olarak bilime inanmakla ilgilidir (Maughan-Brown ve Venkataramani, 2018).

Komplo teorilerine inan kişilerde temelsiz inançlar bulunmaktadır.

Belki de en göze çarpan neden, bazı asılsız inançların, birçok gizli inanç dahil olmak üzere, güçlü sezgisel çekiciliğe sahip olmasıdır. Dolayısıyla, herhangi bir kişi analitik düşünceden çok sezgisel düşünceye güveniyorsa, asılsız inançlara daha duyarlı olabilir. Diğer bir neden de daha az analitik beceriye sahip olan kişilerin, güçlü ve zayıf kanıtları daha az ayırt edebil-mesidir. Bu durum genel olarak anekdotlara ve imalara dayanan temelsiz inançların kabulüne yol açmaktadır (Sadeghiyeh, Khanahmadi, Farhad-beigi ve Karimi, 2020). Periler, yarı tanrılar, iyileştirici güçler gibi dini kavramlar, mucizeler vb. daha kolay hatırlanır çünkü sıradanlığın dışına çıkarlar ve olayların geleneksel olarak gerçekleşmesine meydan okurlar.

Aynı şekilde, komplo teorileri nispeten daha kolay benimsenir çünkü çok yaygın olmayan kavramları içerirler. Komplo teorileri söylenti ve biliş-sel bilime dayanır ve dedikodu yapmanın insan beynine nasıl bağlandığını

belgeleyen önemli araştırmalar üretmiştir (Andrade, 2020). Komplo inanç-larının bazı önemli özellikleri vardır. Bu önemli özellik, komplo inançları-na sahip olan kişilerin kişisel bir durumu değildir, ortamdan kayinançları-naklanır.

Korku anlarında komplocular direnerek tepki gösterirler. Ayrıca komplo inançları bilimin reddedilmesine yol açar. Bu nedenle komploların kabul edilmesi, kanıtların tam olarak dikkate alınmamasının ve üst düzey inanç-lara saygı gösterilmesinin bir sonucu olabilir. Bu nedenle komplo teorileri, daha sezgisel ve daha az yansıtıcı düşünme tarzının bir sonucudur (Dag-nall vd., 2015). Hem Covid-19’dan korunma broşürlerinin hem de halkı COVID-19 riskleri hakkında bilgilendiren mesajların kaynağı genellikle bilimsel kuruluşlar ve bilim adamları olduğundan, bilime ve bilim adamla-rına güvenenler COVID-19’u gerçek bir risk olarak algılamaya ve riskten korunmaya daha eğilimli olmaktadırlar (Nadelson ve Hardy, 2015). Buna ek olarak, alanyazında yapılan çalışmalar bilime inanma ile COVID-19 ile ilgili korunma rehberlerini dikkate almada bilime güvenin önemini vur-gulamıştır. Bilime güvenin yordayıcılarına ilişkin yapılan bir çalışmada bilime güven ve kanıta dayalı Covid-19’dan korunma amaçlı önleme yö-nergelerine uymanın her ikisini de öngörmede önemli bir rol oynayabildiği bildirilmiştir (Plohl, ve Musil, 2020). Ayrıca yapılan bu çalışmalarda vur-gulanmış olan ana değişkenler arasında eğitim seviyesi düzeyi (Morgan vd., 2018), komplo düşüncesi (Rutjens & van der Lee, 2020) ve politik muhafazakarlık (Wilgus ve Travis, 2019) bulunmaktadır. Farklı bir araş-tırmada Twitter’da COVID-19 salgını ile ilgili yanlış ve doğru bilgilerin nasıl paylaşıldığını analiz etmek için iki gün boyunca tüm tweet türleri incelenmiş ve 1000 tweet analiz edilmiştir. Elde edilen bulgular, yanlış bilginin daha fazla tweetlendiğini, ancak bilime dayalı kanıtlardan veya doğrulanmış tweetlerden daha az retweetlendiğini, bilime dayalı kanıt ve doğruluk kontrolü olan tweetlerin ise salt gerçeklerden daha fazla katılımı yakaladığını göstermektedir (Pulido, Villarejo-Carballido, Redondo-Sama ve Gómez, 2020).

Araştırmada bireylerin bilim inancı ölçeğinden aldığı skorlar ve komplo teorilerine inanma ölçeği puanları arasında anlamlı bir ilişki elde edilmiştir. Bilimsel bilgiyi dini ya da farklı inançları bağlamında kabul et-meyen bireylerin çeşitli komplo teorilerine inanmaları olası bir durumdur (Mckee ve Diethelm, 2010). Farklı bir araştırmada dindarlık ile bilim tu-tumları arasında negatif yönde korelasyon bulunmuştur (Başerdem, 2019).

Bu nedenle bu ölçekten yüksek puan alanların dindarlık seviyesinin düşük olması, araştırmaya katılanların dünyayı din değil de bilimle açıkladıkla-rını göstermektedir (Farias vd., 2013). Kriz zamanlarında insanlar komplo teorilerini onaylamaya daha yatkındır. Komplo düşüncesi bir olayın neden-leri hakkında cevaplar sağlar, ancak aynı zamanda zararlı sosyal sonuçları da olabilir (Oleksy, Wnuk, Maison ve Łyś, 2020). Covid-19 komplo

teori-leri, sosyal mesafe önlemlerine uyumu azaltabileceği için halk sağlığı için önemli bir tehdit oluşturduğunu göstermektedir (Bierwiaczonek, Kunst ve Pich, 2020). Komplo teorileri bir çok olumsuz duruma neden olabilir. Bu yüzden komplo teorilerinin nasıl ortaya çıktığına ilişkin acil olarak yapılan çalışmalara gereksinim duyulmaktadır. Çünkü onların nasıl ortaya çıktığı-nı bilmek ve daha iyi anlamak bir çözüm yolu olarak somut önlemler teklif etmeyi de beraberinde getirmektedir (Andrade, 2020).

Araştırmada bireylerin komplo zihniyetinden aldığı skorlar ve komplo teorilerine inanma ölçeği puanları arasında anlamlı, pozitif yönlü ve yük-sek düzey bir ilişki olduğu tespit edilmiştir. Covid-19 salgını ile komplo teorileri arasındaki ilişkiyi inceleyen bir araştırmada komplo teorilerine inanma ile komplo zihniyeti pozitif olarak ilişkili bulunmuştur (Imhoff ve Lamberty, 2020). İngiltere’de Covid-19 ile ilgili üç sosyal medya kullanı-mı, komplo inançları ve sağlığa karşı koruyucu davranış anketlerinin onli-ne olarak uygulandığı bir araştırma (N=949), (N=2250 ve N=2254) olmak üzere üç farklı grup kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Araştırma sonunda her üç grupta da COVID-19 komplo inançları ile COVID-19 sağlık koru-ma davranışları arasında negatif bir ilişki ve COVID-19 komplo inançları

Araştırmada bireylerin komplo zihniyetinden aldığı skorlar ve komplo teorilerine inanma ölçeği puanları arasında anlamlı, pozitif yönlü ve yük-sek düzey bir ilişki olduğu tespit edilmiştir. Covid-19 salgını ile komplo teorileri arasındaki ilişkiyi inceleyen bir araştırmada komplo teorilerine inanma ile komplo zihniyeti pozitif olarak ilişkili bulunmuştur (Imhoff ve Lamberty, 2020). İngiltere’de Covid-19 ile ilgili üç sosyal medya kullanı-mı, komplo inançları ve sağlığa karşı koruyucu davranış anketlerinin onli-ne olarak uygulandığı bir araştırma (N=949), (N=2250 ve N=2254) olmak üzere üç farklı grup kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Araştırma sonunda her üç grupta da COVID-19 komplo inançları ile COVID-19 sağlık koru-ma davranışları arasında negatif bir ilişki ve COVID-19 komplo inançları