Döneme Dair Değerlendirme

II. Meşrutiyet dönemi aydınları, devleti yıkılmaktan kurtarmanın tek yolunun eğitim olduğunun farkına varmışlardır. Özellikle bu dönemde en etkili siyasal hareket olan İttihat ve Terakki Partisi yöneticileri bu bilinçle

hareket etmişlerdir. Bu bilincin ortaya çıkması ve gelişmesinde 20. yüzyı-lın başlarında ortaya çıkan ve tüm Dünyaya yayılan eğitim akımlarının da etkisi büyüktür. Batı ile duvarların yıkıldığı bu dönemde, İttihat ve Terakki yöneticilerinin de etkisiyle bu yeni eğitim akımları Türkiye’yi de etkile-miştir. Özetle bu dönem Türk eğitim tarihinin en canlı ve hareketli dönemi-dir. Bu dönemde hazırlanan yasa, yönetmelik ve programlar Cumhuriyet döneminde de uzun yıllar kullanılmıştır. Kısaca Cumhuriyet eğitim siste-minin temelleri II. Meşrutiyet döneminde atılmıştır.

Bu dönemde özellikle Cumhuriyet eğitim düşüncesi ve sistemini de etkileyen birçok önemli eğitimci bulunmaktadır. Bunlardan en önem-lileri Emrullah Efendi, Satı Bey, İsmail Hakkı Baltacıoğlu, Ethem Nejat Bey, İsmail Mahir Efendi, Prens Sabahattin, Nafi Atuf ve Ziya Gökalp’tir.

Bu isimler içinde ilk göze çarpan Emrullah Efendi’dir. Emrullah efendi bu dönemde iki kez eğitim bakanlığı yapmış ve Tuba Ağacı Nazariyesi olarak bilinen görüşü ortaya atmıştır. Ethem Nejat Bey ve İsmail Mahir Efendi Cumhuriyet döneminin önemli eğitim uygulamalarından biri olan Köy Enstitüleri’nin fikri altyapısının hazırlanmasına katkı sağlamışlardır.

Ethem Nejat yazdığı yazılarda, İsmail Mahir Efendi ise mecliste yaptığı konuşmalarda köylülerin eğitimi ve köye öğretmen yetiştirme konularına eğilmişlerdir. Ayrıca bu dönemin eğitimcilerinin tamamı ortak olarak öğ-retmenlik mesleğinin geliştirilmesi için gayret sarf etmiştir.

Yukarıda da değinildiği üzere, II. Meşrutiyet dönemi Cumhuriyet dö-neminde gerçekleştirilen birçok eğitim uygulamasına kaynaklık etmiştir.

Bu uygulamalardan biri hiç şüphesiz Köy Enstitüleri’dir. Birçok araştır-macı Köy Enstitüleri uygulamasının fikri altyapısının II. Meşrutiyet döne-minde hazırlandığı konusunda ortak görüş bildirmiştir. Bu dönemde köye öğretmen yetiştirme üzerinde en çok durulan konu olmuştur. Yukarıda da değinildiği üzere bu dönemin önemli eğitimcileri olan Ethem Nejat ve İs-mail Mahir Efendi bu konuyu ele almış ve adeta 1940 yılında kanunlaşan Köy Enstitüleri uygulamasını yıllar öncesinde tarif etmişlerdir.

Bu dönemde, yukarıda da değinildiği üzere birçok kanun ve yönetme-lik hazırlanmıştır. Bunlardan en önemlisi hiç şüphesiz 1913 Tedrisat-ı İpti-daiye Kanun-ı Muvakkatı [Geçici İlköğretim Kanunu]’dır. Bu kanun 1961 yılına kadar uygulamada kalmıştır. Fransız ilköğretim yasası esas alınarak hazırlanan bu kanun dönemi için devrim niteliğindedir. Zira bu kanun ile ilkokul ve ortaokullar birleştirilmiş ve Cumhuriyet döneminde ancak 1997 yılında başarılabilen ilköğretim uygulamasına geçilmiştir. Bu kanuna göre ilköğretim toplam altı yıl olup üç devreli bir anlayış benimsenmiştir. Her bir devrede iki sınıf bulunmaktadır. Bu devreler ilk devre, orta devre ve yüksek devredir. İlk iki devre ilkokul iken, son devre ortaokul olarak ya-pılandırılmıştır. Bu kanun, aynı yıl içinde hazırlanan Mekâtib-i İptidaiye Ders Müfredatı [İlköğretim Ders Programı] ile uygulanmaya başlanmıştır.

1913 Mekâtib-i İptidaiye Ders Müfredatı [İlköğretim Ders Programı]

Osmanlı döneminde günümüze ulaşan ilk derli toplu ve sağlıklı program-dır. Bu program iki ayrı kitap şeklinde hazırlanmış ve basılmıştır. Prog-ramda ilköğretim tüm sınıflarında haftalık ders saati altıdır. İlk üç saatin öğleden önce, sonraki üç saatin ise öğleden sonra okutulması öngörülmüş-tür. Dersler 40, teneffüsler ise 20 dakika olacak şekilde bir planlama yapıl-mıştır. Bu program İttihat ve Terakki yönetiminin eğitime verdiği değeri göstermesi bakımından önemlidir. Ayrıca bu programın etkileri Cumhuri-yet döneminde de devam etmiştir.

KAYNAKÇA

Akar, İ. (1994). İsmail Hakkı Baltacıoğlu’nun eğitim ve kültür görüşleri üzerine bir araştırma. Ankara: Siyasal Kitabevi.

Altın, H. (2008). Ethem Nejat ve eğitim tarihimizdeki yeri. Turkish Studies, 3(4), 73-96.

Akyüz, Y. (1999). Türk eğitim tarihi. İstanbul: Alfa Basım Yayın Dağıtım.

Atuf, N. (1929). Pedagoji tarihi. İstanbul: Devlet Matbaası.

Bayraktar, B. (1996). Günümüzde yeniden değerlendirilmesi gereken bir düşünür:

Prens Sabahattin. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 2(6), 51-61.

Binbaşıoğlu, C. (1995). Türkiye’de eğitim bilimleri tarihi. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.

Canan, İ. (1991). Vakıfların çocuğun korunmasına yönelik fonksiyonel yapıları.

Aile ve Toplum, 1(2).

Çelebi, N. ve Asan, H. T. (2014). II. Meşrutiyet dönemi eğitimi ve insan/birey yetiştirme paradigmaları analizi. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 3(1), 262-270.

Ergin, O. (1939). Türkiye maarif tarihi. I-II. Cilt. İstanbul: Osmanbey Matbaası.

Ergün, M. (1982). Emrullah Efendi hayatı-görüşleri-çalışmaları. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 30(1-2), 7-35.

Ergün, M. (1996). II. Meşrutiyet devrinde eğitim hareketleri (1908-1914).

Ankara: Ocak Yayınları.

Ergün, M. (2009). II. Meşrutiyet dönemindeki eğitim reformlarının Türk modernleşmesindeki yeri. 100. Yılında II. Meşrutiyet Gelenek ve Değişim Ekseninde Türk Modernleşmesi Uluslararası Sempozyumu Bildiriler (s.

263-273). İstanbul: Marmara Üniversitesi Yayınları.

Erkek, M. S. (2009). II. Meşrutiyet döneminde Türk eğitim sistemindeki gelişmeler ve Ethem Nejat Bey. (Doktora Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.

Güngördü, K. ve Güngördü, N. (1966). Yeni ilkokul programı uygulama kılavuzu ve program geliştirme tarihçesi. İstanbul: Acar Matbaası.

Hobsbawm, E. J. (1995). The age of extremes: A history of the world, 1914-1991.

New York, US: Pantheon Books.

Karaömerlioğlu, A. (2009). Orda bir köy var uzakta: Erken cumhuriyet döneminde köycü söylem. Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi. http://www.

obarsiv.com/pdf/AsimKaraomerlioglu_NB.pdf

Kaya, Y. K. (1984). İnsan yetiştirme düzenimiz: Politika/eğitim/kalkınma. Ankara:

Hacettepe Üniversitesi Sosyal ve İdari Bilimler Döner Sermaye İşletmesi.

Keskin, Y. (2002). Türkiye’de II. Meşrutiyetten günümüze kadar uygulanmış olan sosyal bilgiler öğretim programlarının analizi ve karşılaştırılması.

(Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.

Keskin, Y. (2008). Türkiye’de sosyal bilgiler öğretim programlarında değerler eğitimi: Tarihsel gelişim, 1998 ve 2004 programlarının etkililiğinin araştırılması. (Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.

Keskin, Y. (2019). Sosyal bilgiler programı tarihi ve güncel gelişmeler. T.

Çelikkaya, Ç. Öztürk Demirbaş, T. Yıldırım ve H. Yakar (Ed.), Yeni program ve ders içeriklerine göre sosyal bilgiler öğretimi I (s. 1-44).

Ankara: Pegem Akademi.

Keskin, Y. ve Coşkun Keskin, S. (2019). Türkiye’de sosyal bilgiler öğretim programları bağlamında değerler eğitimi: Tarihsel gelişim ve mevcut durum. Ankara: Gece Kitaplığı.

Kirby, F. (2010). Türkiye’de köy enstitüleri (Çev. Niyazi Berkes). İstanbul:

Tarihçi Kitabevi.

Maarif-i Umumiye Nezareti[MUN] (1329a). Mekâtib-i İbtidaiyye Ders Müfredatı: Bir ve iki dershane ve muallimli mekteplere mahsus. İstanbul:

Matbaa-i Amire.

Maarif-i Umumiye Nezareti[MUN] (1329b). Mekâtib-i İbtidaiyye Ders Müfredatı: Altı, beş, dört ve üç dershane ve muallimli mekteplere mahsus.

İstanbul: Matbaa-i Amire.

Tazebay, A., Çelenk, S., Tertemiz, N. ve Kalaycı, N. (2000). İlköğretim programları ve gelişmeler. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.

Üstel, F. (2004). “Makbul vatandaş”ın peşinde: II. Meşrutiyet’ten bugüne vatandaşlık eğitimi. İstanbul: İletişim Yayınları.

Bölüm 6

ÖN LİSANS İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ