III. BÖLÜM
3.3. Veri Toplama Araçları
3.3.1. Nicel Veri Toplama Araçları
3.3.1.2. Tarih Okuryazarlığı Tutum Ölçeği
“Tarih Okuryazarlığı Tutum Ölçeği” DeVellis tarafından ortaya konulan ölçek geliştirme süreci dikkate alınarak geliştirilmiştir. DeVellis (2003) ölçek geliştirme sürecindeki aşamaları şu şekilde belirtmiştir:
Ölçülmek istenilen özelliğin belirlenmesi Madde havuzunun oluşturulması
Ölçme için biçimin belirlenmesi
Oluşturulan madde havuzunun uzman görüşlerine sunulması
Kapsam geçerliliği yüksek maddelerin deneme formuna dahil edilmesi Deneme formunun örneklem grubuna uygulanması
Maddelerin Analiz Edilmesi
Esas uygulama için ölçeğe son halinin verilmesi Ölçülmek İstenilen Özelliğin Belirlenmesi
Bu ölçek, 7. sınıf öğrencilerinin tarih okuryazarlığını meydana getiren boyutlara ilişkin duyuşsal eğilimlerini belirlemek amacıyla hazırlanmıştır. Bu kapsamda öncelikle ortaokul öğrencileri için uygun performans göstergelerine sahip tarih okuryazarlığının 8 alt boyutu ve bu alt boyutların özellikleri listelenmiştir.
Madde Havuzunun Oluşturulması
Bu aşamada öğrencilerin tarih okuryazarlığının alt boyutlarına ilişkin tutumlarını belirlemek amacıyla sadece duyuşsal öğelere ilişkin maddeler yazılmıştır. Madde havuzunun oluşturulmasında, tutum ifadelerinin tarih okuryazarlığı alt boyutlarıyla ilişkilendirilmesine ve her bir alt boyut için en az 5 madde yazılmasına dikkat edilmiştir. Bu süreç sonunda 45 maddeden oluşan madde havuzu oluşturulmuştur.
Ölçme Biçiminin Belirlenmesi
Tarih Okuryazarlığı Tutum Ölçeğindeki likert tipi ölçek modeline uygun olarak hazırlanan maddeler “(5) Tamamen Katılıyorum”, “(4) Katılmıyorum”, “(3) Kararsızım”, “(2) Katılmıyorum”, “(1) Kesinlikle Katılmıyorum” şeklinde üçlü derecelendirmeye göre yapılandırılmıştır. Olumsuz maddeler için ise bu puanlama, tersi şekilde düzenlenmiştir.
Oluşturulan Madde Havuzunun Uzman Görüşlerine Sunulması
Ölçme aracının kapsam geçerliliğinin sağlanabilmesi için ölçülmek istenen öğelerin gözlenebilir işaretçileri kapsamında, oluşturulan maddelerle temsil edilip edilmediğinin belirlenmesi gerekmektedir. Ayrıca ölçekteki maddelerin ölçülecek özelliği ölçmedeki yeterliğine yönelik teknik denetimden geçirilmesi ve dil açısından anlaşılırlığının incelenmesi gerekmektedir (DeVellis, 2003: 85; Tavşancıl, 2010: 144). Ölçme aracındaki maddelerin sayılan kriterleri yerine getirip getirmediğinin belirlenmesi için uzman görüşlerine başvurulmuştur. Bu kapsamda oluşturulan ölçek maddeleri kapsam geçerliliği için alan uzmanlarının (6), ifadelerin duyuşsal olup olmadığı için ölçme ve değerlendirme ve psikolojik danışma ve rehberlik uzmanlarının (3) ifadelerin Türkçe dil kurallarına uygunluğu için dil uzmanlarının (3) görüşlerine sunulmuştur. Uzmanlardan gelen görüşler neticesinde dört maddenin ölçülmek istenen özelliği ölçmeye hizmet etmediği ve 3 maddenin de benzerlerinin tekrarı olduğu gerekçesiyle çıkarılmasına karar verilmiştir. Yine maddelerin dil ve imlâ kurallarına uygunluğu, dil uzmanlarından gelen dönütler çerçevesinde şekillendirilmiştir. Bu düzeltmeler neticesinde tarih okuryazarlığı tutum ölçeği 38 maddeden oluşan bir görünüme kavuşmuştur.
Deneme Formunun Örneklem Grubuna Uygulanması
Bu aşamada uzman görüşleri doğrultusunda düzeltilen ve son şekli verilen ölçme aracının ilk uygulaması yapılmıştır. İlk uygulamanın amacı, ölçme aracının yapı geçerliliğini (faktör) ve güvenirlik düzeyini test etmektir. 38 maddeden oluşan ölçme aracı, 2011-2012 eğitim/öğretim yılının bahar yarıyılı sonunda Ankara il merkezindeki rastgele yöntemle belirlenmiş 5 ortaokulda (İsmet Kurtulmuş, Ahmet Andiçen, Abdullah Tokur, Sincan İMKB ve Korkut Ata Ortaokulları) toplamda 465 yedinci sınıf
öğrencisi üzerinde uygulanmıştır. Faktör analizi için 300 katılımcıdan oluşan örneklem sayısının yeterli olduğu genel kural olarak ortaya konulmaktadır (Comrey ve Lee, 1992’den akt. Çokluk ve diğerleri, 2010: 206). Buna göre 465 kişilik ön uygulama grubunun faktör analizi için uygun olduğu görülmektedir.
Maddelerin Değerlendirilmesi
Ön uygulama sonucu elde edilen verilerin analizinde SPSS 17.0 paket programı kullanılmıştır. Ölçme aracının geçerlik ve güvenirliğine ilişkin yapılan analizler aşağıda açıklanmıştır.
Açımlayıcı Faktör Analizi:
Madde-test istatistikleri aşmasında ölçeğin yapı geçerliliğine ilişkin kanıtlar elde etmek amacıyla açımlayıcı faktör analizi yapılmıştır. Faktör analizi, birbiriyle ilişkili çok sayıda değişkeni bir araya getirerek, az sayıda kavramsal olarak anlamlı yeni değişkenler (faktörler/yapılar) keşfetmeyi ya da faktörler ile göstergeleri arasında tanımlanan ilişkileri açıklayan ölçme modellerini test etmek amacıyla kullanılan çok değişkenli bir istatistiktir (Çokluk ve diğerleri, 2010: 178). Faktör analizi yapılmadan önce verilerin faktör analizine uygunluğu “Kaiser-Meyer-Olkin” (KMO) ve “Barlett’s Sphericity” testiyle sınanmıştır.
“KMO” katsayısı, verilerin ve örneklem büyüklüğünün seçilen analize uygun ve yeterli olduğunu belirlemede kullanılan istatistiksel bir yöntemdir. “Barlett’s Sphericity” testi ise verilerin çok değişkenli normal dağılımdan gelip gelmediğini kontrol etmek için kullanılabilecek istatistiksel bir tekniktir. “Barlett’s Sphericity” testi sonucunda elde edilen “Chi-square” test istatistiğinin anlamlı çıkması verilerin çok değişkenli normal dağılımdan geldiğinin göstergesidir (Kan ve Akbaş, 2005). Tablo 16’da “KMO” ve “Bartlett’s” testlerinin sonuçlarına ilişkin veriler sunulmuştur:
Tablo 16: KMO ve Bartlett’s Testi Sonuçları Kaiser-Meyer-Olkin Örnekleme Yeterliği
Ölçümü .893
Bartlett's Testi
Yaklaşık Kay-kare 7244,575 Serbestlik derecesi 703
Tablo 16 incelendiğinde, 38 maddenin faktör analizi için “KMO” değeri .89 olarak tespit edilmiştir. Veriler üzerinde faktör analizi yapılabilmesi için minimum “KMO” değeri .60 olması gerektiği belirtilmektedir (Pallant, 2001). Dolayısıyla “KMO” değerinin 1’e yaklaşması (.89) verilerin faktör analizi için uygunluğunu göstermektedir. Uygulanan Bartlett’s testi sonucu elde edilen “Chi-square” test istatistiği sonucunun anlamlı olduğu (χ2=4355,23 p<.01) gözlenmiştir. Bu değerler çerçevesinde, 38 maddelik ölçek üzerinde faktör analizi yapılabileceği sonucuna varılmıştır.
Faktör analizi sürecinde faktörlerin birbirleriyle yüksek ilişki veren maddelerini bulmak ve faktörleri daha kolay yorumlayabilmek için temel bileşenler analizi yöntemiyle (principle component analysis) dik döndürme tekniği uygulanmıştır. Elde edilen verilerden faktör yük değerleri .30’un altında olan maddeler ile iki ayrı faktördeki faktör yükleri arasında .10’dan daha küçük bir değer olan; bir başka ifade ile birden fazla faktöre yük veren maddelerin atılması gerekmektedir (Çokluk ve diğerleri, 2010).
Bu doğrultuda madde yük değeri .30’un altında olan 4 madde ile birden fazla faktöre yük veren ve en yüksek faktör yük değeri ile bu değere en yakın faktör yük değeri arasındaki fark .10’dan az olan 5 madde ölçekten çıkarıldıktan sonra geriye kalan 29 madde üzerinde faktör analizi işlemi tekrarlanmıştır. Faktör analizi sonuçları değerlendirilirken maddelerin toplam olarak oluşturduğu faktör yüklerine bakılır. Kline’e (1994) göre faktör yük değeri, maddelerin faktörle olan ilişkisini açıklayan bir katsayıdır. Maddelerin yer aldıkları faktördeki yük değerlerinin yüksek olması beklenir. Bir faktörle yüksek düzeyde ilişki gösteren maddelerin oluşturduğu bir küme varsa bu bulgu, o maddelerin birlikte söz konusu yapıyı ölçtüğü anlamına gelmektedir (Tavşancıl, 2010).
Bu işlemler sonucunda ölçekte kalan toplam 29 maddenin, tek faktörlü bir yapı dâhilinde toplandığı görülmüştür. Son şekliyle ile 29 maddelik ölçeğin KMO değeri .949 ve Bartlett’s testi değerinin ise x2=6440,567; sd=406 (p<.01) olarak tespit edilmiştir.Faktör öz değerlerine ilişkin yamaç eğim grafiği grafik 1’de verilmiştir:
Grafik 1: Faktör Öz Değerlerine Ait Yamaç Eğim Grafiği
Grafik 1’deki yamaç eğim grafiğinde görüldüğü üzere ölçme aracı, baskın tek faktörlü bir yapı arz etmektedir.
Tablo 17: Tarih Okuryazarlığı Tutum Ölçeği’nin Faktör Yapısı
Faktör Özdeğer Varyans Yüzdesi Toplam Varyans Yüzdesi
1 11,905 41,050 41,050
2 1,435 4,947 40,443
3 1,106 3,813 45,124
4 1,067 3,678 50,489
Tablo 17’de ölçme aracının baskın tek faktörden oluşan bir yapı teşkil ettiği anlaşılmaktadır. Çünkü 1. faktörün tek başına varyansın % 38,050’sini açıkladığı diğer faktörlerin ise açıklanan varyans oranı üzerinde önemli derecede bir etkisinin olmadığı anlaşılmaktadır. Ölçeğin maddelerine ait faktör yük değerlerinin .30’un altında olmaması ve davranış bilimleri açısından tek faktörlü yapılarda açıklanan varyans miktarının % 30’un üzerinde olması ölçeğin tek faktörlü bir yapı olarak değerlendirilmesi için yeterli görülmektedir (Büyüköztürk, 2011: 125; Tavşancıl, 2010).
Tablo 18: Tarih Okuryazarlığı Tutum Ölçeğinin Faktör Yük Dağılımları ve Madde- Toplam Test Korelâsyon Katsayıları
Maddeler Faktör Yükü VaryansOrtak
Madde- Toplam Korelasyonu 1. Tarihsel empati yaparak tarihteki olayları daha iyi
anlayabileceğimi düşünüyorum. .696 .680 .654
2. Geçmişte yaşamış insanlarla tarihsel empati kurmaktan
kaçınırım. .691 .597 .574
3 Geçmişte yaşamış insanların duygu ve düşüncelerini
anlamak için çaba gösteririm. .688 .534 .613
4. Tarihsel olayları kronolojik olarak sıralamak hoşuma
gider. .767 .613 .686
5. Tarihsel olayların kronolojik olarak öğrenilmesinin
bir yararı olduğunu sanmıyorum. .503 .499 .607
6. Tarihi olayları kronolojik olarak öğrenmenin
olayların akılda kalıcılığını arttırdığını düşünüyorum. .475 .674 .389
7. Sınıfta öğretmenimizin tarihi olaylarla ilgili
konuşmalarını dikkatle dinlerim. .725 .423 .557
8. Tarihte öne çıkan olayların nerede meydana geldiğini
bilmek önemlidir. .499 .632 .549
9. Tarihsel olaylardaki ekonomik yaşam hakkında
araştırma yapmak hoşuma gider. .731 .446 .651
10. Bir tarihsel olayda rol oynayan ana karakterler
hakkında bilgi edinmek isterim. .491 .562 .476
11. Tarihsel olaylardaki sosyo-kültürel koşulların nasıl
olduğunu merak etmem. .687 .561 .626
12. Tarihsel olayların ne zaman meydana geldiği
hakkında bilgi sahibi olmak isterim. .723 .625 .730
13. Tarihi romanları okumaktan keyif alırım. .688 .532 .620 14. Tarihi filmleri izlerken sıkılırım. .648 .426 .513 15. Tarihi romanların kapaklarını dahi açmak istemem. .716 .473 .635 16. Tarihi olayları ele alan sinema filmlerini izlemekten
zevk alırım. .644 .640 .610
17. Tarihi romanları okumanın boşa zaman harcamak
olduğunu düşünüyorum. .665 .632 .587
18. Anlamını bilmediğim tarihi kavramları araştırmaktan
hoşlanırım. .662 .576 .554
19. Anlamını bilmediğim tarihi kavramları öğrenmek
isterim. .513 .475 .675
20. Web sitelerdeki tarihsel bilgilerin doğruluğuna
21. İnternet ortamında tarih konularıyla ilgili araştırma
yapmaktan hoşlanırım. .481 .420 .567
22. Tarih konularının öğrenilmesinde web sitelerinin bir
yararı olduğunu düşünmüyorum. .585 .620 .657
23. Tarihi olayların anlatıldığı bir metindeki mantıksal
tutarsızlıkları bulmaya çalışırım. .591 .459 .618
24. Bir tarihsel olaya ilişkin farklı kaynakların birbiriyle
tutarlı olmasına dikkat ederim. .650 .412 .696
25. Tarihsel olayların anlatıldığı kaynaklardaki çelişkili
ifadeleri bulmaya çalışırım. .543 .401 .604
26. Tarihi olaylar arasında neden-sonuç ilişkisi kurmaya
önem veririm. .630 .482 .611
27. Tarihin en önemli unsurlarından birinin olaylar arasında neden-sonuç ilişkisi kurmak olduğunu
düşünüyorum. .656
.543 .614
28. Geçmiş ve günümüz olaylarını ilişkilendirmenin
gereksiz olduğuna inanıyorum. .443 .487 .597 29. Tarihsel olayları günümüzle karşılaştırmak, severek
yaptığım bir etkinliktir. .678 .614 .632 Cronbach Alpha: ,921
Son şekliyle 29 maddeden oluşan ölçme aracının faktör yük değerlerinin .443 ile .767 değerleri arasında bir dağılıma sahip olduğu gözlenmiştir. Cronbach Alpha güvenirlik katsayısı ortalaması ise .921 olarak tespit edilmiştir. Büyüköztürk (2011: 165) tarafından bir ölçme aracı için hesaplanan güvenirlik katsayısının 0.70 ve daha yüksek olmasının güvenirlik için yeterli olduğu ifade edilmektedir. Tavşancıl (2010: 29) ise .80 ve 1 arasında güvenirlik değerine sahip ölçeği, güvenilir bir ölçme aracı olarak nitelendirmektedir. Büyüköztük (2011: 171)’e göre genel olarak, madde toplam korelasyonu .30 ve üzeri olan maddelerin bireyleri iyi derecede ayırt ettiği kabul edilmektedir. Bu ölçekte maddelerin toplam-test korelasyonu ile olan ilişkilerinin .389 ile .699 değerleri arasında bir dağılım gösterdiği tespit edilmiştir. Güvenirlik analizleri çerçevesinde elde edilen değerlere göre ölçme aracının güvenirlik özelliğine sahip bir ölçek olduğu söylenebilir.
Ölçeğe Son Şeklinin Verilmesi
Açımlayıcı faktör analizleri sonuçlarına göre 9 madde çıkarılmış ve tarih okuryazarlığı tutum ölçeğine 29 maddelik son hali verilmiştir (Bkz Ek-3).