Takım ve Takım Çalışması Kavramı

Farklı disiplinler açısından ele alınan takım kavramı, günümüzde işletmelerin önemle üzerinde durdukları bir olgu niteliği taşımaktadır ve değişik şekillerde tanımlanmaktadır. Ortak bir amaç; performans hedefleri, yaklaşımları veya stratejileri için bir araya gelmiş; kendisini karşısındaki kişilere karşı sorumlu hisseden ve birbirini tamamlayan becerilere sahip az sayıda insan topluluğuna takım adı verilmektedir (Katzenbach ve Smith, 1993:45). Dyer’e (1984) göre takımlar yüksek görev bağlılığı olan, ortak hedeflere değer veren ve bu değerleri paylaşan üyelerden oluşan sosyal varlıklardır. Benzer bir şekilde Salas ve arkadaşları (2007) takımı belirli rolleri veya işlevleri gerçekleştirmek için atanmış, sınırlı bir süre için üyelikleri geçerli olan ve sürekli etkileşimde bulunan birimler olarak tanımlar. Ayrıca bu birimlerin dinamik, birbirine bağlı, ortak ve değer biçilmiş bir hedef, amaç ve misyona uyum sağlayabilen iki veya daha fazla insandan oluşan ayırt edilebilir topluluk özelliği taşıdığı da kabul edilmektedir (Salas ve diğ., 2007). Cohen ve Bailey (1997) ise takımı, belirli bir görevin yerine getirilmesi için birbirine bağımlı olan çıktılar ile ilgili sorumluluğu paylaşan, işletme sınırları içinde kendi aralarındaki ilişkileri yöneten üyelerden oluşan, üyelerin kendileri ve diğerleri tarafından kendisinden daha büyük olan ve bir veya daha fazla işletmenin sınırları içinde (işletme, işbirliği, vb.) faaliyet gösteren sosyal birim olarak tanımlamaktadır.

Takım, iki veya daha fazla bireyin dinamik ve karşılıklı bağlılık içinde etkileşimde bulunması ve ortak ve değerli bir amaç, hedef ya da misyonu paylaşması durumunda ortaya çıkar (Reilly ve McGourty, 1998). Takım; sorunları çözmek için bireyleri gönüllü olarak bir arada toplayan, çözümler sunan, bunları yönetime ileten ve benzer işleri yerine getiren insanlardan oluşan bir topluluktur. Diğer bir ifade ile takım, kollektif fikirlerin üretildiği yerdir. Takımın üyesi olan çalışanlar, kalite ve verimlilik çalışmalarını yürütmekten ve örgütün beklentileri doğrultusunda kendi yetenek ve becerilerini geliştirmekten sorumludur (Gustafson ve Kleiner, 1994:17).

Takım kavramına yönelik tanımlar incelendiğinde takım üyelerinin sayısı, ortak bir amacın varlığı ve bu amaca bağlı olarak üyelerin koordinasyonu kavramlarının önplana

43

çıktığı görülmektedir. Bu görüşe paralellik gösteren Eren’in (2000:443) çalışması takım kavramına yönelik tanımlarda üç önemli unsura dikkat çekmektedir. Bunlardan ilki, takımın oluşabilmesi için iki veya daha fazla kişinin var olmasının gerekliliğidir. İkincisi, takımı oluşturan üyelerin birbirine bağımlı olması ve birlikte hareket etmesidir. Üçüncüsü ise, üyelerin belli bir amacı gerçekleştirmek için çalışmalarıdır.

Bir takımın özünden disiplin ve ortak bağlılık vardır. Ortak amaçlar bütünü çerçevesinde birleşen takımlar, kurumsal performansın gelişimine katkı sağlayan kollektif performansın güçlü bir birimi şeklini alırlar. Kişisel gelişim sağlama ve görev başarısı ise takımın temel amaçları arasındadır. Takım çalışması ile elde edilen sonuçlar, bireysel sonuçlardan daha üstün ve verimli olmaktadır. Takım üyeleri arasındaki bilgi ve deneyim paylaşımı, takımın daha üretken olmasına neden olmakta ve bireysel sonuçların toplamını aşan sonuçların ortaya çıkmasını kolaylaştırmaktadır.

İşletmelerde takımlara aşağıda sıralanan dört açıdan gereksinim duyulur (Katzenbach ve Smith, 1993:23):

•! Takımlar, üyesi olan herhangi bir bireyin özelliklerinden daha üstün tamamlayıcı bilgi, beceri ve yetenekleri bir araya getirmektedir. İşin yapılışı ile ilişkili olan bu unsurların geniş bir tabanda birleşmesi takımların yenilenme, kalite ve müşteri hizmetleri gibi çok yönlü zorlukların üstesinden gelmesini sağlayabilir.

•! Takımlar, ortak hedef ve yaklaşımlar geliştirme yolu ile zaman çözümü ve inisiyatifi destekleyecek iletişimi sağlamaktadır. Takımlar değişen olaylar ve taleplere karşı duyarlı oldukları için yeni bilgi ve değişimlere daha hızlı ve etkili bir şekilde cevap verebilir.

•! Takımlar, işin ekonomik ve yönetsel yönlerini geliştire sosyal bir boyut yaratmaktadır.

•! Takım performansını artırma üyeler için bir eğlence şekline dönüşebilir. Takım başarısı, üyelerin motivasyonunu ve bağlılığını artırabilir.

Takım çalışması, toprak-tohum ilişkisine benzemektedir. Başarı, takımla yönetimin birbiri ile uyumuna bağlıdır. İyi ürün elde etmek için, tohumun kaliteli olmasının yanı sıra, iyi ve uygun toprağa ekilmesi ve düzenli olarak bakımının yapılması gerekir. Bu

44

nedenle, yüksek takım performansı ile bireylerin uyum içinde çalışması bireysel kalite, takım kalitesi ve yönetim kalitesine bağlıdır. Çünkü takım çalışması bireyi, takımı ve yönetimi içermektedir (Baltaş, 2010:6).

Takımların esnek ve net performans hedefleri olmayan gruplardan daha verimli oldukları görülmektedir. Başarılı bir takımın üyesi somut performans sonuçlarına kendini adamıştır. Bu nedenle takım ve performans birbirlerinden ayrılmaz iki kavramdır (Katzenbach ve Smith, 1998:22). Takım çalışmasını uygulayan işletmeleri konu alan bir çalışmada verimliliğin iki kat arttığı, üretim kararlarında sorumlu takımlar oluşturma ile yüksek performans seviyelerine ulaşıldığı, yönetim ihtiyacının azaldığı ve yeni ürün tasarımı ve yeni tekniklerin geliştirilmesinde ihtiyaç duyulan yaratıcılık ve problem çözme gibi yeteneklerin geliştiği belirtilmiştir (Akgeyik, 1988:88).

İşletmelerde takım çalışmasının tercih edilmesinin temel amacı, işletme stratejileri doğrultusunda yüksek performans sağlamaktır. Ancak, konu ile ilgili araştırma sonuçları, takım çalışmasını başarılı bir şekilde uygulamanın kolay olmadığını ve uygulamada çok sayıda hata yapıldığını göstermektedir. Bununla birlikte, takım çalışmasının gerçekleşmesi ile ortaya çıkan sinerjik güçten yararlanmada yetersiz kalındığı tespit edilmiştir (Özler ve Koparan, 2006:5).

Literatürde çalışma hayatındaki takımları konu alan bazı araştırmalarda, takım ve grup kavramlarının birbiri yerine kullanıldığı gözlemlenmiştir. Cohen ve Bailey’e (1997:241) göre akademik literatürde daha çok grup kelimesi kullanılırken, yönetsel literatürde takım ifadesinin genellikle tercih edilmektedir. Katzenbach ve Smith (1993:74-95) ortak bir amaç veya görevlerin, grupları takımlardan ayıran ve koordinasyon ve işbirliği için bireylerin motivasyonuna ve amaçlarına katkı sağlayan kritik bir unsur olduğunu öne sürmektedir. Ortak bir amaç ve performans hedeflerine kendini adama takımlar ile grupları ayıran özelliklerden biridir. Takımın amaçları ile performans hedeflerinin birbirine bağlı olarak geliştirilmesi gerekir. Takımın kısa vadeli performans hedefleri, takımın temel amacına her zaman uygun olmalıdır. Buna göre, ortak ve anlamlı bir amaç, nitelik ve arzuların ne olduğunu belirler. Takımların çoğu, genellikle yönetimin taleplerine ve sunduğu fırsatlara bağlı olarak kendi amaçlarını şekillendirir. Bir takım haline gelemeyen gruplar ise nadiren, kendilerine ait olan ve uğrunda harekete geçilebilecek belirli hedefleri geliştirir. Ancak, performans odaklanamama ve yeterli

45

çaba göstermeme gibi nedenler ile gruplar başarıyı getirecek arzular etrafında birleşemez. Takımlar amaçlarına ulaşmak için nasıl çalışacaklarına şekilllendiren ortak bir yaklaşım geliştirmelidir. Takım ile grubu ayıran özelliklerden biri takımda belirli işlerin kimler tarafından yapılacağı, kararların nasıl verileceği ve hangi tür yeteneklerin geliştirilmesi önceden belirlenmesidir. Takımların oluşmasında etkili olan bir diğer unsur da karşılıklı sorumluluktur. Karşılıklı sorumluluğun temelinde takım üyelerinin kendilerini hedeflere adaması ve birbirlerine güvenmesi yer almaktadır.

Grup çalışmasında, takım çalışmasında olduğu gibi, bireyler belirli hedeflere ulaşmak için bir araya gelmektedir. Katzenbach ve Smith’e (1993:123) göre çalışma grupları ve takımlar arasındaki en temel farklılık performans çıktılarıdır. Grup performansı üyelerinin bireysel olarak gerçekleştirdiği faaliyetlerin sonucunu ifade ederken, takım performansı hem bireysel sonuçları hem de “kollektif çalışma ürünleri”ni içerir. Kollektif çalışma ürünleri adı verilen kavram, iki veya daha fazla üyenin röportaj, anket ve deney gibi üzerinde birlikte çalışmayı gerektiren iş sonuçlarının toplamıdır ve takım üyelerinin ortak ve gerçek katkısını yansıtır. Bu kavram takımlarda, üyelerin bireysel çabaları ile oluşturduklarından daha fazla üretim gerçekleştirmesi gerektiğini belirtmek için kullanılmıştır. İki kavram arasındaki temel fark, bireysel başarıların grubun performans isteklerini yerine getirip getiremeyeceği ya da kollektif çalışma ürünlerinin, becerilerin ve karşılıklı sorumluluk duygusunun gerekli olup olmadığıdır.

Katzenbach ve Smith (1993) takımlar ve çalışma grupları arasında liderlik, dayanışma, süreç ve iş çıktılarının birbirleri ile ilişki derecesi, örgütsel oryantasyon ve performans ölçümü açısından güçlü bir ayrım olduğunu vurgulamaktadır. Diğer tanımlarda ise takımlar, çalışma gruplarının özel bir türü olarak ele alınmaktadır. Örneğin Schein (1988) çalışma gruplarını, birbirinin farkında olan ve diğerleri ile etkileşim içinde bulunan ve bir birim olma duygusu taşıyan bireylerden oluşan küçük bir topluluk olarak tanımlar. Bazı araştırmacılar da benzerlikler taşıyan terimleri birbiri yerine kullanmaktadır. Hackman (1987) çalışma gruplarının ve takımların üç ortak özelliğine değinmiş ve kavramların aynı anlama geldiğini belirtmiştir. Bu ortak özellikler aşağıda sıralanmıştır:

•! Üyelerinin rolleri farklılık göstermek ile birlikte üyeleri birbirine bağlı olan ve belirli sınırlar çerçevesinde faaliyet gösteren güçlü sosyal sistemlerdir.

46

•! Üyelerin faaliyetlerini gerçekleştirmesini sağlayacak bir veya daha fazla rolleri vardır.

•! Örgütsel bağlamda çalışmalarını sürdürürler. Ortak bir girişim ile oluşturulan topluluk, diğer üyeler ilişkileri kendisinin yönlendirdiği büyük bir sosyal sistem içinde faaliyet gösterir.

Çalışma gruplarında, bir takım oluşturmak için gerekli olan performans geliştirme ihtiyacı veya performans fırsatları bulunmamaktadır. Üyeler öncelikle kendi sorumluluk alanı içinde her bir bireyin performansına yardımcı olmak amacı ile bilgiyi, en iyi uygulamaları veya bakış açılarını paylaşmak ve bunlarla ilgili karar vermek için etkileşim halindedir. Bunun dışında, takım yaklaşımı ve karşılıklı sorumluluk gelişimi için önemli unsurlar olan ortak amaçlar, küçük bir grubun artan performans hedefleri veya kollektif çalışma ürünleri için gerçekçi değildir ve genellikle arzu edilmemektedir (Katzenbach ve Smith, 1993:91). Çalışma grupları ve takımlar arasındaki farklılık Katzenbach ve Smith’in (1993) çalışmasında özetlenmiştir (Tablo 3).

Katzenbach ve Smith’e (1993) göre bireysellik çalışma gruplarında önemli bir yere sahiptir. Bireysel rolleri, görevleri ve sorumlulukları gerçekleştirme üyelerin önemli amaçlardandır. Araştırmacılar çalışma gruplarında özellikle bireysel çıktılara ve sonuçlara önem verildiğini belirtmiştir. Grup üyeleri bireysel hedefleri doğrultusunda birbirleri ile yarışmakta ve diğer üyelere ait herhangi bir sorumluluk alma arzusu taşımamaktadır. Takımlar ise gruplardan farklıdır ve üyeler arasında bireysel sorumlulukların yanı sıra; ortak veya karşılıklı sorumlulukların varlığını da gereklidir. Takım çalışması grup kararları, bilgi paylaşımı ve performans standartlarının karşılıklı olarak pekiştirilmesine dayanır. Çalışma gruplarında bireysel yükümlülükler önem taşırken, takımlar bireysel ve ortak yükümlülüklerini yerine getirir. Etkili çalışma grupları bilgiyi paylaşmak, işlerin daha iyi yapılmasına yardımcı olacak kararlar almak ve bireysel performansı geliştirmek için bir araya gelirler. Ancakgrupların odak noktası, bireysel yükümlülükler ve hedeflerdir. Çalışma gruplarının üyeleri kendi sorumlulukları dışında sorumluluk almamakla birlikte, bir veya daha fazla üyenin ortak çalışmasını gerektiren artan performans katkılarını geliştirmeye de çalışmazlar. Takımlarda ise, grup tartışması ve grup kararlarından daha çok erişilebilir nitelik taşıyan bilginin ve en iyi performans standartlarının paylaşıldığı görülmektedir. Takımlar, üyelerinin ortak

47

katkıları yolu ile aynı çalışma ürününü üretirler. Böylece, üyelerin bireysel performanslarının toplamından daha yüksek düzeyde performans elde edilmiş olur. Bir takım onu oluşturan parçaların toplamından daha fazla değere sahiptir (Katzenbach ve Smith, 2013: 226-227).

Tablo 3

Takımların ve Çalışma Gruplarının Karşılaştırması

Kriter Çalışma Grubu Özellikleri Takım Özellikleri

Liderlik Güçlü liderlik Paylaşılmış liderlik

Sorumluluk Bireysel üyeler Ortak ve bireysel

Amaç Örgütsel hedefler ile özdeş amaçlar Takım tarafından oluşturulan takım amacı Yetenek düzeyi Fonksiyonel ve yerleşik, zaman

zaman tamamlayıcı

Tamamlayıcı, zaman zaman da az gelişmiş Etkileşim tarzı Raporlar ve toplantı gündemleri ile

yapılandırılmış, verimli toplantılar

Açık uçlu tartışmalar, etkin problem çözme toplantıları

İş çıktıları Bireysel İşbirlikçi

Verimlilik Kriterleri

Bireylerin en iyi performanslarının toplamı

Bazı katkı sağlayanların performansından daha fazla performans elde etme Etkinliğin

ölçümü

İşletmenin performans hedeflerine (verimlilik, finansal vb.) dolaylı etki

Ortak iş çıktılarının doğrudan

değerlendirilmesi Kaynak: Katzenbach, J. R. ve Smith D. K. (1993). Takımların Bilgeliği, Çeviri Editörü: Nejat Muallimoğlu, İstanbul: Epsilon Yayıncılık, s. 214.