Tahkime Elverişlilik

Tahkim, bir hak üzerinde uyuşmazlığa düşmüş tarafların, bu uyuşmazlığın çözümünü özel kişilere bırakmaları ve uyuşmazlığın bu özel kişiler tarafından incelip karara bağlanmasıdır⁸⁷⁴. Tahkim, devlet tarafından denetlenen, kararları kesin hüküm oluşturup, tıpkı bir mahkeme kararıymış gibi icra edilebilen, özel bir yargı faaliyetidir⁸⁷⁵. Uyuşmazlığın çözüm için kendilerine bırakıldığı özel kişilere hakem denir⁸⁷⁶. Özel kanun hükümleri ile düzenlenmiş istisnalar dışında⁸⁷⁷, tahkim ihtiyaridir⁸⁷⁸. İhtiyari tahkimde taraflar, aralarındaki uyuşmazlığın çözümü için tahkime başvurmak zorunda değillerdir⁸⁷⁹. Bu nedenle zorunlu tahkime tâbi olmayan

868 Pekcanıtez/Atalay/Özekes, s. 646.

869 Pekcanıtez/Atalay/Özekes, s. 646.

870 Pekcanıtez/Atalay/Özekes, s. 646.

871 Ayhan/Özdamar/Çağlar, s. 311.

872 Pekcanıtez/Atalay/Özekes, s. 646.

873 Pekcanıtez/Atalay/Özekes, s. 647.

874 Kuru, s. 666; Görgün/Börü/Tomaran/Kodakoğlu, s. 767; Arslan/Yılmaz/Taşpınar Ayvaz/Hanağası, s. 786.

875 Pekcanıtez/Atalay/Özekes, s. 648; Görgün/Börü/Tomaran/Kodakoğlu, s. 767.

876 Kuru, s. 666.

877 Zorunlu tahkime tâbi uyuşmazlıklar, kamu kurumları arasındaki uyuşmazlıklar, spor federasyonlarının spor faaliyetlerinin yönetimi ve disiplinine ilişkin kararları ile ilgili uyuşmazlıklar ve belli miktarın altındaki tüketici uyuşmazlıklarıdır; detaylı bilgi için bkz. Kuru, s. 667;

Görgün/Börü/Tomaran/Kodakoğlu, s. 768; Arslan/Yılmaz/Taşpınar Ayvaz/Hanağası, s. 786-787.

878 Kuru, s. 667.

879 Kuru, s. 668; Arslan/Yılmaz/Taşpınar Ayvaz/Hanağası, s. 786.

139

uyuşmazlıklar için taraflar, mahkemelerde dava açabilecekleri gibi seçecekleri hakemler tarafından çözülmesini de kararlaştırabilirler⁸⁸⁰. İhtiyari tahkime ilişkin hükümler HMK’nin 407. ve 444. maddeleri arasında yer almaktadır.

İhtiyari tahkim, tahkim sözleşmesine dayanır⁸⁸¹. Tahkim sözleşmesi, tarafların, sözleşme veya sözleşme dışı bir hukuki ilişkiden doğmuş veya doğabilecek uyuşmazlıkların tamamı veya bir kısmının çözümünün hakem veya hakem kuruluna bırakılması hususunda yaptıkları anlaşmadır (HMK m. 412/1). Bir sözleşme olması itibariyle tahkim sözleşmesi, TBK hükümlerine tâbidir⁸⁸². Tahkim sözleşmesi, taraflar arasında yapılan bir sözleşmenin parçası olabileceği gibi, ayrı bir sözleşme olarak da yapılabilir (HMK m. 412/2). Adi ortaklıklarda el birliği ile mülkiyet söz konusu olduğu için, adi ortaklık şeklinde işletilen ve işletme adı kullanılan işletmelerde, ortaklar arasında işletme adı ile ilgili ortaya çıkacak uyuşmazlıkların tahkimle çözüleceği yönünde bir sözleşme yapılabilir. İşletme adına tecavüz durumunun ise, tecavüzün kim tarafından gerçekleştirileceğini öngörmek mümkün olmadığı için, tahkim sözleşmenin uyuşmazlık çıktıktan sonra yapılması daha olasıdır.

Tahkim sözleşmesi kural olarak yazılı şekilde yapılır (HMK m. 412/3). Bu yazılı şekil, adi yazılı şekil olup, tahkim sözleşmesi için geçerlilik şartıdır⁸⁸³. Tahkim sözleşmesinin taraflarca imzalanmış yazılı bir belgeye veya taraflar arasında teati edilen mektup, telgraf, teleks, faks gibi bir iletişim aracına veya elektronik ortama geçirilmiş olması ya da dava dilekçesinde yazılı bir tahkim sözleşmesinin varlığının iddia edilmesine davalının verdiği cevap dilekçesinde itiraz edilmemiş olması, yazılı şekil şartının yerine getirilmiş sayılması için yeterlidir (HMK m. 412/3). Ayrıca yargılama sırasında tarafların tahkime başvurma konusunda anlaşmaları da mümkündür ve bu durumda, dava dosyası mahkeme tarafından ilgili hakem veya hakem kuruluna gönderilir (HMK m. 412/5). Tahkim sözleşmesi, ancak belirli bir uyuşmazlık hakkında yapılabilir⁸⁸⁴. Bu nedenle taraflar, tahkim sözleşmesi yaparken hangi uyuşmazlık hakkında tahkim sözleşmesi düzenlediklerini açıkça belirtmelidirler⁸⁸⁵. “Bundan sonra aramızda çıkacak bütün uyuşmazlıklarda tahkim

880 Kuru, s. 668.

881 Arslan/Yılmaz/Taşpınar Ayvaz/Hanağası, s. 787.

882 Arslan/Yılmaz/Taşpınar Ayvaz/Hanağası, s. 788.

883 Kuru, s. 670.

884 Kuru, s. 671.

885 Kuru, s. 671.

140

yoluna başvurulacaktır” şeklinde yapılan genel bir tahkim sözleşmesi geçerli olmayacaktır⁸⁸⁶.

HMK’de yer alan tahkim hükümleri, 21.06.2001 tarihli ve 4686 sayılı Milletlerarası Tahkim Kanununun tanımladığı anlamda yabancılık unsur içermeyen ve tahkim yerinin Türkiye olarak belirlendiği uyuşmazlıklar hakkında uygulanır (HMK m. 407/1). Tarafların tahkim yoluna başvurabilmesi için, uyuşmazlığın yabancılık unsuru taşımaması ve tahkim yerinin Türkiye olarak belirlenmesi yeterli değildir. Ayrıca taraflar arasındaki uyuşmazlığın, tahkime elverişli olması da gerekir.

Tahkime elverişliliğin şartları HMK m. 408/1’de yer almaktadır. Taşınmaz mallar üzerindeki ayni haklardan veya iki tarafın iradelerine tâbi olmayan işlerden kaynaklanan uyuşmazlıklar için tahkime başvurulamaz (HMK m. 408/1). “İki tarafın iradelerine tâbi olmayan işler” ile kastedilen şey, bir işlemin geçerliliği için, kanunen iki tarafın irade açıklamalarının yeterli görülmediği işlerdir⁸⁸⁷. Tarafların iradelerine tâbi olmayan uyuşmazlıklar genellikle kamu düzeni ile ilgilidir⁸⁸⁸. Temel olarak boşanma davası⁸⁸⁹, babalık davası⁸⁹⁰, nesebin reddi davası⁸⁹¹, soy bağına ilişkin davalar⁸⁹², iflas davaları⁸⁹³, tapu iptal davaları⁸⁹⁴, kat karşılığı inşaat sözleşmesine ilişkin davalar⁸⁹⁵, iş davaları⁸⁹⁶, anonim şirket genel kurul kararlarının iptal davaları⁸⁹⁷ ve ayrıca çekişmesiz yargı işleri⁸⁹⁸ tahkime elverişli değildir. İşletme adının korunmasına yönelik olarak TTK kapsamında açılabilecek davalar, taşınmaz mal üzerindeki ayni haktan kaynaklanmadığı için, bu yönüyle tahkime elverişlidir.

İşletme adının kullanılması, iki tarafın iradelerine tâbi olan işlerden olduğu için, taraflar bu konuda aralarında serbestçe anlaşabilirler (örneğin, işletme adının sicilden silinmesinin veya değiştirilmesinin talep edilmesi, işletme adının kullanıldığı tabelaların kaldırılması) ve bu yönde yapılan anlaşmanın geçerliliği için bir

886 Arslan/Yılmaz/Taşpınar Ayvaz/Hanağası, s. 790.

887 Görgün/Börü/Tomaran/Kodakoğlu, s. 809-810.

888 Görgün/Börü/Tomaran/Kodakoğlu, s. 770.

889 Pekcanıtez/Atalay/Özekes, s. 651; Kuru, s. 670-671; Görgün/Börü/Tomaran/Kodakoğlu, s. 770;

Arslan/Yılmaz/Taşpınar Ayvaz/Hanağası, s. 790.

890 Görgün/Börü/Tomaran/Kodakoğlu, s. 770.

891 Görgün/Börü/Tomaran/Kodakoğlu, s. 770.

892 Pekcanıtez/Atalay/Özekes, s. 651; Görgün/Börü/Tomaran/Kodakoğlu, s. 770.

893 Kuru, s. 670-671; Görgün/Börü/Tomaran/Kodakoğlu, s. 770; Arslan/Yılmaz/Taşpınar Ayvaz/Hanağası, s. 790.

894 Kuru, s. 670-671.

895 Pekcanıtez/Atalay/Özekes, s. 651.

896 Kuru, s. 670-671.

897 Kuru, s. 670-671.

898 Pekcanıtez/Atalay/Özekes, s. 651; Arslan/Yılmaz/Taşpınar Ayvaz/Hanağası, s. 790.

141

mahkeme kararına ihtiyaç yoktur. Açıklanan nedenlerden dolayı, işletme adının korunması için TTK kapsamında açılabilecek davalar tahkime elverişlidir.