Tüzel Kişi Tacirler

“Ticaret şirketleriyle, amacına varmak için ticari bir işletme işleten vakıflar, dernekler ve kendi kuruluş kanunları gereğince özel hukuk hükümlerine göre yönetilmek veya ticari şekilde işletilmek üzere devlet, il özel idaresi, belediye ve köy ile diğer kamu tüzel kişileri tarafından kurulan kurum ve kuruluşlar da tacir sayılır.”

(TTK m. 16/1). “Devlet, il özel idaresi, belediye ve köy ile diğer kamu tüzel kişileri ile kamu yararına çalışan dernekler ve gelirinin yarısından fazlasını kamu görevi niteliğindeki işlere harcayan vakıflar, bir ticari işletmeyi, ister doğrudan doğruya ister kamu hukuku hükümlerine göre yönetilen ve işletilen bir tüzel kişi eliyle işletsinler, kendileri tacir sayılmazlar.” (TTK m. 16/2). TTK m. 16’dan hareketle tüzel kişi tacirleri üç grupta ayırmak mümkündür.

a. Ticaret Şirketleri

Ticaret şirketleri, kollektif, komandit, anonim, limited ve kooperatif şirketlerden oluşmaktadır (TTK m. 124/1). Kollektif ve komandit şirketler yalnızca bir ticari işletmeyi bir ticaret unvanı altında işletmek amacı ile kurulabilirler (TTK m.

211/1; 304/1). Bu nedenle kolektif ve komandit şirketlerin hepsi bir ticari işletmeye sahiptir ve tüzel kişi tacirlerdir. Kollektif ve komandit şirketler tarafından işletilen ticari işletmelerde işletme adı kullanılıyorsa, şirketin tüzel kişiliği bulunduğu için bu ad üzerindeki hakkın sahibi de şirketin kendisidir. Anonim ve limited şirketler kanunen yasaklanmamış her türlü ekonomik amaç ve konular için kurulabilir (TTK m. 331/1; TTK m. 573/3). 13195 sayılı Kooperatifler Kanunu’na (KoopK) göre kooperatif şirketler, ortakların belirli ekonomik menfaatlerini ve özellikle meslek veya geçimlerine ait ihtiyaçlarını işgücü ve parasal katkılarıyla karşılıklı yardım, dayanışma ve kefalet suretiyle sağlayıp korumak amacı ile kurulurlar (KoopK m.

1/1). Anonim, limited ve kooperatif şirketler bir ticari işletme işletmeseler dahi TTK

271 Arkan, s. 115; Ayhan/Özdamar/Çağlar, s. 204-205.

272 İşletme adının ürün kirası hâlinde durumu için bkz. İkinci Bölüm V. E.

41

m. 16/1 gereğince tüzel kişi tacir sayılırlar. Anonim, limited ve kooperatif şirketler, bir ticari işletme işletmeleri ve işlettikleri ticari işletmede işletme adı kullandıkları durumlarda, işletme adı üzerindeki hakkın sahibi konumundadırlar.

b. Ticari İşletme İşleten Dernekler ve Vakıflar

Vakıflar, gerçek veya tüzel kişilerin yeterli miktarda mal ve haklarını belirli ve sürekli bir amaca özgülemeleriyle oluşan tüzel kişiliğe sahip mal topluluklarını ifade eder (TMK m. 101/1). Dernekler ise, gerçek veya tüzel en az yedi kişinin, kazanç paylaşma dışında belirli ve ortak bir amacı gerçekleştirmek üzere, bilgi ve çalışmalarını sürekli olarak birleştirmek suretiyle oluşturdukları, tüzel kişiliğe sahip kişi toplulukları ifade eder (TMK m. 56/1). Vakıflar ve derneklerin, amaçlarına ulaşmak için ticari işletmeleri mümkündür (TTK m. 16/1). Vakıflar ve dernekler, ticari işletme işletmeleri durumunda, tacir sayılırlar (TTK m. 16/1). Vakıflar ve dernekler, işlettikleri ticari işletmede işletme adı kullanmaları hâlinde, bu ad üzerindeki hakkın sahibi vakıf ve derneğin tüzel kişiliğidir. Alternatif Yaşamı Destekleme Derneği tarafından işletilen “Down Cafe”, dernekler tarafından işletilen işletmelerde kullanılan işletme adına örnek olarak gösterilebilir.

Kamu yararına çalışan dernekler ve gelirinin yarıdan fazlasını kamu görevi niteliğindeki işlere harcayan vakıflar, bir ticari işletmeyi ister doğrudan doğruya ister kamu hukuku hükümlerine göre yönetilen ve işletilen bir tüzel kişi eliyle işletsinler, kendileri tacir sayılmazlar (TTK m. 16/2). Kamu yararına çalışan dernekler ve gelirinin yarıdan fazlasını kamu görevi niteliğindeki işlere harcayan vakıflar tarafından işletilen işletmenin kendisi (tüzel kişilikleri olmasa dahi) tacir sayılır²⁷³. Bu durumda ortaya, tüzel kişiliği bulunmayan ve taraf ehliyetine sahip olmayan bir tacir grubu çıkmış olacaktır²⁷⁴. Bu işletmeler tacir sayıldıkları için, diğer tacirlerde olduğu gibi işletme adı kullanma hakkına sahiptirler. Bu durumda işletme adının sahibi, aynı zamanda işletmenin sahibi olan vakıf veya dernektir. Türk Eğitim Derneği tarafından işletilen “TED Ankara Koleji”, kamu yararına çalışan dernekler tarafından işletilen işletmelerde kullanılan işletme adına örnek olarak gösterilebilir.

Öğretide yer alan, işletme adının yalnızca tacirler ve esnaflar tarafından kullanılabileceği yönündeki görüşe katılmamaktayız. Çünkü işletme adı ile ilgili TTK m. 53’te yer alan hükümde açık bir şekilde “işletme sahibi ile ilgi olmaksızın”

273 Arkan, s. 122-123.

274 Arkan, s. 122.

42

ifadesi kullanılmıştır. Burada kastedilen işletmenin ticaret kanununun temel kavramı olan ticari işletme olduğu konusunda şüpheye yer yoktur, fakat ticari işletme sahipleri her zaman tacir olmak zorunda değildir. TTK m. 16/2’de devletin, il özel idaresinin, belediye ve köylerin, diğer kamu tüzel kişilerinin, kamu yararına çalışan dernekler ve gelirinin yarısından fazlasını kamu görevi niteliğindeki işlere harcayan vakıfların bir ticari işletmeyi işletseler dahi tacir sayılmayacakları hüküm altına alınmıştır. Oysaki ticaret unvanı ile ilgili TTK m. 39/1’de “her tacir” ibaresine yer verilmiş, TTK m. 53’te ise “her tacir” kavramı kullanılmamıştır. Yapılan açıklamalar ışığı altında işletme adına sahip olacak kişilerin “tacirler ve esnaflar” yerine “ticari işletme ve esnaf işletmesi sahipleri” şeklinde yorumlanması gerektiği görüşündeyiz.

Bu durumda kamu yararına çalışan dernekler ve gelirinin yarısından fazlasını kamu görevi niteliğindeki işlere harcayan vakıfların bir ticari işletme işletmeleri ve işlettikleri ticari işletmede işletme adı kullanmaları durumunda, işletme adı üzerindeki hakkın sahibi olduklarının kabulü gerekir.

c. Kamu Tüzel Kişileri Tarafından Kurulan Kurum ve Kuruluşlar

Kendi kuruluş kanunları gereğince özel hukuk hükümlerine göre yönetilmek veya ticari şekilde işletilmek üzere devlet, il özel idaresi, belediye ve köy ile diğer kamu tüzel kişileri tarafından kurulan kurum ve kuruluşlar da tacir sayılır (TTK m.

16/1). Kamu tüzel kişileri tarafından kurulan kurum ve kuruluşların TTK m. 16/1 uyarınca tacir sayılmaları için, kendi kuruluş kanunları uyarınca özel hukuk hükümlerine göre yönetilmek²⁷⁵ ve ticari şekilde işletilmek şartları birlikte aranır²⁷⁶.

aa. Kamu İktisadi Teşebbüsleri ve Bunlara Bağlı Müesseseler

Kamu İktisadi Teşebbüsleri Hakkında 233 sayılı Kanun Hükmünde Kararname (233 sayılı KHK) m. 2/1’e göre “kamu iktisadi teşebbüsü” kavramı “iktisadi devlet teşekkülü” ve “kamu iktisadi kuruluşları” nın ortak adıdır. İktisadi devlet teşekkülü, sermayesinin tamamı devlete ait olup, iktisadi alanda ticari esaslara göre faaliyet göstermek üzere kurulan kamu iktisadi teşebbüsüdür (233 sayılı KHK m. 2/2). Kamu iktisadi kuruluşu, sermayesinin tamamı devlete ait olup, tekel niteliğindeki mal ve

275 Poroy/Yasaman, kamu tüzel kişileri tarafından kurulan kurum ve kuruluşların tacir sıfatına sahip olmaları için TTK m. 16/1’de yer alan şartların arasına konulan “veya” bağlacının “ve” şeklinde olması gerektiğini belirtmektedir, Poroy/Yasaman, s. 157.

276 Poroy/Yasaman, s. 157; Ayhan/Özdamar/Çağlar, s. 215.

43

hizmetleri kamu yararı gözeterek üretmek ve pazarlamak üzere kurulan, gördüğü bu hizmeti dolayısı ile ürettiği mal ve hizmetler imtiyaz sayılan kamu iktisadi teşebbüsüdür (233 sayılı KHK m. 2/3). Müessese ise, sermayesinin tamamı bir iktisadi devlet teşekkülüne veya kamu iktisadi kuruluşuna ait olup, ona bağlı işletme veya işletmeler topluluğudur (233 sayılı KHK m. 2/4). Kamu iktisadi teşebbüsleri tüzel kişiliğe sahiptir (233 sayılı KHK m. 4/1). Kamu iktisadi teşebbüsleri 233 sayılı KHK ile saklı tutulan hususlar dışında özel hukuk hükümlerine tâbidir (233 sayılı KHK m. 4/2). Kamu iktisadi teşebbüslerine bağlı müesseseler de tüzel kişiliğe sahip olup (233 sayılı KHK m. 16/1), 233 sayılı KHK ile saklı tutulan hususlar dışında özel hukuk hükümlerine tâbidir (233 sayılı KHK m. 16/2). Kamu iktisadi teşebbüsleri ve bunlara bağlı müesseseler TTK m. 16/1’e göre tacirdir²⁷⁷. Kamu iktisadi teşebbüsleri ve bunlara bağlı müesseseler tarafından işletilen ticari işletmeler için işletme adı kullanılabilir. Bu durumda işletme adı üzerindeki hakkın sahibi, işletme adını kullanan kamu iktisadi teşebbüsü veya bu teşebbüse bağlı müessesedir.

Et ve Süt Kurumu tarafından işletilen “Et ve Süt Kurumu Kızılay Satış Mağazası”, kamu iktisadi teşebbüsleri tarafından kullanılan işletme adlarına örnek olarak gösterilebilir.

bb. Özel Hukuk Hükümleri Uyarınca Yönetilen veya Ticari Şekilde İşletilen Diğer Kurum ve Kuruluşlar

Kamu iktisadi teşebbüsü veya bunlara bağlı müesseseler dışında kalıp, kendi kuruluş kanunları uyarınca özel hukuk hükümlerine göre yönetilmek veya ticari şekilde işletilmek üzere devlet, il özel idaresi, belediye, köy gibi kamu tüzel kişileri tarafından kurulan kurum ve kuruluşlar da tacirdir²⁷⁸. Bu statüdeki kurumlara örnek olarak, Ordu Yardımlaşma Kurumu ve Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu gösterilebilir²⁷⁹. Özel hukuk hükümleri uyarınca yönetilen ve ticari şekilde işletilen kurum ve kuruluşlar tacir sayıldıkları için TTK m. 53 anlamında işletme adı kullanabilirler.

Devlet, il özel idaresi, belediye ve köy ile diğer kamu tüzel kişileri bir ticari işletmeyi ister doğrudan doğruya ister kamu hukuku hükümlerine göre yönetilen ve işletilen bir tüzel kişi eliyle işletsinler, kendileri tacir sayılmazlar (TTK m. 16/2).

Örneğin; Gazi Üniversitesi tarafından özel hukuk hükümlerine göre yönetilmek ve

277 Arkan, s. 124-125; Ayhan/Özdamar/Çağlar, s. 215.

278 Arkan, s. 126.

279 Arkan, s. 126.

44

ticari şekilde işletilmek için kurulan Gazi Üniversitesi Basımevinin kendisi tacir sıfatına sahip olduğu hâlde Gazi Üniversitesi tacir sıfatına sahip değildir²⁸⁰. Ankara Büyük Şehir Belediyesi tarafından işletilen “Ankara Şehirler Arası Terminal İşletmesi” (AŞTİ), belediyeler tarafından işletilen ticari işletmelerde kullanılan işletme adına örnek olarak gösterilebilir.