İşletme Adı Üzerindeki Tekel Hakkı

Usulüne uygun olarak tescil ve ilan edilmiş olan işletme adını kullanma hakkı sadece sahibine aittir (TTK m. 50/1). İşletme adının kullanılması yönünde bir zorunluluk bulunmadığı için işletme adı seçmek ve kullanmak işletme sahibi için bir haktır⁴⁷³. Buna karşın TTK m. 53/1’e göre seçilen ve kullanılan işletme adını tescil ettirmek işletme sahibi için bir yükümlülüktür. Seçilen ve kullanılan işletme adının tescil edilmesi ile birlikte işletme adını kullanma hakkı mutlak bir hale dönüşüp sahibi açısından “tekel hakkı” oluşturur⁴⁷⁴. İşletme adı üzerindeki tekel hakkının kullanılması için zarar görme veya zarar tehlikesinin mevcut olması gibi şartlar aranmaz⁴⁷⁵.

469Yarg. 11. HD, T. 30.05.1988, E. 1988/626, K. 1988/3513 (www.kazanci.com, son erişim:

16.05.2020).

470 Helvacı (Ülgen/Helvacı/Kendigelen/Kaya/Nomer Ertan), s. 433.

471 Helvacı (Ülgen/Helvacı/Kendigelen/Kaya/Nomer Ertan), s. 433.

472 Helvacı (Ülgen/Helvacı/Kendigelen/Kaya/Nomer Ertan), s. 433.

473 Helvacı (Ülgen/Helvacı/Kendigelen/Kaya/Nomer Ertan), s. 418.

474 Helvacı (Ülgen/Helvacı/Kendigelen/Kaya/Nomer Ertan), s. 418.

475 Poroy/Yasaman, s. 525.

85

Baştuğ/Erdem, işletme adı üzerindeki tekel hakkının her iş alanını kapsamayacağını, yalnızca aynı alanda iş yapan işletmeler için geçerli olacağını, bu nedenle de bir lokanta ve kitabevinin aynı işletme adını kullanabileceğini belirtmektedir⁴⁷⁶ . Poroy/Yasaman, TTK m. 50’yi ticaret unvanları açısından değerlendirirken, tescil edilmiş ticaret unvanının aynısının daha sonra bir başkası tarafından tescil ettirilmesi durumunda, ticaret unvanının tekel hakkına dayanılarak ikinci tescilin sicilden silinmesinin istenebilmesi için müşteri çevrelerinin ve iş kollarının aynı olması gerektiğini belirtmektedir⁴⁷⁷. Lokanta, kitabevi gibi işletmenin faaliyet alanını gösteren ibareleri içeren işletme adlarının aynı olabileceğinin kabulü bir an için ayırt edicilik açısından sorun yaratmayacak gibi görünmektedir. Oysaki bu ibarelerin işletme adında yer alması zorunlu olmadığından, işletme konusunda daha sonra meydana gelecek değişiklikle, aynı alanda faaliyet gösterip aynı işletme adına sahip iki işletmenin ortaya çıkması mümkün olacaktır. Bu nedenle de, işletme adı üzerindeki tekel hakkının yalnızca aynı alanda iş yapan işletmeler için geçerli olduğunun kabulünün, TTK m. 50’nin öngörülme amacına aykırı düşeceği kanaatindeyiz.

Öğretide işletme adı üzerindeki tekel hakkının ne zaman doğacağı hususu tartışmalıdır. Helvacı, kural olarak ilanın tekel hakkının üçüncü kişilere karşı ileri sürülebilmesi için gerekli olması karşısında, TTK m. 50’de işletme adını tescil ettiren işletme sahibinin menfaatinin korunması amacının daha üstün olduğunu ve bu hakkın tescil anından itibaren doğduğunun kabul edilmesi gerektiği belirtmektedir⁴⁷⁸. Ayhan/Özdamar/Çağlar ise tekel hakkının usulüne uygun olarak tescil ve ilan edilmiş olan işletme adları için geçerli olduğu görüşündedir⁴⁷⁹. Esasen TTK m. 53’te, işletme adının tesciline ilişkin yapılan işlemin aynı zamanda ilan edilmesi yönünde herhangi bir hüküm yer almamaktadır. Buna karşın, TTK m. 35/3’te yer alan ticaret siciline tescil edilen hususların, kanunda ve TSY’de aksine hüküm bulunmadığı sürece ilan olunacağı belirtilmektedir. İşletme adına ilişkin yapılan tescilin ilan edilmemesine ilişkin, TTK’de ve TSY’de aksine bir hüküm bulunmadığı için, işletme adının tescili ile birlikte bu hususun ilan edilmesi de zorunludur. TTK m.

36/4’te yer alan, tescil edilmesi zorunlu olduğu hâlde tescil edilmemiş veya tescil edilip de ilanı zorunlu iken ilan edilmemiş bir hususun, üçüncü kişilere karşı ileri

476 Baştuğ/Erdem, s. 113.

477 Poroy/Yasaman, s. 526.

478 Helvacı (Ülgen/Helvacı/Kendigelen/Kaya/Nomer Ertan), s. 419.

479 Ayhan/Özdamar/Çağlar, s. 303.

86

sürülemeyeceği hükmü karşısında, işletme adının kullanılması üzerindeki tekel hakkının tescil ve ilandan sonra doğduğunun kabul edilmesi gerekmektedir. Yargıtay da bir kararında, tescil edilen ticaret unvanının daha önce tescil edilmiş ticaret unvanına tecavüz oluşturması hâlinin, tescille ilgili hususun ilan edilmesi nedeniyle davacı tarafından bilinmek durumunda olduğunun kabul edilmesi gerektiğine ve 9 yıl boyunca dava açmadan geçen sürenin sessiz kalmak suretiyle hak kaybına neden olacağına karar vermiştir⁴⁸⁰.

Ticari işletmelerde, işletme adının kullanılması üzerindeki tekel hakkı tacir sıfatının yitirildiği anda sona erer ve sona erme anından itibaren işletme adına ilişkin ticaret sicilindeki kaydın da TTK m. 31/2 uyarınca silinmesi gerekir⁴⁸¹. İşletme sahibi tacir sıfatını yitirdiği hâlde, işletme adının ticaret sicilinden silinmediği durumlarda ise, işletme adının kullanılması üzerindeki tekel hakkı, kaydın silinmesi gerektiği andan itibaren sona ermiş olacaktır⁴⁸². Yargıtay ise bir kararında, usulüne uygun olarak tescil ve ilan edilmiş olan ticaret unvanının sicilden terkin edilinceye kadar sahibine, kullanılması konusunda tekel hakkı sağladığını belirtmektedir⁴⁸³. Biz ise, tacir sıfatının geçici ve makul görülebilecek bir süre için kayıp edilmesi durumunda, işletme adı üzerindeki tekel hakkının, işletme adı sicilden terkin edilinceye kadar devam edeceğini düşünmekteyiz. Geçici ve makul görülebilecek bir süre dışında kalan hâller için tacir sıfatının kaybedilmesi durumunda ise, işletme adı üzerindeki tekel hakkının sonra ermesi açısından, ayrıca işletme adının sicilden terkin edilmesi şartının aranmaması gerekir. Bir başkasının işletme adını kullanamaması için, dürüstlük kuralına aykırı bir şekilde, işletme adının kasten sicilden terkin ettirilmemesi hâli bu duruma örnek olarak gösterilebilir.

Tacir sıfatı yitirilmeden her nasılsa işletme adına ilişkin ticaret sicilindeki kayıt silinmişse, işletme adının kullanılması üzerindeki tekel hakkı da kaybedilmiş olur ve tacir, tekrardan işletme adını ticaret siciline kaydetme yükümlülüğü altına girer⁴⁸⁴. Esnaf işletmelerinde ise işletme adının kullanılması üzerindeki tekel hakkı, esnaf sıfatının kaybedilmesi ile birlikte sona erecektir. Ticari işletmelerde kullanılan işletme adları için yukarıda yer verilen açıklamalar esnaf işletmelerinde kullanılan işletme adları açısından da geçerlidir.

480 Yarg. 11. HD, T. 09.10.2014, E. 2013/9619, K. 2014/15317 (www.kazanci.com, son erişim:

16.05.2020).

481 Helvacı (Ülgen/Helvacı/Kendigelen/Kaya/Nomer Ertan), s. 420.

482 Şener, İşletme, s. 542.

483 Yarg. 11. HD, 30.09.2004, E. 2003/14387, K. 2004/9090 (Eriş, s. 956).

484 Helvacı (Ülgen/Helvacı/Kendigelen/Kaya/Nomer Ertan), s. 420.

87