Mukadder Genç
Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi Merkezi Sterilizasyon Ünitesi, İzmir
Tıbbi aletler kullanım ve sterilizasyon alanları arasında taşınırken çeşitli risklere maruz kalırlar. Bazen ise tıbbi aletlerin başlı başına risk faktörü olabilirler. Örneğin; kontamine tıbbi aletler çalışan ve çevre için enfeksiyon riski oluştururken, çalışanlar ve çevre steril tıbbi aletler için kontaminasyon kaynağı olabilir. Kesici delici aletler çalışanların yaralanmasına neden olabileceği gibi çalışanlar da tıbbi aletle-rin kırılıp dökülmesine neden olabilir. Taşıma işlemi sterilizasyon süreci içinde; çalışan, alet ve çevre koşullarının birbirini en çok etkilediği ve birbiri için en çok risk oluşturduğu işlem basamağıdır.
Tıbbi aletlerin kurum içi ve kurumlar arası döngüsünü incelediğimizde;
1. Kontamine tıbbi aletlerin kullanım alanından sterilizasyon ünitesine taşınması 2. Steril tıbbi aletlerin sterilizasyon ünitesinden kullanım alanına taşınması
3. Tıbbi aletlerin kurumlar arası taşınması olarak üç farklı taşıma işleminden söz etmek mümkündür;
1. KONTAMİNE TIBBİ ALETLERİN KULLANIM ALANINDAN STERİLİZASYON ÜNİTESİNE TAŞINMASI:
Kontamine tıbbi aletler barındırdıkları biyolojik yük nedeni ile gerek çalışan personel gerekse çevre için enfeksiyon kaynağı oluştururlar. Kontamine tıbbi aletlerin sterilizasyon ünitesine taşınmasında genel olarak iki yöntem izlenmektedir.
a. Kontamine Tıbbi Aletlerin Ön işlem Uygulanmadan Taşınması (Kuru Transfer):
Bu uygulamada tıbbi aletlere hiçbir ön işlem uygulanmaz. Kontamine tıbbi aletler kapalı kaplar içeri-sinde Sterilizasyon Ünitesine ulaştırılır. Bekleme süresinin (kontamine aletlere işlem uygulanıncaya kadar geçen süre) kısa olduğu durumlar ya da kullanım alanı ile sterilizasyon ünitesi birbirine yakın olan kurumlar için pratik bir yaklaşımdır. Ancak tıbbi alet üzerindeki biyolojik yük yüksek olacağından çalışanlar için enfeksiyon riski de yüksek olacaktır.
b. Kontamine Tıbbi Aletlerin Ön işlem Uygulandıktan Sonra Taşınması (Nemli Transfer):
Tıbbi aletler kullanıldıktan hemen sonra kullanım alanında dekontamine edilir. Daha sonra kapalı kaplar içerisinde sterilizasyon ünitesine ulaştırılır. Kullanım alanı ile sterilizasyon ünitesi birbirine uzak olan kurumlar ya da bekleme süresinin uzun olduğu durumlar için tercih edilebilir. Tıbbi aletler kulla-nım sonrası dekontamine edildiğinden alet üzerinde kirin kuruması önlenmiş olur ve esas yıkama iş-leminin etkinliği artar. Tıbbi aletlere uygulanan dekontaminasyon işlemi özellikle uzun ve dar lümenli tıbbi aletlerde tıkanmaların önlenmesine yardımcı olur. Ancak unutulmamalıdır ki tıbbi aletlerin uzun süre nemli kalması korozyona neden olabilir. Uygulama iki şekilde yapılabilir. Tıbbi aletler kullanım alanında dekontamine edilip daha sonra kapalı taşıma kaplarına alınır. Ya da tıbbi aletler, içinde de-zenfektan bulunan kaplarda taşınır. Birinci uygulama için kullanım alanında uygun bir bölüm ihtiyacı
söz konusudur. İkinci uygulamada ise taşıma sırasında dökülme saçılma riski yüksek olacaktır. Ayrıca dezenfektanın etkinliği için gerekli temas süresini kontrol etmek güç olabilir.
Kontamine Tıbbi Aletlerin Taşınmasında Genel İlkeler:
Yöntem ne olursa olsun kontamine tıbbi aletler sterilizasyon ünitesine kapalı kaplar ve bu iş için tanımlanmış taşıma arabaları ile ulaştırılmalıdır. Kaplar ve arabalar her taşıma sonrası dekontamine edilmelidir. Taşıma işlemi için insan trafiğinin az olduğu bir güzergâh belirlenmelidir. Taşıma sırasında taşıma kaplarının kapağının açılmamasına özen gösterilmelidir. Taşıma kapları ve arabaları başka bir iş için kullanılmamalıdır. Taşınacak tıbbi aletlerde korozyona uğramış olanlar ayrı işlem görmelidir.
Korozyona uğramış metaller ıslak ortamda, bir arada bulunduğu diğer metallerde de yüzey değişikli-ğine neden olabilirler. Hasarlı olduğu tespit edilen tıbbi aletler diğerlerinden ayrılıp ayrı bir kap içinde sterilizasyon ünitesine ulaştırılmalı, yıkama ve sterilizasyon süreçleri tamamlandıktan sonra onarım için teknik ekibe teslim edilmelidir.
Taşıma Şekline Karar Verirken Öncelikle Şu Sorulara Yanıt Aranmalıdır:
• Kullanım alanının sterilizasyon ünitesine uzaklığı ne kadardır?
Mesafe uzadıkça kontamine tıbbi alet ile karşılaşacak kişi sayısı ve risk artacaktır.
• Aletlerin bekleme süresi ne kadardır?
Tıbbi aletlerin kullanım sonrası mümkün olan en kısa sürede sterilizasyon ünitesine ulaştırılmaları gerekir. H. Sav ve arkadaşları “kirli cerrahi aletlerde bekleme süresi ile bakteriyel yük arasındaki ilişkinin incelenmesi” konulu çalışmalarında kullanım sonrası hiçbir işlem uygulanmadan bekletilen tıbbi aletler üzerinde, tüm bakteriler için koloni sayılarında 2. saatten itibaren kontrole göre loga-ritmik artış gözlemişledir.
• Tıbbi aletler sterilizasyon ünitesine teslim edilirken alet seti olarak mı yoksa her bir alet tek tek mi sayılacaktır?
Hizmet kalite standartlarında “Kirli aletler, alet listesinden sayımı yapılarak sterilizasyon ünitesine kabul edilmelidir.” “Kirli aletlerin ön temizliği ve dekontaminasyonu yapılmalıdır” ifadeleri yer al-maktadır. Kuru transfer edilen tıbbi aletlerin sayımı tek tek yapılacak ise sayım sırasında azami dik-kat gerekir. Olası bir yaralanma durumunda çalışan personel için enfeksiyon riski yüksek olacaktır.
• Taşıma işlemi kim tarafından gerçekleştirilecektir?
Taşıma işlemi bu iş için görevlendirilmiş, eğitilmiş, ne taşıdığını ve risklerini bilen personeller ta-rafından yapılmalıdır. Taşıma işlemi sırasında koruyucu giysi kullanılmalıdır. Kullanılan koruyucu giysiler çok kullanımlık ise taşıma işlemi sonrasında uygun şekilde dekontamine edilmelidir. Tek kullanımlık koruyucu giysiler kullanım sonrası tıbbi atık olarak bertaraf edilmelidir. Hizmet kalite standartlarında çalışan güvenliği ile ilgili olarak “çalışanların; kesici delici alet ile yaralanma, kan ve vücut sıvılarıyla bulaşma risklerinin azaltılması, riskli alanlarda çalışanlara yönelik gerekli önlemle-rin alınması, çalışanlara konu ile ilgili eğitim düzenlemesi ve çalışanlar tarafından kişisel koruyucu ekipman kullanılması” istenmektedir. Bu konuda kurumlar ve çalışanlar sorumluluklarını yerine getirmelidir.
2. STERİL TIBBİ ALETLERİN STERİLİZASYON ÜNİTESİNDEN KULLANIM ALANINA TAŞINMASI:
Sterilizasyon sürecinde hedef tıbbi aletlerin steril edilip kullanılıncaya kadar steril kalmasını sağla-maktır. Tıbbi aletlere uygulanan sterilizasyon işlemi titizlikle değerlendirilirken, taşınması sırasında maruz kaldığı koşullar her zaman aynı hassasiyetle sorgulanmaz. Oysaki taşıma koşulları, raf ömrü-nün belirlenmesinde etkili olan faktörlerden biridir. Güvenli cerrahi kontrol listesinde ameliyat kesisi
TIBBI ALETLERIN TAŞINMASI MUKADDER GENÇ
öncesi yapılacaklar arasında aletlerin sterilizasyonunun uygun olduğunun doğrulanması ve bunun için indikatörlerinin kontrol edilmesi istenmektedir. Ancak indikatörlerde beklenen renk değişimi-nin gerçekleşmiş olması steriliteyi garanti etmeye yetmez. Eğer paket bütünlüğü bozulmuşsa söz konusu tıbbi aletin steril kabul edilmesi mümkün değildir. Bu nedenle de steril tıbbi aletlerin doğru taşınması sterilitenin sürdürülebilirliği açısından büyük önem arz etmektedir.
Steril tıbbi aletler taşıma görevlisi tarafından sterilizasyon ünitesinden teslim alınır ve kullanım alanına ulaştırılır. Steril tıbbi aletler sterilizatörden çıkarıldıktan sonra yeterince soğumadan taşınmamalıdır.
Aksi halde sıcaklık farkına bağlı nem sorunu yaşanabilir. Steril paketlere dokunmadan önce mutlaka el hijyeni sağlanmalı ve steril paketlere mümkün olduğunca az temas edilmelidir. Steril aletler, bu iş için ayrılmış malzeme ebatlarına uygun, kapaklı kaplar ya da kapaklı araba ile taşınmalıdır. Taşıma ekipmanları, paslanmaya ve çürümeye dayanıklı bir malzemeden yapılmış olmalıdır. Yüzeyi pürüzsüz, temizliği kolay olmalıdır. Taşıma ekipmanları başka bir iş için kullanılmamalıdır. Her zaman temiz ve kuru olmaları sağlanmalıdır. Aletler arabanın raflarına birbirlerinin paketlerine zarar vermeyecek şekil-de (büyük ve ağır paketler altta, küçük ve hafif paketler üstte) yerleştirilmelidir. Aletler yerleştirildik-ten sonra arabanın kapakları kapatılıp, taşıma sırasında açılmasını önlemek için kilitlenmelidir. Kapalı taşıma arabası temini mümkün değil ise taşıma öncesi steril paketlerin üzerlerine koruyucu poşet geçirilmelidir. Koruyucu poşet toz ve nem geçirmeyen özellikte olmalıdır. Taşıma işlemi için kullanılan koruyucu poşetlerin kullanım sonrası bertarafına ilişkin kurumsal prosedürler oluşturulmalıdır.
3. TIBBİ ALETLERİN KURUMLAR ARASI TAŞINMASI
Bu bölümde konsiye ya da ödünç olarak adlandırılan tıbbi alet grubunun taşınma koşulları ele alın-maktadır. Bu gruptaki aletler sipariş üzerine tedarikçi tarafından sağlık kurumuna teslim edilir. Kulla-nılan parçalar kuruma fatura edilip diğerleri geri alınır. Eksik parçalar tamamlandıktan sonra yeni bir sipariş üzerine başka bir sağlık kurumuna teslim edilir. Özetle bu aletler kurumlar arası bir döngüye sahiptir ve gerekli tedbirler alınmadığında, enfeksiyon etkenlerinin bir kurumdan diğerine taşınma-sında büyük bir risk oluşturabilirler.
Bu alet grubu ile ilgili olarak etik anlamda birtakım sorumluluklar tanımlanmış olmakla birlikte hukuki boşluklar da dikkat çekmektedir. Tedarikçi; tıbbi aletlerin temizlik ve sterilizasyon koşullarını bildir-mekten, kullanımı ile ilgili bilgi sağlamaktan ve teslim ettiği ürünün dekontamine edildiğini garanti etmekten sorumludur. Sağlık kurumu ise; tıbbi aletleri tedarikçinin önerdiği şekilde kullanıma ha-zırlamaktan ve kullanım sonrası dekontamine ederek tedarikçiye iade etmekten sorumludur. Ancak ne yazıktır ki bu sorumlukların nasıl yerine getirileceğini belirleyen ve yerine getirilip getirilmediğini denetleyen yasal bir düzenleme mevcut değildir. Sürekli olarak bir kurumdan diğerine, hatta bir şe-hirden başka bir şehre taşınan bu aletler ile ilgili yasal bir düzenlemeye ihtiyaç duyulmaktadır.
Ödünç tıbbi aletler kurumlar arası ve kurum içi döngülerinde bazen kontamine, bazen dekontamine bazen ise steril durumdadır. Taşıma işlemi malzemenin o an bulunduğu duruma uygun şekilde yapıl-malıdır. Tedarikçi firma tıbbi aletleri sağlık kurumlarına her zaman dekontamine olarak teslim etmeli ve dekontamine olarak geri almalıdır. Kuruma teslim edildikten sonraki döngü ise tıbbi malzemeyi teslim alan birime göre değişir. Aşağıda iki farklı uygulama modeli sunulmuştur.(Şekil 1- 2)
TIBBI ALETLERIN TAŞINMASI MUKADDER GENÇ
1. Tıbbi aletlerin sterilizasyon ünitesi tarafından teslim alınması ve kurum içi döngüsü
TEDARİKÇİ Kontrol.ve.
Tamamlama
MSÜ MSÜ
Ameliyathane Ameliyathane
SAĞLIK.KURUMU.=A SAĞLIK.KURUMU.=B
Dekontamine. Dekontamine. Dekontamine. Dekontamine..
Steril. .Kontaminne. Steril. .Kontaminne.
2. Tıbbi aletlerin ameliyathane tarafından teslim alınması ve kurum içi döngüsü
TEDARİKÇİ Kontrol ve Tamamlama
Ameliyathane Ameliyathane
MSÜ MSÜ
SAĞLIK KURUMU -‐A SAĞLIK KURUMU -‐B
Dekontamine Dekontamine Dekontamine Dekontamine
Dekontamine Steril Kontamine Dekontamine Dekontamine Steril Kontamine Dekontamine
Birinci uygulama aletin kurum içindeki döngü sayısını azaltırken sterilizasyon ünitesinin sayım, teslim vb. konulardaki sorumluluğunu arttıracaktır. İkinci uygulamada ise sterilizasyon ünitesinin sayım, tes-lim vb. konulardaki sorumluluğu azalmakla birlikte iş yükü ve aletin kurum içi trafiği artacaktır. Ödünç tıbbi aletlerin kurum içinde nereye teslim edileceğine karar verirken, gerek sterilizasyon ünitesinin gerekse ameliyathanenin işleyişi ve iş yükü ile sayım, teslim vb. işler için hangi birimde yeterli ve uygun alan olduğu da dikkate alınmalıdır.
KAYNAKLAR
1. www.das.org.tr Sterilizasyon Dezenfeksiyon Rehberi; 2014 2. www.kalite.saglik.gov.tr SKS Hastane Seti
3. www.a-k-.org Aletlerin Tekrar Kullanıma doğru hazırlanması
4. Huy J. Çeviri Editör: Erbil H. Tıbbi Aletlerin Buharla Sterilizasyonu Cilt 1. ; 2010; s: 62, 74,75,76,77 5. Güngör İ.S. ; Ödünç Konsiye Aletler 1. SAD sempozyumu 3-6 ekim 2012
6. H. Sav, H.T. Hörmet Öz, M. Karauz, S. Durmaz, İ. Güler, B. D. Erçal, D. Perçin; Kirli Cerrahi Aletlerde Bekleme Süresi İle Bakteriyel Yük Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. 6. Ulusal Sterilizasyon Dezenfeksiyon Kongresi, Bildiri özeti, 1-5 Nisan 2009.
7. Özbayır T.; Aletlere Göre Hazırlık Bakım, Paketleme, Konteynırlar ve Kullanımı, Transfer ve Depolama; 6.
Ulusal Sterilizasyon Dezenfeksiyon Kongre Kitabı; 2009; s: 217-229
TIBBI ALETLERIN TAŞINMASI MUKADDER GENÇ