Türkiye’de Sigorta Tarihçesi

Sigorta kelimesi Ġtalyanca sicurta kelimesinden Türkçe’ye geçirilmiĢtir. Osmanlı döneminde 19. yüzyıla kadar sigortacılık bugünkü bilinen anlamından çok ötede idi. Daha çok destek ve yardım amacıyla, bir tür Hammurabi Kanunları benzeri olarak görülmekteydi. Ahilik ve loncalık sistemiyle zarar gören esnafın zararı diğer tüccarların yardımıyla eski haline döndürülür ve aynı Ģekilde baĢka bir zarar gören tüccar da teĢkilatta bulunan diğer tüccarlar tarafından desteklenirdi. Osmanlı Devleti daha çok dini yapısı nedeniyle “kadercilik” anlayıĢından ve sanayileĢmiĢ endüstrinin çok ilerlememesinden ötürü sigortacılıkla 19. yüzyıl sonlarında tanıĢmıĢtır (TSRġB, 2005). Örneğin; Mustafa Sabri Bey adlı Osmanlı ġeyhülislamı’nın yazdığı makalede sigortacılığın dine aykırı olduğunu, bunu kumar ve bahisle bir tuttuğunu savunması

ve 1811 yılında çıkarılan fetva ile yabancı sigorta Ģirketlerinden alınan tazminatın dine uygun olmadığının savunulması Türk Sigorta ġirketleri’nin kurulmasını ve sigortacılığın geliĢmesini engellemiĢtir (Gürer, 1997). Beyoğlu’nda 1870 yılındaki Büyük Pera Yangını ile çok sayıda iĢ yeri, cami ve kilise yanarak kül olduktan sonra burada ticaret ile uğraĢan çoğu yabancı uyruklu kiĢiler sigortacılığın doğmasına ön ayak olmuĢtur. Ġlk olarak 1872 yılında “Sun”, “Northern” ve “North British” adlarındaki üç Ġngiliz sigorta Ģirketi Türkiye’de kendi ana vatanlarındaki merkez ofislerinden verdiği teminatlar ile aracılığa baĢlamıĢ ve bunları daha sonra Alman ve Fransız sigorta Ģirketleri takip etmiĢtir. 1890’lı yıllarda bu Ģekilde faaliyet gösteren Ģirket sayısı on beĢ civarındadır (Özdinçer, 2002). Sigorta Ģirketlerinin çoğunun yabancı olması, poliçeleri kendi dillerinde yazmaları, anlaĢmazlık durumunda yine kendi ülkelerinin mahkemelerinde muhakeme etmelerinden ve bunu denetleyecek bir devlet teĢkilatının ya da yönetmeliğin bulunmamasından ötürü yabancı sigorta Ģirketleri diledikleri gibi hareket edip, merkezlerinden aldıkları talimatlara göre iĢ yapmaktaydılar. Ġlk baĢlarda sigortacılığın daha da geliĢmesini isteyen bu yabancı Ģirketler yüksek fiyat ile sigortaladıkları iĢyerlerinde oluĢan hasarların ödemesinde hiçbir problem çıkarmazken artan rekabetçilik ve zorlaĢan piyasa Ģartları ile en basit yangın hasarlarını bile ödememekte, poliçeleri diledikleri gibi iptal etmekteydiler (TSRġB, 2005). 1893 yılında Osmanlı Umum Sigorta ġirketi ile ilk yerli sigorta Ģirketi kurulmuĢtur. 43 tanesi yabancı olmak üzere 44 sigorta Ģirketi bir araya gelerek 12 Temmuz 1900 yılında sabit bir yangın tarifesi belirleyerek Türkiye’de ilk kez ortak tarife uygulamasına geçmiĢtir. Cumhuriyetin ilanına dek düzensizlik ve karmaĢalık içerisinde geçen sigortacılık sektörü 1924 yılında gerek yasal gerekse kurumsallaĢma açısından büyük adımlar atarak, Türkçeyi kullanma zorunluluğu gibi, yeni düzenlemeleri beraberinde getirdi ve aynı yıl Sigortacılar Kulübü kuruldu (Özdinçer, 2002). 1925 yılında Türkiye ĠĢ Bankasının desteğiyle kurulan Anadolu Anonim Türk Sigorta ġirketi bilinen anlamda Cumhuriyet sonrası ilk Türk sigorta Ģirketidir. Daha sonraları üretilen primlerin çoğunun yurt dıĢına çıkmasını engellemek adına 1927 yılında 1160 sayılı Mükerrer Sigorta Hakkındaki Kanun yürürlüğe girmiĢtir. Bu kanundaki görevlerle ilgili olarak da yine ĠĢ Bankası yardımıyla Milli Reasürans Türk Anonim ġirketi kurulmuĢtur (Acinan, 1998). 1929 yılında Ġngiliz sigorta Ģirketlerinin hemen hemen tamamı Mecburi Reasürans devrinin kot par esası ile uygulanacağı kesinleĢince ülkeyi terk etmeye baĢlamıĢ ve Milli Reasüransın dıĢ piyasalardan almaya zorunlu olduğu teminatlara baĢta Londra

olmak üzere birçok yerden ambargo gelmiĢtir. Kot par reasürans türü, belirli bir iĢ tipinde sigortalının her bir riski üzerinden daha önce mutabık kalınmıĢ bir hisse ile reasüröre devretme anlamına gelir. Bu durumda sigortacı firma riskin karlılığına ya da zararlılığına bakmadan belli bir oranda (örneğin; %20, %45, vb.) reasürör firmaya devreder riski. Bu Mecburi Reasürans devir oranı 1936 yılında %50’den %75’e çıkarıldıktan sonra ilerleyen yıllarda hep düĢüĢ göstermiĢtir. 1940 yılında tekrar %50’ye gerileyen devir oranı, 1954 yılında %30’a, 1959 yılında %25’e ve 1982 yılında zorunlu reasürans devirleri kot par esasından eksedan esasına çevirildi (Milli Reasürans Türk A.ġ., 2005). Eksedan tipi reasürans iĢlemleri ise bölüĢmeli reasürans anlaĢmalarının sıklıkla kullanılan biçimidir. Reasürör firma sigortacı firmanın kendi risk kapasitesi üzerinden hesap yaparak riske dahil olur. Örneğin; sigortacı firmanın saklama payı (retention) 1 milyon $ ise reasürör firma bu kapasitenin 10 katına (kat yerine dilim ya da plen de denilmektedir) kadar da kendisinin destek olacağını bildiriyorsa burada toplam sağlanan kapasite 11 milyon $ olur. Eksedan anlaĢmalarında saklama payları sabit bir tutar olmamaktadır. Sigortacı riskli gördüğü yerlerde kendi kapasitesini yarım milyon $’ a çekebilir ancak reasürans desteği de aynı oranda azalarak 5 milyon $’a iner.

1924 yılından beri kurulan sigorta Ģirketlerinden bazıları Ģunlardır; 1925 yılında Anadolu Anonim Türk Sigorta ġirketi

1926 yılında Güven Sigorta (2008 yılında Fransız Groupama tarafından satın alındı)

1936 yılında Ankara Anonim Türk Sigorta ġirketi (Anadolu Anonim Türk Sigorta ġirketi, Türkiye ĠĢ Bankası, Etibank, Adapazarı Türk Ticaret Bankası ve Muvaffak ĠĢmen hissedarlığıyla)

1942 yılında Doğan Sigorta Kazım TaĢkent tarafından ilk özel sermaye ile kurulan sigorta Ģirketidir. Sigortacılığa ilk baĢladığı yıllarda, sigorta edilen krom yüklü bir ticaret gemisi Boğaz dıĢında torpillenerek batırılmıĢtı. Doğan Sigorta o dönemde yüklü bir para olan 800 bin Türk lirasını, Kazım TaĢkent’in kiĢisel iliĢkileriyle, ĠĢ Bankasından ve Ziraat Bankasından kredi alarak ödemiĢ ve bu Ģekilde Doğan Sigortanın itibarını korumuĢtu. Ancak bu olaydan çok etkilenen Kazım TaĢkent sigorta Ģirketlerinin bir bankanın desteği olmadan baĢarılı olamayacağını savunarak 1944 yılında Yapı ve

Kredi Bankasını kurdu ve böylece genellikle bankaların kurduğu sigorta Ģirketlerinin tersine tarihte ilk defa bir sigorta Ģirketi banka kurmuĢ oldu (Akyol, 2008).