Türkiye Vadeli İşlem ve Spot Piyasaları Arasında Volatilite Yayılımı Tokat ve Tokat (2010) Türkiye piyasaları için yaptıkları çalışmada, İMKB 30

endeks vadeli işlem ve spot piyasaları arasındaki volatilite yayılımı ilişkisini, Şubat 2005- Haziran 2009 dönemine ilişkin gün sonu verileri kullanarak, iki değişkenli GARCH-BEKK modeli yardımıyla araştırmışlardır. Çalışman elde edilen bulgular, volatilite iletim kanalının spot piyasadan vadeli işlem piyasasına doğru daha etkin bir şekilde çalıştığına işaret etmektedir. Buna göre, İMKB 30 endeks vadeli işlem piyasası volatilitesi, spot piyasa geçmiş volatilitesinden direkt ve dolaylı şekilde etkilenmektedir.

Spot piyasa volatilitesi ise, kendi şokları ve geçmiş piyasa volatilitesinin yanı sıra, dolaylı olarak vadeli işlem piyasası volatilitesinden etkilenmektedir. Başka bir       

442 Bei Zhou - Chong Wu, ‘‘Intraday Dynamic Relationships Between CSI 300 Index Futures and Spot Markets: A High-Frequency Analysis’’, Neural Comput & Applic, Vol.27, 2016, (pp.1007-1017), pp.1012-1014.

147 anlatımla, koşullu geçmiş piyasa volatilitesi bağlamında, İMKB 30 endeksi spot piyasasının, hem kendi hem de vadeli işlem piyasası volatilitesi açısından önemli bir rol oynadığı tespit edilmiştir. Ayrıca, İMKB 30 endeksi vadeli işlem ve spot piyasaları arasındaki bilgi akışının yönüne ilişkin sonuçlara bakıldığında, piyasalar arasında iki yönlü bir bilgi akışının olduğu ve bu durumun asimetrik bir davranış gösterdiği görülmektedir.⁴⁴³

Gürses (2010), 2 Ocak 2006 - 31 Aralık 2009 dönemine ait gün sonu fiyat verilerini kullanarak, vadeli işlem piyasasının işleme açılmasının İMKB 30 endeksi volatilitesi üzerinde bir etkisinin olup olmadığını EGARCH modeli yardımıyla analiz etmiş ve İMKB 30 endeksine ait getiri volatilitesinin artışında veya azalışında, vadeli işlem piyasasının işleme açılmasının istatististiksel olarak anlamlı bir etkisinin olmadığını ortaya koymuştur. Ayrıca çalışma neticesinde elde edilen bulgular, vadeli işlem piyasasında gerçekleşen işlem adedinin ve işlem hacminin, İMKB 30 endeksine ait getiri volatilitesi üzerinde pozitif yönlü bir etkisinin bulunduğuna işaret etmektedir.⁴⁴⁴ Vadeli işlem piyasasının işleme açılmasının İMKB 30 endeksi volatilitesi üzerindeki etkisini inceleyen bir başka çalışma ise Türk (2010) tarafından 26 Haziran 2002 - 30 Haziran 2008 dönemini kapsayacak şekilde yapılmış ve uygulanan EGARCH modeli sonucunda vadeli işlem piyasasının işleme açılmasının spot piyasa volatilitesi üzerinde küçük de olsa artış yönünde bir etkide bulunduğu tespit edilmiştir.⁴⁴⁵

Özdemir (2011), İMKB 30 endeksi vadeli işlem ve spot piyasa volatiliteleri arasınaki nedensellik ilişkisini, 2 Mayıs 2005 - 30 Temmuz 2010 dönemine ait gün sonu verilerini kullanarak, VAR modeline dayalı Granger nedensellik yardımıyla incelemiştir. Çalışmadan elde edilen bulgular, piyasa volatiliteleri arasında iki yönlü bir nedenselliğin varlığını ortaya koymaktadır. Ayrıca, uygulanan EGARCH analizi

443 Esin Tokat - Hakkı Arda Tokat, ‘‘Shock and Volatility Transmission in the Futures and Spot Markets: Evidence from Turkish Markets’’, Emerging Markets Finance & Trade, Vol.46, No.4, 2010, (pp.92-104), pp.94-100.

444 Onur Gürses, ‘‘Türkiye’de VOB-İMKB 30 Endeks Vadeli İşlem Sözleşmelerinin Spot Piyasa Volatilitesi Üzerine Etkisi’’, Yayımlanmamış Yükseklisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2010, s.105.

445 Tuğba Türk, ‘‘İzmir Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası’nın İMKB-30 Hisse Senedi Endeksi’ne Etkilerinin Araştırılması’’, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2010, s.111.

148 neticesinde spot piyasada negatif haber akışının volatilite üzerindekii etkisinin pozitif heber akışına kıyasla daha yüksek olduğu tespit edilmiştir.⁴⁴⁶

Kırmızıgül (2013), İMKB 30 endeksi vadeli işlem sözleşmlerinin spot piyasa volatilitesi üzerindeki etkisini, 4 Şubat 2005 - 31 Aralık 2010 dönemine ait gün sonu kapanış fiyatlarını kullanarak incelemiştir. Vadeli işlem sözleşmelerinin işleme açılmasının spot piyasa volatilitesine etkisini tespit etmek amacıyla yapılan GARCH analizi neticesinde, vadeli işlem sözleşmelerinin yoğun işlem görmeye başladığı dönem olan 2008 yılı öncesinde spot piyasa volatilitesinin yüksek olduğu, 2008 yılı sonrasında bu voalitilitenin azaldığı tespit edilmiştir. Uygulanan BEKK-GARCH modeli ile 2008 yılı sonrası azalan spot piyasa volatilitesinin vadeli işlem piyasası hacmindeki artıştan kaynaklanıp kaynaklanmadığı araştırılmış ve vadeli işlem sözleşmelerinin spot piyasa volatilitesini azalttığına ilişkin hipotezin kabulüne yönelik kanıtlar elde edilmiştir.⁴⁴⁷

Bir başka çalışmada Okur ve Çevik (2013), İMKB 30 endeks vadeli işlem ve spot piyasaları arasındaki volatilite yayılımı ilişkisini, 1 Mayıs 2006 - 31 Mayıs 2010 dönemine ilişkin 5 dakika frekanslı gün içi verileri kullanarak, Hong (2001)⁴⁴⁸ ile Hafner ve Herwartz (2006)⁴⁴⁹'ın nedensellik testi ve GARCH modeli yardımıyla araştırmışlardır. Hong'un ortaya koymuş olduğu nedensellik testine göre, yapısal kırılmaların etkisi göz ardı edildiğinde, piyasalar arasındaki volatilite ilişkisi bağlamında spot piyasadan vadeli işlem piyasasına doğru bir nedenselliğin olduğu ve spot piyasanın vadeli işlem piyasasını 15 dakika frekanslı bir zaman diliminde etkilediği tespit edilmiştir. Hafner ve Herwatz'ın test sonuçları da söz konusu ilişkiyi doğrulamaktadır. Diğer taraftan, yapısal kırılmaların göz önünde bulundurulduğu GARCH modeline göre ise, piyasalar arasında iki yönlü bir volatilite yayılımının varlığı ortaya konmuştur. Yapılan analizler neticesinde piyasa volatilitelerinin birbiriyle olan ilişkisi açısından farklı bulgular elde edilmiş olsa da, araştırmacılar spot piyasanın

446 Letife Özdemir, ‘‘Vadeli İşlem Piyasası ile Spot Piyasa Oynaklığı Arasındaki İlişki: İzmir Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası Üzerine Bir Uygulama’’, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyon, 2011, ss.143-146.

447 Kırmızıgül, a.g.t., s.131.

448 Yongmiao Hong, “A Test for Volatility Spillover with Application to Exchange Rates”, Journal of Econometrics, Vol.103, 2001, (pp.183-224).

449 Christian M. Hafner - Helmut Herwartz, “A Lagrange Multiplier Test for Causality in Variance”

Economics Letters, Vol.93, 2006, (pp.137-141).

149 bilginin işlenmesi ve iletimi bağlamında dominant bir rol oynadığını ileri sürmüşlerdir.⁴⁵⁰

Gök ve Kalaycı (2014) ise, İMKB 30 endeksi vadeli işlem ve spot piyasaları arasındaki volatilite yayılımı ilişkisini, 2 Ocak 2010 - 18 Mayıs 2012 dönemine ilişkin gün içi eşanlı 1 dakika frekanslı verileri kullanarak VECM-GARCH(1,1)-BEKK modeli yardımıyla araştırmışlardır. Çalışmanın bulguları, endeks vadeli işlem piyasası ve spot piyasa volatiliteleri arasında iki yönlü bir yayılım ilişkisinin varlığını; bununla birlikte vadeli işlem piyasası şokları ve volatilitesinin spot piyasa volatilitesi üzerindeki etkisinin daha fazla olduğunu ortaya koymuştur. Ayrıca, spot piyasa volatilite kalıcılığının, vadeli işlem piyasasına kıyasla daha fazla olduğu gözlemlenmiştir.

Bununla birlikte, çapraz piyasa şokları ve varyans yayılımı bağlamında, piyasa volatiliteleri üzerinde piyasaların kendi gecikmeli volatilitelerinin, çapraz piyasa volatilite yayılımına kıyasla daha etkili olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca, vadeli işlem piyasasının daha çok kendi gecikmeli şoklarından etkilendiği, spot piyasanın ise, tam tersi şekilde çapraz piyasa şok yayılımının etkisinde daha fazla kaldığı tespit edilmiştir.⁴⁵¹

4.2.5. Diğer Gelişmekte Olan Ülkelerin Vadeli İşlem ve Spot Piyasaları