Türkiye’nin NATO’ya Davet Edilmesi ve Kabulü

NATO Bakanlar Konseyi, 16-20 Eylül 1951 tarihleri arasında Ottawa’da yaptığı toplantı sonundaki özel bir oturumda Türkiye ve Yunanistan’ın NATO’ya üye olarak çağırılmalarına oybirliği ile karar vermiĢtir318_{. Bu sırada Danimarka, Norveç ve}

Belçika’nın geniĢleme konusunnda tereddütleri de devam etmiĢtir. Ayrıca Ġngiltere, Türkiye ve Yunanistan’ın NATO’ya katılmalarını bir Ortadoğu Komutanlığı kurulması Ģartına bağlamak istemiĢtir319

.

312

Mehmet Gönlübol, a.g.e., s. 229.

313 _{Milliyet Gazetesi, “Kuzey Atlantik Devletlerine Yapılan Bir Teklif”, 17 Temmuz 1951, s. 1.} 314 _{Cumhuriyet Gazetesi, “Ġngiltere Atlantik Paktı’na Alınmamıza Razı Oldu”, 19 Temmuz 1951, s.}

1.

315 _{Hürriyet Gazetesi, “Atlantik Paktı’na ĠĢtirakimiz”, 19 Temmuz 1951, s. 1.} 316

Milliyet Gazetesi, “Ġngiltere’nin Türkiye Hakkındaki Mühim Kararı”, 19 Temmuz 1951, s. 1.

317 _{Hürriyet Gazetesi, “Atlantik Paktı’na ĠĢtirakimiz”, 20 Temmuz 1951, s. 1.}

318 _{Milliyet Gazetesi, “Ottawa Konseyi’nde Kuzey Atlantik Paktına ĠĢtirakimiz Temin Edildi”, 20}

Eylül 1951, s. 1.

319

BaĢbakan Adnan Menderes 21 Eylül 1951’de yaptığı açıklamada Türkiye’nin NATO’ya davet edilmesinin hem hükümeti hem de kamuoyunu memnun ettiğini belirtmiĢtir. Bu davetin uluslararası güvenliğin sağlanması için önemli olduğunu, Türkiye’nin NATO üyeleri ile iliĢkilerinde iyi niyet ve samimiyete bağlı hareket edeceğini söylemiĢtir320_{. 26 Eylül 1951’de baĢbakan Menderes NATO’ya davet}

edilmeyi baĢarı olarak nitelemiĢ ve bu baĢarıyı CumhurbaĢkanı Celal Bayar’a telgraf ile bildirmiĢtir321

.

Türkiye’nin NATO’ya üye olması hemen gerçekleĢmemiĢtir. Bunun nedenlerinden biri Ankara ve Londra’nın, Türkiye ve Yunanistan’ın hangi komutanlığa bağlanacakları konusunda anlaĢamamaları olmuĢtur. Türkiye kendi kuvvetlerini doğrudan NATO BaĢkumandanlığına bağlamak isterken, Ġngiltere, Türkiye ve Yunanistan kuvvetlerini NATO Ģemsiyesi altında da olsa kurulacak bir Orta Doğu Komutanlığına bağlamak istemiĢtir322

. ABD, Ġngiltere, Fransa ve Türkiye 12 Ekim 1951’de Mısır’a Ortadoğu Komutanlığı hakkında bir tasarı sunmuĢlardır323. Bu tasarıda Mısır’ın komutanlığa katılması halinde Ġngiltere’nin Mısır’da bulunan kuvvetlerinden antlaĢmaya dâhil olmayanların ülkeyi terk edeceğini belirtmiĢlerdir. Ancak Mısır bu teklifi hoĢ karĢılamamıĢtır324

. Mısır’ın Washington Büyükelçisi, Feridun Cemal Erkin’e Ġngiltere’nin istekleri hakkında Ortadoğu’da İngiltere kendi

nüfuzu altında bir bölge tesisini düşünüyorsa, buna girmeyi kabul edecek bir tek memleket bulamayacaktır” demiĢtir325

.

Ġngiltere genellikle NATO Ģemsiyesi altında bir Ortadoğu Komutanlığı kurularak Türk ve Yunan kuvvetlerinin buna bağlanmasını istemiĢse de Türkiye ve Yunanistan kendi kuvvetlerinin Ġngiltere’ye değil doğrudan NATO’ya bağlanmasını istemiĢlerdir. Sonunda Fransa tarafından bulunan orta yol üzerinde antlaĢmaya varılmıĢtır. Buna göre Türk ve Yunan kara kuvvetleri Güney Avrupa Kuvvetleri

320 _{Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Fon Kodu: 030.01. Yer No: 13.76.7.} 321 _{Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Fon Kodu: 030.01.0.0. Yer No: 12.7.9.} 322

Mehmet Gönlübol, a.g.e., s. 233.

323 _{Cumhuriyet Gazetesi, “Mısır Ortadoğu Savunmasına ĠĢtirake Resmen Davet Edildi”, 12 Ekim}

1951, s. 1.

324 _{Mehmet Gönlübol, a.g.e., s. 234.} 325

Kumandanlığı’na bağlanmıĢ deniz kuvvetlerinin ise kurulacak olan Ortadoğu Kumandanlığı’na bağlanması kararlaĢtırılmıĢtır326.

Türkiye, görüĢmeler süresince kuvvetlerinin Ortadoğu Komutanlığı’na değil doğrudan NATO’ya bağlanmasını istemiĢtir. Bunun nedeni Ģu olmuĢtur. Türkiye, NATO’ya kâğıt üzerinde alınarak, Batı devletleri tarafından Orta Doğu’da kullanılmaktan endiĢe etmiĢtir327

.

Devam eden görüĢmeler Türk basınına da yansımıĢtır. Milliyet Gazetesi 10 Ocakta NATO’ya eĢit haklarla üye olacağımızı ve Türkiye kuvvetlerinin Avrupa Bölgesi Komutanlığı’na bağlanacağını belirtmiĢtir328

. Hürriyet Gazetesi 13 Ocaktaki sayısında Türkiye’nin NATO’ya ancak tam ve eĢit haklarla girebileceğini Ortadoğu Komutanlığı konusunda ısrar edilirse üyelik baĢvurumuzun gözden geçirileceğini yazmıĢtır329

. Milliyet Gazetesi de aynı hususları belirtip bu konuda Batı devletlerine birer nota verdiğimizi duyurmuĢtur330

. Bu olayın ardından Ġngiltere DıĢiĢleri Bakanlığı sözcüsü Türkiye’nin NATO’ya kayıtsız Ģartsız alınacağını ve NATO içinde önemli bir rol üstleneceğini belirtmiĢtir331

.

Hürriyet Gazetesi 6 ġubattaki sayısında, Lizbon’daki NATO toplantısına Türkiye ve Yunanistan’ın da davet edileceğini yazmıĢtır332_{. 16 ġubat 1952’de ABD Senatosu}

DıĢiĢleri Komisyonu, Ġtalya DıĢiĢleri Encümeni ve Ġzlanda Parlamentosu, Türkiye ve Yunanistan’ın NATO’ya davet edilmesini kabul etmiĢlerdir333

.

326 _{Mehmet Gönlübol, a.g.e., s. 234.} 327 _{Cüneyt Akalın, a.g.e., s. 298.} 328

Milliyet Gazetesi, “Atlantik Paktı’na Kayıtsız ġartsız Davet Ediliyoruz”, 10 Ocak 1952, s. 1.

329 _{Hürriyet Gazetesi, “Hükümetimiz Üç Büyük Batı Devletine Birer Mesaj Yolladı”, 13 Ocak 1952,}

s. 1.

330 _{Milliyet Gazetesi, “Bir Londra Haberine Göre Batılı Üç Devlete Birer Nota Verdik”, 13 Ocak}

1952, s. 1.

331

Milliyet Gazetesi, “Ġngiltere Hariciye Nezareti Sözcüsünün Tavzihi”, 14 Ocak 1952, s. 1.

332 _{Hürriyet Gazetesi, “Lizbon’daki Atlantik Paktı Toplantısına Türkiye ve Yunanistan da Resmen}

Davet Edilecekler”, 6 ġubat 1952, s. 1.

333 _{Milliyet Gazetesi, “ABD Ayan Meclisi DıĢiĢleri Komisyonu Kuzey Atlantik Paktı’na ĠĢtirakimizi}

Türkiye’nin 16 ġubat 1952’de NATO’ya davet edilmesi Türk basınında olumlu karĢılanmıĢtır. Cumhuriyet Gazetesi bu geliĢmeyi, “Lizbon Konferansı’na resmen

çağrıldık. ABD Büyükelçisi, 12 devlet adına hazırlanan davetiyeyi dün Köprülüye verdi. Atlantik Paktı’na eşit haklarla iştirake davet edilmiş bulunuyoruz” Ģeklinde

duyurmuĢtur334

.

Milliyet Gazetesi de bu daveti, “Türkiye dün resmen Pakta iltihaka davet edildi.

Amerika Büyükelçisi McGhee resmi davetnameyi Dışişleri bakanımıza verdi” ifadesi

ile okuyucusuyla paylaĢmıĢtır335

.

Cumhuriyet Gazetesi, TBMM’nin NATO üyeliğini görüĢtüğü gün çıkan sayısında NATO’ya giriĢimizi, “Atlantik Paktı’na Eşit Haklarla İltihakımız” manĢeti ile duyurmuĢtur336

. Hürriyet gazetesi bu olayı “Atlantik Paktı’na iştirakimizi tasvip için

Büyük Millet Meclisi Tarihi Bir Toplantı Yapacak” manĢeti ile okuyucusuna

aktarmıĢ ve tasarının ittifakla kabul edilmesinin beklendiğini belirtmiĢtir337

. Milliyet gazetesi ise “Kuzey Atlantik Paktı’na Kati Olarak İştirak Ediyoruz” manĢetini kullanmıĢ ve Lizbon’daki NATO toplantısına kadar Türkiye’nin üyelik iĢlemlerinin biteceğini belirtmiĢtir338

.

TBMM’de 18 ġubat’ta Türkiye’nin NATO’ya üyeliği hakkındaki kanun üzerinde görüĢme yapılmıĢtır. Bu görüĢme sırasında DıĢiĢleri Bakanı Köprülü Ģu konuĢmayı yapmıĢtır:

“…Bugün her türlü yıkıcı kuvvet karşısında hürriyet ve demokrasi cephesini sağlamlaştıran menfaatlerimiz ve ideallerimiz bir olan bu camia ile sıkı tesanüt bağlarıyla bağlanmak suretiyle mütekabil korunmayı el birliğiyle kalkınmayı ve yükselmeyi hedef tutan çok mühim bir vesikayı Hükümetimiz yüksek tasvibinize arz etmiş bulunuyor. Bu vesikanın hürriyet, istiklal, demokrasi ideallerine bütün hürriyet

334 _{Cumhuriyet Gazetesi, “Lizbon Konferansı’na Çağırıldık”, 17 ġubat 1952, s. 1.} 335

Milliyet Gazetesi, “Atlantik Paktı’na Girmemiz GerçekleĢti”, 17 ġubat 1952, s. 1.

336 _{Cumhuriyet Gazetesi, “Atlantik Paktı’na EĢit Haklarla Ġltihakımız”, 18 ġubat 1952, s. 1.}

337 _{Hürriyet Gazetesi, “Atlantik Paktı’na ĠĢtirakimizi Tasvip Ġçin Büyük Millet Meclisi Bugün Tarihi}

Bir Toplantı Yapacak”, 18 ġubat 1952, s. 1.

338

aşığı milletler gibi samimiyetle bağlı olan milletimizin arzu ve iradesine ve onun mümessili olan muhterem Meclisin isabetli direktiflerine tamamen uygun olduğu kanaatindeyiz. Karar yüksek heyetinize aittir”339

.

DıĢiĢleri Komisyonu BaĢkanı Samsun Milletvekili Firuz Kesim kanun hakkındaki konuĢmasında Ģu hususa dikkat çekmiĢtir:

“…Türk Milletinin mukadderatını elinde tutan Büyük Meclis bu münasebetle milletimizin kolektif emniyet prensibine ve dünya sulhüne ne kadar merbut olduğunu bir kere daha âleme ilan etmiş bulunacaktır. Tarih, bu şerefi, milletin serbest reyiyle intihap edilmiş bu Büyük Meclise tevcih etmiş bulunuyor”340

.

Cumhuriyet Halk Partisi grubu adına konuĢan Trabzon Milletvekili Faik Ahmet Barutçu da NATO üyeliğine destek vermiĢtir:

“…İdealimize uygun olan bu neticeyi, Cumhuriyet Halk Partisi memleketin siyasi emniyetini müşterek ahde bağlayan bir vesika olarak kıymetli saymaktadır. …Ve Hükümeti de bu yoldaki gayretlerinden ve milli bir politikanın vasıl olduğu bir merhale olarak tehlikelere karşı siyasi yeni bir teminatın mukavelesini hazırlamaya muvaffak olduklarından dolayı tebrik ederiz. …Atlantik Paktını milli bir eser olarak tasvip ediyoruz, memleketimiz için ve dünya sulhu için hayırlı olmasını temenni eyleriz”341

.

Türkiye’nin NATO’ya katılmasına dair 5886 sayılı kanun 18 ġubat 1952’de Seyhan Milletvekili Cezmi Türk’ün çekimser oyuna karĢın 409 oyla kabul edilmiĢtir342_{. Bu kanun 8038 numaralı ve 19 ġubat 1952 tarihli Resmi Gazete’de}

yayınlanarak yürürlüğe girmiĢtir343

. DıĢiĢleri Bakanı Köprülü ve beraberindeki heyet NATO Konseyi’ne katılmak için 19 ġubat 1952’de Ġstanbul’dan Lizbon’a gitmek

339

TBMM Tutanak Dergisi, Dönem 9, Cilt 13, s. 314-315.

340 _{TBMM Tutanak Dergisi, Dönem 9, Cilt 13, s. 318.} 341 _{TBMM Tutanak Dergisi, Dönem 9, Cilt 13, s. 318-319.} 342 _{TBMM Tutanak Dergisi, Dönem 9, Cilt 13, s. 339.} 343

için yola çıkmıĢlardır344

. Böylece Ġkinci Dünya SavaĢı’ndan sonra Türk DıĢ Politikasında Sovyetler Birliği tehdidine karĢı, Truman Doktrini ile baĢlayan Batı savunma sistemi içinde yer alarak güvenliğini sağlama politikası NATO’ya katılıĢ ile baĢarıya ulaĢmıĢtır.

ABD’nin, Sovyetler Birliği’nin yayılmasına karĢı önlemler alması ve bu önlemler için Türkiye’deki üslere ihtiyaç duyması, Türkiye’yi Ortadoğu petrollerinin korunması için önemli bir etken olarak görmesi ve ABD’ kamuoyunun Türkiye hakkındaki fikirlerini değiĢtirmesi, ABD’nin, Türkiye’nin NATO üyeliğini desteklemesine yol açmıĢtır. Türkiye’nin Sovyetler Birliği’ne karĢı ABD desteğine ihtiyaç duyması, Batıya dönük politikalar izlemesi, NATO dıĢında kalırsa aldığı yardımın azalacağı fikri, demokratik düzen kurma isteği gibi etkenler Türkiye’nin NATO’ya üye olmasında etkili olmuĢlardır.345

.