Sovyetler Birliği’nin Faaliyetleri ve Varşova Paktı

Ġkinci Dünya SavaĢı sonrasında ABD ile Sovyetler Birliği arasında yaĢanan fikir ayrılıkları krize dönüĢmeye baĢlamıĢtır. Krizlerden ilki Ġran meselesi sırasında yaĢanmıĢtır. Bu olaydan sonra iki devlet arasında dünyanın herhangi bir yerinde yaĢanan bir olayla ilgili her fikir ayrılığı gerilim yaratmıĢtır.

Ġkinci Dünya SavaĢı sırasında ABD ve Ġngiltere, Sovyetler Birliği’ne, Ġran üzerinden yardım yapmaya karar vermiĢler ancak Ġran yönetimi buna karĢı çıkmıĢtır. Bunun üzerine Ġngiltere ve Sovyetler Birliği asker sevk ederek Ġran’ı iĢgal etmiĢlerdir. Daha sonra Ġran ile bir ittifak imzalayarak askerlerinin Ġran’da bulunmasına ve Ġran üzerinden Rusya’ya yardım yapılmasına hukuki zemin hazırlamıĢlardır. Bu ittifakın beĢinci maddesine göre savaĢ sona erdikten sonra en geç altı ay içerisinde Sovyetler Birliği ve Ġngiltere, Ġran’ı terk etmeyi taahhüt etmiĢlerdi. SavaĢ bittikten sonra Ġngiltere ve ABD askerlerini Ġran’dan çekmiĢler106

, Sovyetler Birliği ise askerlerini çekmemiĢ Ġran üzerinde bazı isteklerde bulunmuĢtur. ABD’nin tutumu karĢısında Sovyetler Birliği geri adım atmak zorunda kalmıĢ ve mesele böylece kapanmıĢtır107.

Bu olaydan sonra Sovyetler Birliği’nin yayılma faaliyetleri sona ermemiĢtir. Bu devlet, Türkiye ve Yunanistan ile ilgili emellere sahip olmuĢtur. Nitekim bir nota vererek Türkiye’den Boğazlarda üs ve bundan baĢka Kars ve Ardahan’ın kendilerine

106 _{Fahir Armaoğlu, a.g.e., s. 517.} 107

terk edilmesini talep etmiĢtir. Aynı tarihlerde Yunanistan’da süren iç savaĢı da komünistleri destekleyerek ĢiddetlendirmiĢlerdir108

.

Türkiye, Sovyetler Birliği’nin notasına cevap vermiĢ ve iki devlet arasında karĢılıklı notalaĢma baĢlamıĢtır. ABD ve Ġngiltere’nin müdahalesi ile Boğazlar konusundaki konu kapanmıĢtır. Potsdam Konferansı’nda üç büyük devletin (ABD, Ġngiltere ve Sovyetler Birliği) Boğazlarla ilgili görüĢlerini Türkiye’ye sadece bir nota vererek sunmaları kararlaĢtırılmıĢtı. Sorun çözülmezse konu ile ilgili bir konferans toplanacaktı ancak bu konferans toplanmamıĢtır. Ayrıca Yunanistan’da iç savaĢın sona ermesi ile Sovyetler Birliği’nin bu ülkedeki faaliyetleri de sonuçsuz kalmıĢtır109.

Diğer taraftan Sovyetler Birliği, Ġkinci Dünya SavaĢı sırasında, Litvanya, Estonya, Letonya, Romanya, Bulgaristan, Polonya, Macaristan ile Finlandiya’nın bir bölümünü iĢgal etmiĢtir. Ayrıca Kuzey Doğu Almanya ve Çekoslovakya da Sovyetler Birliği yayılmasının içinde kalmıĢtır110

. Yugoslavya ve Arnavutluk ise daha önce komünist yönetimler altına alınmıĢtır. Sovyetler Birliği, iĢgali altındaki ülkelerde komünist partiler aracılığı ile yönetimi ele geçirmiĢtir. 1948 yılında Polonya, Romanya, Bulgaristan, Macaristan, Çekoslovakya ve Doğu Almanya’da komünist rejimler kurulmuĢtur. Sovyetler Birliği ayrıca 1945 yılında Mançurya ve Kuzey Kore’yi iĢgal etmiĢ, Çin, Malezya, Filipinler, Birmanya’da da komünist hareketleri desteklemiĢ, Doğu ve Güneydoğu Asya’da etkisini arttırmıĢtır111_{. Çin’de}

süren mücadelede komünistler baĢarılı olmuĢlar ve 1 Ekim 1949 günü Mao, Çin Halk Cumhuriyeti’nin kuruluĢunu ilan etmiĢ bu devlet aynı gün Sovyetler Birliği tarafından tanınmıĢtır. Böylece komünistler, Avrupa’nın ardından Asya kıtasının da büyük bir bölümüne hâkim olmuĢlardır112

.

Sovyetler Birliği’nin amacı Türkiye, Yunanistan ve Ġran üzerinden Basra Körfezi ve Doğu Akdeniz’e inerek Orta Doğu’ya nüfuz etmek olmuĢtur. Ġkinci Dünya SavaĢı

108

Alpaslan Eker, a.g.e., s. 14-15.

109 _{Fahir Armaoğlu, a.g.e., s. 522, 524.}

110 _{NATO Belgeler (Yayınlayan NATO Enformasyon Sevisi), Brüksel 1970, s. 16.} 111 _{Alpaslan Eker, a.g.e., s. 15-16}

112

sırasında Avrupa’da iĢgal ettiği ülkeleri kendisine bağlayarak Avrupa’nın önemli bir bölümünü ele geçirmiĢ olan Sovyetler Birliği ayrıca Asya’ya nüfuz ederek burada da güç kazanmaya çalıĢmıĢtır. Bu olaylar NATO’nun kurulmasına ve Soğuk SavaĢ’ın baĢlamasına yol açmıĢtır.

Komünist rejim altında toplanan ülkeler, 1947 yılından itibaren Moskova’dan yönetilen bir blok haline gelmiĢlerdir. Churchill bir konuĢmasında Baltık’taki Stettin’den, Adriyatik’teki Trieste’ye kadar demir bir perdenin çekilmesinden bahsetmiĢtir. Bundan sonra “Demir Perde” tabiri Rusya tarafından yönetilen bu bloğu adlandırmak için sıkça kullanılmıĢtır113

.

Batı ülkelerinin kendisine karĢı ittifaklar yapması üzerine Sovyetler Birliği, kontrolü altındaki ülkeleri bir blok halinde tutmak ve aradaki iliĢkileri sıkılaĢtırmak amacıyla bu ülkelerle bazı antlaĢmalar yapmıĢtır. Bu tarihlerde dünyadaki komünist faaliyetlere hız vermek için Avrupa’nın önemli komünist partileri Silezya’da bir araya gelmiĢlerdir. Bu toplantının sonuç bildirgesinde, 5 Ekim 1947’de Kominform’un kurulduğu belirtilmiĢtir. Bu bildiri ile dünya resmen iki bloğa ayrılmıĢtır114

.

NATO’nun kurulmasından sonra Sovyetler Birliği 8 Ekim 1949’da kendi iĢgali altındaki Almanya’da Doğu Almanya’yı kurmuĢ ve bu devletin bütün Almanya’nın temsilcisi olduğunu açıklamıĢtır115

.

Batı Almanya’nın 5 Mayıs 1955 yılında NATO’ya dâhil olması üzerine, Sovyetler Birliği, kontrolü altındaki devletleri bir arada tutmak için VarĢova Paktı’nı kurmuĢtur. Bu pakt, Sovyetler Birliği, Arnavutluk, Bulgaristan, Doğu Almanya, Polonya, Romanya ve Çekoslovakya arasında 14 Mayıs 1955 tarihinde VarĢova’da imzalanmıĢ ve antlaĢmanın süresi yirmi yıl olarak belirlemiĢtir. AntlaĢmanın giriĢ

113

DurmuĢ Yalçın, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, Cilt 2, Atatürk AraĢtırma Merkezi, Ankara 2011, s. 463-464.

114 _{Rıfat Üçarol, Siyasi Tarih (1789-1999), 5. Baskı, Filiz Kitabevi, Ġstanbul, 2000, s. 663.}

115 _{Son Telgraf Gazetesi, “Doğu Almanya’da Nihayet Kızıl Bir Kukla Hükümet Kuruldu”, 8 Ekim}

kısmında, ittifakın sebebi olarak, “Batı Almanya’nın NATO’ya girişinin yeni bir

savaş tehlikesini arttırdığı ve barışsever milletlerin milli güvenlikleri için bir tehdit teşkil ettiği” belirtilmiĢtir116

.

VarĢova Paktı’nın amacı bir NATO saldırısına karĢı Doğu Avrupa ülkelerini korumak olarak belirlenmiĢtir. Bunu yapabilmek için Sovyetler Birliği askerleri Doğu Avrupa devletlerinin topraklarına yerleĢtirilmiĢtir. Bu askeri birlikler, bulundukları ülkelerde, Sovyetler Birliği kontrolünün artmasına da yol açmıĢlardır117

.

VarĢova Paktı’nın ortaya çıkmasında NATO’nun da etkisi olmuĢtur. Ancak bu pakt NATO’dan hemen sonra kurulmamıĢtır. VarĢova Paktı’nın ortaya çıkmasına yol açan olay Batı Almanya’nın NATO’ya alınması olmuĢtur118

. Bu organizasyon da tıpkı NATO gibi iki süper güç arasındaki gerilimin artmasına yol açmıĢ ve Soğuk SavaĢ’ı ĢiddetlendirmiĢtir.