Türkiye’de Yeni Sosyal Bilgiler Öğretim Programı (2004)

Ülkemizde eğitim programı 1-3 sınıfta Hayat Bilgisi ile başlayıp, 4-7. sınıflarda Sosyal Bilgiler olarak devam etmektedir. 1926’da tarih, coğrafya, yurttaşlık bilgisiyle başlayan, 1968’ den itibaren Sosyal Bilgiler olarak devam eden bu derslerin amaçları, felsefesi, içeriği ve öğretim yöntemleri 2004 yılına gelinceye kadar pek fazla değişiklik göstermemiştir. Oysa;

- Dünyadaki bilimsel ve teknolojik gelişmeler ve bunun Türkiye’ye yansımaları,

- Eğitim bilimlerinde öğretme- öğrenme anlayışında gelişmeler, - Eğitimde kaliteyi ve eşitliği artırma ihtiyacı,

- Ekonomiye ve demokrasiye duyarlı bir eğitim ihtiyacı,

- Şahsi ve milli değerlerin küresel değerler içinde geliştirilmesi ihtiyacı,

- Sekiz yıllık temel eğitim için program bütünlüğünün sağlanması ihtiyacı,

- Aynı sınıfta dersler arası ve kademeli sınıflarda her bir dersin kendi içinde kavramsal bütünlük sağlanması zorunluluğu,

gibi sebepler Milli Eğitim Bakanlığı 2004 yılında tüm ilköğretim programlarını kapsayacak şekilde yeni bir program hazırlığına girişmiştir. Yeni Sosyal Bilgiler programı ( 4-5. Sınıflar ) 2004-2005 öğretim yılında

pilot seçilen ilköğretim okulunda uyguladıktan sonra, 2005-2006 öğretim yılında tüm ilköğretim okullarında uygulamaya konulmuştur. 2006-2007 öğretim yılında itibaren de 6.-7. sınıflar Sosyal Bilgiler programı aşamalı olarak uygulamaya geçirilecektir (Bilgili, 2006, s.30-32).

Sosyal Bilgiler programının vizyonu; 21. yüzyılın çağdaş, Atatürk ilke ve inkılâplarını özümseyen, Türk tarihini ve kültürünü algılayabilen, demokratik değerlerle bezenmiş, insan haklarına saygılı, içinde bulunduğu duyarlı, bilgiyi yorumlayıp sosyal ve kültürel bağlamda kullanan ve düzenleyen, sosyal hayatta etkin rol oynayan, üretken, haklarını ve sorumluluklarını bilen, Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarını yetiştirmektir (MEB, 2004). Sosyal Bilgiler programının temel yaklaşımı, bilgiyi üreterek ve kullanmak için gereken beceri, kavram ve değerlerle öğrenciyi bilgilendirerek aktif bir Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı yetiştirmektir. Sosyal Bilgiler tanımında bir değişikliğe gidilmiştir. Önceki yaklaşımda Sosyal Bilgiler; tarih, coğrafya ve vatandaşlık gibi derslerle sınırlandırılmış gibi düşünülmekteydi. Yeni Sosyal Bilgiler programında ise tarih, coğrafya ve vatandaşlık disiplinlerine ek olarak antropoloji, hukuk, felsefe, psikoloji, sosyoloji ve ekonomi gibi disiplinlerde eklenmiş ve bunları belirten öğrenme alanlarına yönelik üniteler hazırlanmıştır. Buna göre; Sosyal Bilgiler dersinin toplu öğretim anlayışından hareketle oluşturulmuş bir ilköğretim dersi olduğunun altı çizilmiştir. Yeni öğretim programında Sosyal Bilgiler öğretiminde önemli bir yeri olan “yansıtıcı düşünme”, “sosyal bilimler” ve “vatandaşlık aktarımı” olarak Sosyal Bilgiler eğitimi geleneklerini yansıtmaktadır (Ata, 2009, s.35).

Yeni Sosyal Bilgiler programı, bilginin ne kadar değerli olduğunu ve bireyin var olan deneyimlerinden yola çıkarak, yaşama aktif katılımını, doğru karar almasını, sorun çözmesini destekleyici ve geliştirici bir anlayış ile yapılandırmacı eğitimi esas alan bir yaklaşıma sahiptir. Bu yaklaşıma göre derslerin “öğrenci etkinlik merkezli” işlenmesi düşünülmüştür. Buna ek olarak, bilgi ve beceri eş değer tutulmuş, öğrencinin yaşantısı ve bireysel farklılıkları dikkate alınmıştır ve bundan dolayı da öğrencinin çevreyle etkileşimine imkân sağlanmaya çalışılmıştır (Bilgili, 2006, s.33). Bilgiden ziyade bilgiye nasıl ulaşılacağı daha önemlidir eğitimde çünkü yöntem bilgiye göre daha yavaş değişmektedir. Bilginin kişiye aktarılmasından ziyade bilgiye ulaşma yollarının öğretileceği ortam hazırlanmalıdır çünkü kişi hayatı boyunca birçok sorunla karşılaşacak ve onları çözmeye çalışacaktır. Kişi, bu yaşadığı deneyimleri benliğinde

tutacak gerek duyduğunda tekrar çağıracaktır. Bu deneyimler geçerli yaşantılar, kuramlar, yöntemler, şemalar olarak adlandırılabilir ayrıca geçerli kuramlar, yaşantılar genel ve esnek olabilirler. Ancak geçerli olmayan şemalar, kuramlar yaşantılarla birleşip, bütünleşebilir fakat onların kullanımında nitekim problem çıkar ve denge bozulur. Dengenin bozulduğu ortamlarda bireyler farklı şekillerde davranabilirler. Örneğin; yapılandırmayı benimseyen kişi, bilgi, beceri yaşantılarındaki eksiklik ve hataları giderip soruna tekrardan bakabilir ve bu sorunu çözene kadar devam eder. Yapılandırmayı benimsemeyenler ise, ya otoriteye başvurur, doğru cevabı bekler ve onun dediklerini yapar veya çaresizliğe kapılır, hiçbir iş yapmaz (Sönmez, 2008, s.146).

Bu anlayış doğrultusunda Sosyal Bilgiler programı (MEB, 2004); 1. Her öğrencinin birey olarak kendine özgü olduğunu kabul eder.

2. Öğrencilerin gelecekteki yaşamlarına ışık tutarak, bireylerden beklenen niteliklerin geliştirilmesine duyarlılık gösterir.

3. Bilgi, kavram, değer ve becerilerin gelişmesini sağlayarak, öğrenmeyi öğrenmenin gerçekleşmesini ön planda tutar.

4. Öğrencileri düşünmeye, soru sormaya ve görüş alışverişi yapmaya özendirir.

5. Öğrencilerin fiziksel ve duygusal açıdan sağlıklı ve mutlu bireyler olarak yetişmesini amaçlar.

6. Millî kimliği merkeze alarak, evrensel değerlerin benimsenmesine önem verir.

7. Öğrencilerin kendi örf ve âdetleri çerçevesinde ruhsal, ahlâkî, sosyal ve kültürel yönlerden gelişmesini hedefler.

8. Öğrencilerin haklarını bilen ve kullanan, sorumluluklarını yerine getiren bireyler olarak yetişmesini önemser.

9. Öğrencilerin toplumsal sorunlara karşı duyarlı olmasını sağlar.

10. Öğrencilerin öğrenme sürecinde deneyimlerini kullanmasına ve çevreyle etkileşim kurmasına olanak sağlar.

11. Her öğrenciye ulaşabilmek için öğrenme-öğretme yöntem ve tekniklerindeki çeşitliliği dikkate alır.

12. Periyodik olarak, öğrenci çalışma dosyalarına bakılarak öğrenme ve öğretme süreçlerinin akışı içerisinde değerlendirmeye olanak sağlar.

Öğrencilerde, öğrenme süreci içinde kazanılması, geliştirilmesi ve yaşama uygulanması planlanan kabiliyetler “beceri” olarak ifade edilir. Sosyal Bilgiler programı, ilköğretim 4 - 8. sınıf seviyesinde diğer derslerle birlikte ilk 9 beceriyi kazandırmakla birlikte diğer 6 beceriyi de kazandırmayı amaçlamaktadır (MEB, 2004). Bu beceriler; Eleştirel Düşünme, Yaratıcı Düşünme, İletişim Kurma, Araştırma, Problem Çözme, Karar Verme, Bilgi Teknolojilerini Kullanma, Girişimcilik, Türkçeyi Doğru ve Etkili Kullanma, Gözlem Yapma, Mekânı Algılama, Zaman ve Kronolojiyi Algılama, Değişim ve Sürekliliği Algılama, Sosyal Katılım ve Empati Kurma becerileridir.

Yeni Sosyal Bilgiler programı 4-7. sınıfta yaklaşık 160 kavram kullanılmıştır ve bu kavramlar sosyal bilim disiplinlerinin programa yansıdığı orana göre yer almıştır. Bu kavramların önemli bir kısmı soyuttur ve kavram da soyut düşüncelerdir dolayısıyla soyut bir içeriğin öğrenilmesi oldukça zordur. Bu yüzden kavramları bir dereceye kadar somutlaştırmak gerekir bu amaçla yeni programda kavram öğretiminde kullanılabilecek grafik materyaller geliştirilmiştir. Anlam Çözümleme Tabloları, Kavram Ağları ve Kavram Haritaları geliştirilen materyallerdendir (Bilgili, 2006, s.39). Sosyal Bilgiler programında yer alan birkaç kavrama yer verilmiştir (MEB, 2004). Bunlar; Afet, Aile, Anayasa, Bilim, Çevre, Hoşgörü, İklim, İthalat, Kaynak, Kültür, Keşif, Kutup, Olgu, Ölçek, Savaş ve Sermaye gibi.

Sosyal Bilgiler programının da yer alan değerler ise şunlardır (MEB, 2004); Adil olma, Aile birliğine önem verme, Bağımsızlık, Barış, Bilimsellik, Çalışkanlık, Dayanışma, Duyarlılık, Dürüstlük, Estetik, Hoşgörü, Misafirperverlik, Özgürlük, Sağlıklı olmaya önem verme, Saygı, Sevgi, Sorumluluk, Temizlik, Vatanseverlik ve Yardımseverliktir.

Öğrenme alanı, birbiri ile ilişkili beceri, konu, kavram ve değerlerin bir bütün olarak görüldüğü, öğrenmeyi tasarlayan yapıdır. Sosyal Bilgiler dersi dokuz öğrenme alanı çerçevesinde yapılandırılmıştır (MEB, 2004). Bunlar; Birey ve Toplum, Kültür ve Miras, İnsanlar, Yerler ve Çevreler, Üretim, Dağıtım ve Tüketim, Zaman, Süreklilik ve Değişim, Bilim, Teknoloji ve Toplum, Gruplar, Kurumlar ve Sosyal Örgütler, Güç, Yönetim ve Toplum ve Küresel Bağlantılardır.