24 Ocak 1980 tarihinde yürürlüğe konulan istikrar programı, Türk ekonomi ve Türk Sermaye Piyasası tarihinde yeni bir anlayışın ve dönemin açılmasını sağlamıştır. Bu yeni dönem, serbest piyasa ekonomisinin kuralları çerçevesinde işleyen bir ekonomik sistemin yaratılmasını amaçlamaktaydı. Bir başka deyişle devlet müdahalesinin asgariye indirilmesi, sanayileşmenin doğrudan özel sektöre bırakılması hedeflenmişti. Bu anlayış 1980 sonrası hükümetlerinde de devam etmiştir.
67
İstemihan ve Bulungiray,
http://www.akademiktisat.net/makaleler/1980_sonrasi_yabanci_sermaye_tr_politikalar_istemihan.htm, (12.04.2005).
Şekil 4: İMKB Ulusal Pazar Sektörel Dağılım 2005 172 5 2165 83 9 6 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 İmalat Sanayi Elektrik, Gaz ve Su İnşaat ve Bayındırlık
Toptan ve Perakende Ticaret, Otel ve Lokantalar
Ulaştırma, Haberleşme ve Depolama
Mali Kuruluşlar Teknoloji
Eğitim, Sağlık, Spor
Kaynak: İstanbul Menkul Kıymetler Borsası
http://www.tusiad.org/sunumlar/obirsen.ppt#273,10,İMKB Ulusal Pazar Sektörel Dağılım 6/2005 (12.09.2005).
Sanayi yatırımlarının özel sektöre bırakılması, ekonomideki atıl fonların üretken alanlara kanalize edilmesi kararının, bir başka deyişle kaynak tahsisi sorunun özel sektöre devredilmesi anlamını taşımaktadır. Ekonomik büyüme ve kalkınma için ön koşul olan bu işlevin gerçekleştirilebilmesi için özel sektörün ki bunlar fon ihtiyacı içinde olan birimler olarak tanımlanabilir, fon fazlası olan birimler ile buluşmasını sağlayabilecek finansal piyasa, kurum ve araçların yaratılması gerekliliği, Türk Sermaye Piyasası’nın var oluş rasyonelinin altında yatan temel nedenlerden birisidir.
Yine aynı dönemin temel iktisat politikaları arasında yer alan Kamu İktisadi Teşebbüslerinin özelleştirilmesi ve yabancı yatırımcıların ülkeye çekilebilmesi, işlerliğe sahip bir sermaye piyasasının varlığını gerekli kılmaktaydı. Bu anlayış doğrultusunda 1981 yılında çıkarılan Sermaye Piyasası Kanunu ile değişik kanunlarla düzenlenmiş veya bir düzenlemeye sahip olmadan devam eden sermaye piyasası faaliyetleri tek bir yasal çerçeve altında birleştirilmiştir.
Bu kanun ile sermaye piyasası faaliyetleri yeniden düzenlenmiş ve ülkemizin ekonomik olarak gelişmesi için ihtiyacı olan kaynağın yaratılması açısından önemli adımlar atılmıştır.
Sermaye piyasası bir yıldan daha uzun vadeli menkul değerlerin arz ve talebinin karşılaştığı piyasa olarak tanımlanmasına karşılık, 2499 sayılı Sermaye Piyasası kanunu
gerçek anlamda sadece sermaye piyasası değil, büyük ölçüde para piyasasını da kapsamı içine almıştır. Kanunun, 30. maddesinde sermaye piyasası faaliyetleri şu şekilde tanımlanmaktadır:
i)Kurul kaydına alınacak sermaye piyasası araçlarının ihraç veya halka arz yoluyla
satışına aracılık,
ii)Daha önce ihraç edilmiş olan sermaye piyasası araçlarının aracılık ile alım satımı, iii)Her türlü türev araçlarının alım satımına aracılık,
iv)Repo işlemleri, v)Yatırım danışmanlığı,
vi)Portföy işletmeciliği ve yönetimi.
Diğer taraftan Kanun’da menkul değerlerin tanımı oldukça geniş tutulmuş (madde 3), kısa vadeli hazine bonolarından, uzun vadeli hisse senedi ve tahvillere kadar hemen hemen bütün menkul kıymetler sermaye piyasası aracı olarak tanımlanmıştır.
Sermaye piyasası kanununda, gerek sermaye piyasası faaliyetlerinin gerekse menkul kıymet tanımlarının bu kadar geniş tutulmasının yanı sıra, sermaye piyasasının bankacılık ile ilişkilerinin son derece iç içe olması, ülkemizde sermaye piyasası faaliyetlerinin sınırının kesin bir şekilde çizilmesini zorlaştırmaktadır. Sermaye piyasasının zaman içindeki gelişimini, mali sistem içindeki yerini belirleyebilmek için ekonomideki parasal büyüklükleri, sermaye piyasası dışında kalan finansal birimlerin büyüklüklerini belirleyip, birincil ve ikincil piyasada gerçekleştirilen işlemlerin ve sermaye piyasası kurumlarının zaman içindeki gelişimlerinin bu bilgiler ışığında değerlendirilmesi gereklidir68.
2.4.1.Örgütlü Piyasalar
Örgütlü finansal piyasalar, Türkiye’de TCMB’nın ya da İMKB’nın kontrolünde faaliyet gösteren organize piyasalar şeklinde iki gruba ayrılabilir. Sermaye piyasası ile ilgili olarak bu bölümde İMKB bünyesindeki örgütlü piyasalar ile İstanbul Altın Borsası (İAB) hakkında bilgi verilecektir.
2.4.1.1.İMKB Hisse Senetleri Piyasası
2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu ve 91 Sayılı Menkul Kıymetler Borsaları Hakkındaki Kanun Hükmünde Kararnameye istinaden kurulan İstanbul Menkul Kıymetler Borsası’nda ilk işlem 3 Ocak 1986 tarihinde gerçekleşmiştir. Hisse (pay) senetleri, diğer mali enstrümanların aksine sonsuz vadeye sahip olduklarından fiyatları zaman içerisinde
68
büyük dalgalanmalar gösterebilmektedir. Vadesinin sonsuz olması ve pay senedini çıkaran şirketin belli bir getiriyi taahhüt etmemesi yalnızca kardan pay alma ve/ya da yönetime ortak olma hakkı vermesi sebebiyle pay senetlerinin değerlemesi diğer enstrümanların değerlemesinden daha çok karmaşıktır. Vadesinin sonsuz olması sebebiyle yalnızca kar payı almalarının kendileri için yeterli olmadığını düşünen yatırımcılar pay senedini satıp anaparasını nakde çevirmek isteyebilmekte ya da diğer enstrümanlara yatırım yapmak isteyebilmektedir. Bu açıdan bakıldığında pay senedini ne zaman almak, ne kadar elde tutmak ve ne zaman satmak gerekir sorularının cevabını bulmak pay senedi yatırımcıları için büyük önem taşımaktadır. Pay senedine yatırım yapan tasarruf sahiplerinin iki tür getirisi vardır. Bunlar; kar payı ödemesi ve pay senedi alıp satmaktan elde edilecek alım satım farkı getirisidir. Pay senedi yatırımcısı pay senedini alırken geleceğe dönük bir getiri elde etmeyi düşündüğünden pay senedinin gelecekteki fiyatının ve kar payı ödeme miktarının tahmin edilmesi gerekecektir. Pay senedinin gelecekteki fiyatının tahmini için kullanılan yöntemler ise yatırım döneminin uzunluğuna bağlı olarak değişmektedir. Pay senedinden kısa dönemde kar elde etmek isteyen yatırımcıların ise, elde tutmak istediği dönem için repo, döviz gibi diğer yatırım araçlarının getirilerini tahmin etmesi gerekecektir. Örneğin, döviz fiyatlarının beklenenden daha fazla yükselmesi ya da repo oranlarının yükselmesi kısa dönemde pay senedine olan talebi azaltacak fiyatlarının düşmesine neden olabilecektir.
Pay senedinden uzun dönemde kar elde etmek isteyen yatırımcıların makro ekonomik göstergelerdeki gelişmeleri (gayri safi milli hasıla, kişi başına milli gelir, para arzı, tahvil ve mevduat faiz oranları, ihracat, ithalat, dış ticaret dengesi, kamu kesimi borçlanma gereği, enflasyon, para ve maliye politikaları), şirketin içinde bulunduğu sektördeki gelişmeleri (sektör analizi) ve şirketin gelecekteki kar etme potansiyelini (şirket analizi) tahmin etmesi gerekir. Ayrıca pay senetlerine yatırım yapanlar bu alanda geliştirilmiş teknik analiz yöntemlerini de göz önünde tutmaları gerekir69.
69
Şekil 5: İMKB Hisse Senetleri Piyasası Piyasa Değeri (milyon ABD$) 18.737 15.564 9.922 37.824 21.78520.78230.797 61.879 33.975 114.271 69.507 47.689 34.402 69.003 98.073100.418 0 15.000 30.000 45.000 60.000 75.000 90.000 105.000 120.000 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004
Kaynak: İstanbul Menkul Kıymetler Borsası
http://www.tusiad.org/sunumlar/obirsen.ppt#273,10,İMKB Ulusal Pazar Sektörel Dağılım 6/2005 (12.09.2005)
2.4.1.2.İMKB Tahvil ve Bono Piyasası
Uzun vadeli sabit getirili borçlanma aletlerinin fiyatları büyük ölçüde makro ekonomik gelişmelere ve devletin borçlanma politikasına bağlıdır. Ülkemizin en önemli sorunu halen kısa vadeli olan tahvil ve bono piyasasının vadelerinin bir türlü uzatılamamasıdır70.
Tahvil ve Bono Piyasası hem “kesin alım-satım” işlemleri için hem de “repo-ters repo işlemleri” için tek organize ve de aynı zamanda yarı otomatik çalışan piyasadır. Bu piyasa, devlet tahvilleri, hazine bonoları, gayrimenkul sertifikaları, Özelleştirme İdaresi’nin ihraç ettiği tahviller ve borsa kotuna alınmış özel sektör tahvillerinin şeffaf ve rekabete açık bir ortamda işlem görmelerini sağlayarak bu menkul kıymetlerin likiditesini artırmak, enformasyon akışını hızlandırmak ve de böylece etkin bir ikinci el piyasa sağlamak amacıyla kurulmuştur. Piyasada, yukarıda adı geçen tüm menkul kıymetler işlem görür. Ancak artan kamu açıklarının iç borçlanma ile karşılanması devlet iç borçlanma senetlerinin birinci ve ikinci el piyasalarının Türk mali piyasaları arasında öncelikli bir konuma gelmesine neden olmuş ve bu nedenle Tahvil ve Bono Piyasası, Devlet İç Borçlanma Senetleri Piyasası olarak gelişim göstermiştir. Tahvil ve Bono Piyasası 17
70
Haziran 1991’de kurulmuş; Repo-Ters Repo Pazarı 17 Şubat 1993’te, Gayrimenkul Sertifikaları Pazarı ise 3 Haziran 1996’da faaliyete geçmiştir.
Piyasa’da, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, Tahvil ve Bono Piyasası üyesi bankalar ve İMKB üyesi aracı kurumlar işlem yapabilme yetkisine sahiptir. (Üye listesinde, Kesin Alım Satım ve Gayrimenkul Sertifikaları Pazarı’nda yetkili olanlar “B” koduna ve Repo- Ters Repo Pazarı’nda yetkili olanlar “R” koduna sahiptir). Piyasa’da işlem yapacak tüm kuruluşlar için ayrı ayrı işlem yapabilme limiti belirlenmiştir. Aracı kuruluşlar kendileri için belirlenen işlem yapabilme limitinin % 5’i oranında teminat yatırmak zorundadır.
Hem Repo-Ters Repo Pazarı hem de Kesin Alım-Satım Pazarında elektronik emir giriş, eşleşme ve raporlama sistemi kullanılır. Piyasa çoklu fiyat-sürekli müzayede sistemi ile çalışır. Piyasa’da yetkili aracı kuruluşların temsilcileri emirlerini uzaktan erişim terminalleri aracılığı ile sisteme gönderirler. Sistem karşıt emirleri fiyat ve zaman önceliklerine göre eşleştirir. Buna göre; alım emirleri, eşit veya daha düşük fiyatlı satış emirleri ile satış emirleri ise eşit veya daha yüksek fiyatlı alım emirleri ile otomatik olarak eşleşir. İşlem gerçekleştikten sonra işleme ilişkin teyit formu taraflara anında gönderilir.
İlgili pazarlarda yer alan emirler içerisinde bilgisayar tarafından belirlenen alımda en düşük oranlı (repo emirlerinde en yüksek oranlı), satımda en yüksek oranlı (ters repo emirlerinde en düşük oranlı) emirler veri dağıtım firmaları aracılığıyla anında üyelere iletilir.
Daha kötü oranlı emirler oran ve zaman önceliğine göre sistemde yer alır fakat ekranlarda görünmez.
Piyasada aynı gün valörlü işlemler yapılabildiği gibi, Repo-Ters Repo Pazarı’nda 7 güne kadar ileri başlangıç valörlü ve Kesin Alım-Satım Pazarı’nda ise 90 güne kadar ileri valörlü işlem yapılması mümkündür.
Gerek Repo-Ters Repo Pazarı’nda gerekse Kesin Alım-Satım Pazarı’nda belirli bir miktarın altında kalan emirler Küçük Emirler Pazarı’nda işlem görür. Kesin Alım-Satım Pazarı’nda nominal tutarı 100 Milyar TL’nin altında kalan emirler ile Repo-Ters repo Pazarı’nda TL. Tutarı 500 Milyar TL'nin altında kalan emirler Küçük Emirler Pazarı’nda işlem görür.
1996 başından itibaren, İMKB Devlet İç Borçlanma Senetleri Endeksi (fiyat ve performans endeksleri) Tahvil ve Bono Piyasası Müdürlüğü tarafından hesaplanmakta ve yayımlanmaktadır.
İMKB Tahvil ve Bono Piyasası’nda işlem görecek T.C. Hazine Müsteşarlığı veya Özelleştirme İdaresi tarafından ihraç edilmiş menkul kıymetler haricindeki tüm menkul kıymetler için kotasyon zorunluluğu vardır.
Takas ve saklama işlemleri, İMKB ve üyelerin katılımı ile kurulmuş, ayrı ve bağımsız bir kuruluş olan İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş. (Takasbank A.Ş.) tarafından gerçekleştirilir. Takas işlemlerinde ödeme karşılığı teslim esası uygulanmaktadır.
2.4.1.2.1.Repo-Ters Repo Pazarı
Bu pazar, dünyadaki sayılı organize repo pazarlarından biridir. Pazarın faaliyete geçmesiyle repo işlemleri için düşük riskli ve düşük maliyetli bir ortam oluşturulmuştur: Pazar’da
i)Yeterli miktarda menkul kıymet işlemin başlangıç valöründe teminat olarak
alınmaktadır,
ii)Alınan menkul kıymetler ters repo yapan taraf adına işlemin bitiş valörüne kadar
bloke saklamada tutulmaktadır,
iii)Bu menkul kıymetlerde günlük yeniden değerleme yapılmaktadır,
iv)Yeniden değerleme sonucunda ortaya çıkan değer düşüklükleri belirlenerek, repo
yapan taraftan ek menkul kıymet talep edilmektedir,
v)Bitiş valöründeki takas işlemleri otomatik olarak gerçekleştirilmektedir.
Yukarıda belirtilmiş tüm bu hizmetler İMKB Tahvil ve Bono Piyasası tarafından verilir ve söz konusu menkul kıymetler İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş.(Takasbank A.Ş.) bünyesinde muhafaza edilir.
2.4.1.2.2.Gayrimenkul Sertifikaları Pazarı
Gayrimenkul projelerinin menkul kıymetleştirme yoluyla finansmanının temini amacıyla oluşturulan gayrimenkul sertifikalarının işlem gördüğü pazarda işlemler saat 9.30–17.00 arasında yapılır. İşlem birimi sertifika adedidir. Bir adet sertifika 10 Milyon nominal TL değerindedir. Gayrimenkul Sertifikaları Pazarı’nda işlem gören sertifikalar için baz fiyat tespit edilir, alt ve üst fiyat limiti ile fiyat adımı uygulaması yapılır. Gayrimenkul sertifikalarının takası T+2 gününde gerçekleştirilir.
Tüm takas ve saklama işlemleri T+2 gününde (işlem gününden iki gün sonra) İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş. tarafından yürütülür. Gayrimenkul sertifikalarının fiziki teslimi mümkündür71.
2.4.1.3.İMKB Vadeli İşlemler Piyasası
Dalgalı kur rejimi çerçevesinde kur riskinin yönetimine katkıda bulunulması ve dövizin gelecekteki fiyatına yön gösterecek bir piyasanın oluşturulması amacıyla 15.08.2001 tarihinde açılmış olan İMKB Vadeli İşlemler Piyasası, Sermaye Piyasası Kurulu’nun yazılı talebi doğrultusunda, 2005 yılı başından itibaren işleme kapatılmış ve İMKB bültenlerinden çıkarılmıştır.
Ayrıca, İMKB Vadeli İşlemler Piyasası İşlem ve Takas Esaslarını Düzenleyen Yönetmeliklerin Geçici 1. Maddelerinde yer alan hüküm uyarınca Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası Anonim Şirketi’nin faaliyete geçtiği tarih itibariyle söz konusu yönetmeliklerin yürürlükten kalktığından İMKB Vadeli İşlemler Piyasası üyelerinin tüm teminatları iade edilerek piyasanın hukuken faaliyetine son verilmiştir72.
2.4.1.4.İMKB Uluslar arası Pazar
İMKB bünyesinde yabancı borçlanma araçlarının, Türkiye Cumhuriyeti ve mahalli idarelerce yurt dışında satılmak üzere ihraç edilmiş kamu borçlanma araçlarının doğrudan, yabancı hisse senetlerinin depo sertifikası olarak işlem göreceği “Uluslararası Pazar (UP)” kurulmuştur.
Serbest Bölge bünyesinde kurulan Pazar’ın faaliyet göstereceği İMKB Uluslararası Menkul Kıymetler Serbest Bölgesi’nin kurulması, yönetilmesi, işletilmesi ve yapılacak ödemelerle ilgili usul ve esasları düzenleyen Uygulama Yönetmeliği 24 Temmuz 1995 tarih ve 22353 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir.
Pazar Yönetmeliği ile İMKB Uluslararası Pazar Takas ve Saklama İşlem Esasları Yönetmeliği 14 Haziran 1996 tarih ve 22666 sayılı Resmi Gazete'de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir.
Pazar, yerli ve yabancı bireysel ve kurumsal yatırımcılar ile uluslararası piyasalardan kaynak bulma arayışında olan ihraççılara önemli imkanlar sunmaktadır. Uluslararası fon yöneticilerinin nakit transferi, kambiyo kısıtlamaları gibi operasyonel riskler nedeniyle yatırım yapmaktan çekindikleri bölgelere, söz konusu riskleri ortadan kaldıran bu Pazar üzerinden giriş yapabilme imkânı getirilmektedir. Ayrıca, Türkiye’deki
71
http://www.imkb.gov.tr/piyasalar/tahvil.htm, (02.05.2005). 72
bankacılık ve finans sektörünün otomasyon düzeyinin Batı Avrupa ölçütlerinde olması, Pazar’da gerçekleştirilecek işlemlerden kaynaklanan nakit transferlerinin rahatlıkla yapılmasını sağlamakta ve Pazar’ın serbest bölge bünyesinde olmasından dolayı da söz konusu transferler hiçbir kısıtlamaya tabi olmamaktadır.
Gerek Pazar’daki alım, satım ve takas işlemlerinde, gerekse tüm ödemelerde kullanılacak para biriminin Yönetim Kurulu tarafından kabul edilmiş yabancı para birimlerinden olması yatırımcılara döviz cinsinden yatırım yapabilme imkanı sağlamaktadır. Diğer yandan ihraççı kuruluşlar menkul kıymetlerini hangi ülkenin para birimi cinsinden ihraç etmiş olurlarsa olsunlar, Pazar’a kabul edilecek menkul kıymetlerden elde edecekleri gelirler de İMKB Yönetim Kurulu tarafından kabul edilmiş yabancı para birimleri cinsinden olmaktadır.
Pazar’da işlem görme başvuruları mevzuat ve işlem sistemine ilişkin teknik altyapının tamamlanmasını takiben 1 Temmuz 1996 tarihinden itibaren kabul edilmeye başlanmış olup, başvurular Pazar’da işlem yapmaya yetkili üyeler veya direkt olarak ihraççılar aracılığı ile yapılmaktadır.
2.4.1.4.1.İMKB Uluslar arası Pazar Alt Piyasaları
Uluslararası Pazar aktif olarak faaliyet gösteren iki piyasadan oluşmaktadır:
i)Yabancı hisse senetlerini temsil eden depo sertifikalarının işlem gördüğü “İMKB
UP Depo Sertifikaları (DS) Piyasası”
ii)Uluslararası borçlanma araçlarının işlem gördüğü “İMKB UP Uluslararası Tahvil
ve Bono Piyasası”
Bu iki piyasanın alım-satım sistemleri birbirlerinden farklı özelliklere sahiptir.
2.4.1.4.1.1.İMKB UP Depo Sertifikaları (DS) Piyasası
İMKB UP Uluslararası DS Piyasası, menkul kıymetlerin taşıdıkları özellikler temel alınarak “Kot İçi ve Kot Dışı Pazar” olarak iki bölüme ayrılmıştır. Borsa tarafından yapılan inceleme sonucunda, UP Kot İçi Pazar’a kabul kriterlerini sağlayan menkul kıymetler Kot İçi Pazar’a, UP Kot Dışı Pazar’a kabul kriterlerini taşıyanlar ise Kot Dışı Pazar’a Yönetim Kurulu’nun onayına bağlı olarak kabul edilmektedirler.
Depo sertifikalarının işlem göreceği işlem sistemi, sürekli müzayede sistemi içinde piyasa yapıcılık mantığı içinde kurulmuştur. Her şirketin bir piyasa yapıcısı vardır. Aynı piyasa yapıcı birden fazla şirkette piyasa yapıcılık yapabilmektedir. Söz konusu işlem sisteminin seçilmesindeki amaç, piyasa yapıcının görevli olduğu menkul kıymette sürekli olarak çift taraflı kotasyon vererek fiyat sürekliliğini ve istikrarını sağlaması, doğru ve
etkin çalışan likiditesi yüksek bir piyasa oluşturmasıdır. Pazar, tamamen elektronik ortamda çalışmakta ve işlemler bilgisayarlar aracılığı ile gerçekleştirilmektedir.
Piyasa’da işlem gören depo sertifikalarının menkul kıymet ve nakit takas işlemleri İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş. (Takasbank A.Ş.) tarafından yapılır. Ancak, piyasada işlem görecek menkul kıymetlerin yurtdışında bulunması ve işlemlerin döviz cinsinden yapılması nedeniyle, Takasbank söz konusu işlemleri muhabir bankaları aracılığı ile sonuçlandırır.
Depo edilen menkul kıymetlere bağlı kar payı, bedelli ve bedelsiz pay alma gibi tüm maddi hakların kullanılarak sahiplerine iletilmesi ihraççı kuruluşun temsilcisi olan bir aracı kuruluş tarafından yerine getirilmekte, Takasbank bu işlemlerde aracılık yapmaktadır.
2.4.1.4.1.2.İMKB UP Uluslararası Tahvil ve Bono Piyasası
Uluslararası Tahvil ve Bono Piyasası’nda 24 Şubat 1997 tarihinde faaliyete geçen “Kesin Alım Satım İşlemleri” ve 29 Ağustos 1997 tarihinde faaliyete geçen “Repo-Ters Repo İşlemleri” yapılmaktadır. Kesin Alım Satım İşlemleri, bankalar ve aracı kurumlar tarafından yapılabilirken, Repo-Ters Repo İşlemleri, sadece bankalar tarafından gerçekleştirilebilmektedir.
Uluslararası Tahvil ve Bono Piyasası, emirlerin “Piyasa Eksperleri” tarafından telefon yoluyla alınarak bilgisayar sistemine girildiği bir işletim sistemini kullanmaktadır. Her emir bir tanımlama numarası ile fiyat ve zaman önceliği kurallarına göre sistemde yer almaktadır. Piyasa’da bütün telefon konuşmaları kayıt edilmekte ve gerçekleşen işlemlere ait sözleşme dökümleri üyelere faks mesajları ile iletilmektedir.
Menkul kıymet tanımları, her valör günü için her bir menkul kıymet bazında en iyi alış ve satış emirleri, piyasa derinliği gibi cari bilgiler ile gerçekleşen işlemlere ilişkin özet piyasa bilgileri bilgi dağıtım kuruluşları aracılığı ile dağıtılmaktadır.
Gerçekleşen işlemlerin takas ve saklaması, Takasbank’ın uluslararası saklama kuruluşlarında açtırmış olduğu hesaplar üzerinden yapılmaktadır73.
2.4.1.5.İstanbul Altın Borsası (İAB)
Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkındaki 32 sayılı Karar’da 1993 yılında yapılan değişikliklerle altının fiyatının belirlenmesi ile ithalatı ve ihracatı serbestleştirmiştir. Altının ticaretinin serbestleşmesi yönünde alınan kararlarla ithal ve ihraç aşamasında kolaylıklar getirilmiştir.
73
Altınla ilgili bu gelişmeler sonucu sektörde yaşanan hızlı büyüme ekonomik açıdan büyük bir potansiyel taşıyan altın konusunda yeni kararlar alınmasını hızlandırmıştır. Alınan yeni kararlarla altın sektörünün yeniden yapılandırılması amaçlanmıştır.
Yeniden yapılanma sürecinde en önemli gelişme İstanbul Altın Borsası’nın kurulmasıyla altının örgütlü bir piyasada işlem görmesidir. İstanbul Altın Borsası, altının finansal sisteme kazandırılmasında, altına dayalı yatırım araçlarının geliştirilmesinde ve uluslararası boyut kazanmasında önemli bir aşama olmuştur. İstanbul Altın Borsası ile birlikte altının fiyatları dünya fiyatlarıyla paralellik kazanmış, ithal edilen altınların genel kabul gören saflık ve standartta olması zorunluluğu getirilmiş ve altının kayıt altına alınmasıyla sistemin şeffaf bir yapı kazanması sağlanmıştır.
İstanbul Altın Borsası 26 Temmuz 1995 tarihinde faaliyete başlamıştır. Bu tarihten itibaren altın ithal etme yetkisi TCMB’nın tekelinden çıkartılarak borsa üyesi kurumların ithalat yapmasına izin verilmiştir. Fiyatların şeffaf bir ortamda tam rekabet koşulları atında belirlenmesiyle Türkiye’de altın fiyatları uluslararası fiyatlara paralel bir şekilde gelişmeye başlamıştır. Altın konusundaki bu gelişmeler, yurt içi fiyatları ile dünya fiyatları arasındaki farkın kapanmasını ve Türkiye’nin altın işleyerek ihraç eden bir ülke haline gelmesini sağlamıştır.
İstanbul Altın Borsası İşlemlerini şu piyasalarda yürütmektedir:
i)Kıymetli Madenler Piyasası a)Standart Altın İşlemleri
b)Standart Gümüş ve Platin İşlemleri c)Standart Dışı Altın İşlemleri
ii)Kıymetli Madenler ve Opsiyon Piyasası iii)Kıymetli Madenler Döviz Piyasası
Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkındaki 32 Sayılı Karar’da 31 Aralık 1998 tarihinde yapılan değişiklikle gümüş de kıymetli madenler kapsamına alınmıştır. Yapılan bu değişiklikle, işlenmiş ve işlenmemiş gümüş ve platinin tanımı ve saflık derecesi