Türkiye’de İnternet Kullanımına Yönelik Bazı Araştırmalar

sıralamasında Türkiye 36.455.000 kullanıcı sayısıyla, Fransa, Nijerya, Meksika, İran ve Kore’nin ardından on beşinci sırada yer almaktadır. Türkiye’yi İtalya, Filipinler, İspanya, Vietnam ve Mısır takip etmektedir. Aynı araştırmanın 2013 verilerine göre bu rakam 37.748.969 kişiye ulaşmıştır. Bu verilere göre Türkiye’nin 81.619.392 olan nüfusunun %46,3’ü interneti kullanmaktadır (www.internetworldstats.com).

Türkiye’nin en büyük genişbant internet servis sağlayıcısı olan TTNET’in, 2012 yılında “PC ve İnternet Penetrasyonu” adlı araştırmasının sonuçlarına göre Türkiye’de toplam 18.049.667 hane bulunmaktadır. Yaklaşık 8 milyon hanede (%43) bilgisayar bulunmaktadır. Bilişim Teknolojileri ve İletişim Kurumu’nun (BTK) 2012 yılı son çeyrek raporu toplamda 9 milyondan fazla hanenin genişbant internet abonesi olduğunu göstermektedir. İnternet bağlantısı olan hane sayısı ise 5,8 milyondur. Buna göre toplam hane sayısının %33′ü bilgisayar olan hanelerin ise %72,5′i internet bağlantısına sahiptir. Bilgisayarı olmayan 6,5 milyon hanede en az bir internet kullanıcısı bulunmaktadır (www.webrazzi.com).

2013 yılında Bilişim Teknolojileri ve İletişim Kurumu’nun (BTK) yaptığı araştırmanın sonuçları şu şekildedir: 2013 yılı üçüncü çeyreğinde genişbant abonesinin

bir önceki çeyreğe göre yaklaşık %5 oranında arttığı görülmektedir. 2013 yılının üçüncü çeyreğinde toplam internet aboneliğinde bir önceki üç aylık döneme göre %4,9 artış gerçekleşmiş olup mobil ve özellikle fiber internet abonelerinin artmasıyla birlikte internet abone sayısındaki genel artış eğilimi devam etmiştir. Toplam internet abone sayısının yıllık artış oranı ise %11 olarak gerçekleşmiştir (www.btk.gov.tr). Türkiye İstatistik Kurumunun (TÜİK) 2014 yılında gerçekleştirdiği “Hane Halkı Bilişim Teknolojileri Kullanım Araştırması” sonuçlarına göre Türkiye genelinde hanelerin %60,2’si evden internete erişim imkânına sahiptir (www.tüik.gov.tr).

Bilişim ve teknolojiye son yıllarda büyük yatırımlar yapan Türkiye’de, internet kullanıcı sayısı 2000'li yılların başında Uluslararası Telekom Birliği'ne (ITU) göre yaklaşık 2 milyon iken son 10 yılda yüzde 1750 artmıştır. Türkiye’de yaklaşık 78 milyonluk nüfusun 36 milyonu internete bağlanırken nüfusa göre doygunluk oranı yüzde 45’e ulaşmıştır (www.itu.int).

Birinci bölümde farklı açılardan ele alınan internet, 20. yüzyılın sonlarında ortaya çıkmış ve süreç içerisinde geçirdiği teknolojik gelişmelerle medyanın da başvurduğu başlıca araçlardan biri olmuştur. İnternetin bilgiye ulaşma, yayma, kısaca iletişim sürecinde sağladığı olanaklar, interneti habercilik sektörü için vazgeçilmez bir mecra haline getirmiş ve internet gazeteciliği olarak adlandırılan bir alanın oluşmasını sağlamıştır.

İKİNCİ BÖLÜM İNTERNET GAZETECİLİĞİ

Bu bölümde internet gazeteciliği tanımlandıktan sonra, internet gazeteciliğinin özellikleri, internet gazeteciliğiyle birlikte gazetecilikte yaşanan değişimler ve Dünyada ve Türkiye’de internet gazeteciliğinin tarihçesi ele alınmıştır.

2.1. İnternet Gazeteciliği

İnternet alanında yaşanan teknolojik gelişmeler, geleneksel türdeki gazetelerin yanında internet gazetesi olarak anılan yeni bir türün ortaya çıkmasını sağlamıştır (Gezgin, 2002: 30). Bilgisayar ve internet alanındaki teknolojik gelişmeler, günümüz gazeteciliğin tüm aşamalarına dâhil olmuştur. Bilgisayar ve internetle zaman ve mekân sınırlamaları ortadan kalkmıştır. 1890’lı yıllara kadar insan gücüne dayalı gazeteciliğin yerini bilgisayar teknolojisine dayalı gazetecilik türü almaya başlamıştır (Gürcan, 1999: 1). İnternet gazeteciliği7_{, internet ortamında yazı, ses ve görüntünün eş}

zamanlı kullanılmasına olanak tanıyan, haber, gazete, radyo ve televizyon haberciliğinin bir sentezini oluşturan gazetecilik türüdür (Gürcan, 1999: 72). İnternet gazeteciliği, “gazeteciliğin çeşitli yöntemlerinin kullanılarak insanların internet aracılığıyla bilgilendirilmesi” şeklinde tanımlanabilir. İnternet gazeteleri, özellikle 1994 yılından sonra gelişen ve dünya çapında yaygınlaşan bir iletişim aracıdır (Yüksel ve Gürcan, 2001: 18). Yeni iletişim ortamının gazeteciliği olarak görülen internet gazeteciliği, yeni iletişim teknolojilerinin temel özelliklerinin haber üretiminde ve sunumunda kullanılmasının gerekli olduğu gazetecilik olarak algılanmaktadır (Aydoğan, 2012: 313).

Gazetelerin internet ortamında yayınlanmaya başlamasıyla birlikte birçok kitle iletişim aracına ait terim ve unsurlar da değişikliklere uğramaya başlamıştır. İnternet gazeteciliğinin geleneksel medyanın yerini almaya başlaması haber, gazeteci ve okur gibi olguların değişmesine neden olmuştur. İnternet gazeteciliği, habere “televizyon kadar hızlı, gazete kadar derin” tanımını getirmiştir. İnternet gazeteciliği, gazetelere göre olayları her yönüyle verebilme, televizyona göre ise daha hızlı verme olanağı

7 _{İnternet gazeteciliği, farklı çalışmalar içinde online, sanal, dijital, elektronik gazetecilik ya da web}

sağlamıştır. Ayrıca video görüntülerinin yayınlanabilme olanağı, haberin derinlemesine ve ayrıntılı bir şekilde verilebilmesini sağlamaktadır. Bu da internet gazeteciliğinin geleneksel gazetecilikten farklılaşmasına iyi bir örnek oluşturmaktadır (Gürcan, 1999: 98-99).

İnternet gazeteciliği ele alınırken öncelikle vurgulanması gereken ayrım, “elektronik gazete ile internet gazetesi” kavramlarının birbirlerinden farklı uygulamalara karşılık geldikleridir. Gazetelerin “ elektronik gazeteye” dönüştürülmesi için gösterilen çabaların altında haberlerin depolanması, arşivlenmesi, bu arşivleme olanağından yararlanılarak tekrar kullanıma sokulabilmesi; haber toplama, gönderme, işleme (dizgi ve sayfa düzenleme gibi) aşamalarının hızlandırılması, baskıya daha geç saatlerde girilerek en son gelişmelere ilişkin haberleri okura verebilme olanağının elde edilmesi gibi amaçlar yatmaktadır. Dolayısıyla “elektronik gazete uygulaması”, haber toplamadan işlemeye, baskıdan dağıtıma kadar gazetenin tüm üretim aşamalarında yeni medya teknolojilerinin üretim hızı ve verimliliğini arttırmaktadır (Törenli, 2005: 205-206). “İnternet gazetesi ya da internet üzerinden on-line (çevrim içi) yayın yapma uygulaması” ise daha farklı ve konuyla ilgili çeşitli arayışların devam ettiği yeni bir ortama işaret etmektedir. İnternet gazetesi örneğinde temel hedef, internetin sunduğu olanaklardan kullanıcıların yararlanmasını sağlayarak demokratik bir iletişim modelinin oluşturulması şeklinde tanımlanmaktadır (Putman, 2000: 168: Akt: Törenli, 2003: 2008).

İnternet gazeteciliğinin 1980’li yıllarda editoryal ve üretim sitemleri olmak üzere iki şekilde sınıflandırıldığı görülmektedir. “Editoryal sistemler”, gazetenin haber, yazı ve fotoğraflarının üretimini kapsayan ve bunların elektronik ortama aktarılması ve işlenmesini gerçekleştiği alanı ifade etmektedir. “Üretim sistemi” ise gazetenin basımı ve paketlenmesi işlemlerinin gerçekleştiği diğer sistemdir. Bu iki temel sistem, basılı gazetenin üretimi aşamasında günümüzde de geçerli olan ve neredeyse tamamı bilgisayar ortamında ve kontrolünde gerçekleştirilen sistemlerdir (Gürcan, 1999: 7-8).

Bu iki sınıflandırma yapısının yanında 1990’lı yıllarla beraber internet gazeteciliğindeki haber sitelerini sınıflandırılmış ve bu sınıflandırmalar farklı

şemalarla ortaya konmuştur. Yapılandırılan şemaya göre siteler, “yatay eksende” tamamıyla profesyonel editör süzgecinden geçirilerek içeriği belirlenen ve tümüyle kullanıcılar tarafından içeriği oluşturulan siteler arasında bir noktaya yerleştirilir. “Düşey eksende” ise katılım yoluyla oluşturulan içerik, sınırlandırılmış olandan serbeste doğru sıralanmaktadır. Haber sitelerinin her biri, bütünüyle tek bir özelliği içermemektedir. Ancak haber sitelerinin her biri bu nitelikleri ağırlıklı olarak veya daha az oranda taşımaktadır. Deuze, haber sitelerini, “ana akım haber siteleri, endeks ve kategori siteleri, eleştiri ve yorum siteleri, paylaşım ve tartışma siteleri” olmak üzere dört gruba ayırmaktadır.

Bu sınıflandırma çerçevesinde online gazetecilik uygulamaları arasında en yaygın olanı geleneksel medya kuruluşları tarafından gerçekleştirilen bbc.com, cnn.com, hurriyet.com, milliyet.com, ntvmsnbc.com gibi “Ana akım haber siteleridir” (Geray ve Aydoğan, 2010: 306). Ayrıca Web’de yer alan ders materyalleri, üniversitelerin iletişim fakültelerinin ve gazetecilik bölümlerinin sayfaları da ana akım haber sitelerinin uygulamaları olarak düşünülebilir. Bu tür haber sitelerinde editoryal kontrol yoğun olarak yapılmaktadır ve ana akım haber siteleri haber sunumu, haber değeri ve kullanıcıyla ilişki açısından geleneksel gazeteciliğe en yakın olanlardır. Bu tür gazeteciliğin geleneksel gazetecilikten temel farkı kullanılan ortamın baskı (print media) yerine elektronik olmasıdır (Kırçıl ve Karagüller, 2003: 2-3).

“Endeks ve kategori siteleri” olarak adlandırılan ikinci tür haber siteleri, daha çok arama motorları, pazarlama şirketleri ya da bireyler tarafından gerçekleştirilen uygulamalardır. En çok bilinen örnekleri yahoo, news.google.com, altavista.com/news gibi haber siteleridir. Endeks ve kategori sitelerinde haber sunumu ağ üzerindeki farklı haber sitelerine bağlantı (link) verilmesi aracılığıyla yapılır. Online gazeteler, bu tür siteleri daha çok yardımcı haber ve bilgi kaynağı olarak okuruna vermektedir. Endeks ve kategori siteleri başlı başına bir haber sitesi değildir, kamuoyuna birtakım bilinmesi gereken adres ve linklerin paylaşılmasını, bazı ipucu bilgilerinin aktarılmasını sağlamaktadır (Geray ve Aydoğan, 2010: 307). Ayrıca bireylerin kendi deneyimlerini paylaştıkları (özellikle tıp alanında sıkça karşılaşılabilir) bilgi kaynaklı siteler de bu gruba girebilecek online gazetecilik örneği olarak kabul edilmektedir (Kırçıl ve Karagüller, 2003: 3).

Üçüncü tür internet gazeteciliği uygulaması “Eleştiri ve yorum siteleridir.” Yurt dışında Freedom Forum, Poynter's Medianews, Türkiye‘de ise medyatava.com, dorduncukuvvetmedya.com gibi siteler, en çok bilinen uygulamalardır (Geray ve Aydoğan, 2010: 307). Eleştiri ve yorum siteleri daha çok medya dünyası ve haberciler hakkında bilgi verir. Editoryal içerik birçok gazeteci ya da başka tartışma kaynaklarından sağlanmaktadır. Gazeteciliğe özeleştiri getiren platformlar açısından da mesleğin daha çok profesyonelleşmesine katkıda bulunmaktadır (Kırçıl ve Karagüller, 2003: 3).

Dördüncü tür internet gazeteciliği ise “Paylaşım ve tartışma siteleridir.” İndymedia.org gibi paylaşım ve tartışma sitelerini içinde barındıran paylaşım ve tartışma siteleri, online gazeteciliğinin en iyi gerçekleştirildiği uygulamalardır. Paylaşım ve tartışma sitelerinde editoryal kontrol en aza indirilmekte ve teknolojik özellikler en üst seviyede kullanılmaktadır (Geray ve Aydoğan, 2010: 307). Bu tür siteler kimi zaman yerel ölçekte olabileceği gibi (yaşanılan bölgeye özgü sorunlar etrafında), kimi zaman da küresel düzeyde karşılıklı düşünce ve yorumların paylaşıldığı ortamlar da olabilmektedir. Bu gruba küreselleşme karşıtı hareketlerin ya da bilgisayar konusundaki haberlerin paylaşıldığı ve tartışıldığı siteleri örnek göstermek mümkündür. Bu bağlamda online gazetecilik, geleneksel medyaya ek olarak sunabileceği kullanıcı platformu sayesinde haber açısından özgürlüğün sağlanmasına, kısıtlama ve bilgi akış duvarlarının kalkmasına katkıda bulunmaktadır (Kırçıl ve Karagüller, 2003: 3).

İnternet gazeteciliği üzerine yapılan tanımlarda pek çok sınıflandırma yapılmıştır. Bu sınıflandırmalar, internet gazeteciliğinin geleneksel gazetecilikten farklı olan özellikleriyle ilgilidir.