Türkiye’de Devletin Küçültülmesi Kavramının Algılanışı

Türkiye’de “devletin küçültülmesi sorunu”nun nasıl algılandığını tespit edebilmek için uygun araçlardan biri, geniş bir basın taraması yapmaktır. Bu kapsamda olabildiğince çok dergi, gazete, yazar ve kişiye ulaşmak, taramayı siyasi yelpazenin tüm kanatlarını kapsayabilecek genişlikte yapmak önemlidir. Böyle bir genişliğe sahip olabilmek için internette arama motorları kullanılmış, arama motoru olarak, bir çok araştırmacının bildiği ve kullandığı, araştırmacıya kapsamlı ve detaylı sonuçlar sunabilen “google” arama motoru tercih edilmiştir. “Devleti küçültmek” ve

“devletin küçültülmesi” anahtar kelimelerini vererek yapılan tarama; “devleti küçültmek” anahtar kelimesinin geçtiği 386 adet veri, “devletin küçültülmesi”

anahtar kavramı ile ilgili 380 adet sonuç ortaya çıkarmıştır. Bu metinler gazete ve dergi makalesi, haber, röportaj, konuşma metni, web sitelerinde yayınlanmış makale, bireysel ve kurumsal görüşler ifade eden yazılardan oluşmaktadır. Bütün bu metinler arasından, her iki anahtar kavramda da ortak çıkan aynı metinler karşılaştırılarak ayıklanmış çalışma toplam 195 metin üzerinden gerçekleştirilmiştir. Daha sonra metinler okunmaya başlanmış, yalnızca “devleti küçültmek” ya da “devletin küçültülmesi” olarak metin içinde geçmiş, ama herhangi bir anlam yüklenmemiş ve herhangi bir açıklama yapılmamış olanlar da elenerek araştırmanın dışında bırakılmıştır. Bu elemeden sonra kalan net çalışma malzemesi 41 adet olmuştur.

345 Boratav, Türkiye İktisat…, ss. 182-183.

İncelenen malzemenin en eski tarihlisi 28 Ağustos 1993, en son tarihlisi 15 Aralık-15 Ocak 2004’tür. Metinleri okuma sırasında, devletin küçültülmesi politikasını savunanlar ve karşı duranlar olmak üzere iki grubun olduğu tespit edilmiştir. Bu sebeple, çıkan sonuçlar iki gruba ayrılarak değerlendirmenin uygun olacağına karar verilmiştir. Bu nedenle yapılan tabloya, taraf olanların devletin küçültülmesi ile ilgili söylediklerinin karşısına, diğer tarafın aynı konuda söyledikleri gelecek şekilde yerleştirilmiştir. Bir tarafın üzerinde durup da diğer tarafın üzerinde durmadığı konuların karşıları boş bırakılmıştır. Tablo satır ve sütün olarak ayrı ayrı değerlendirmeye tabi tutulmuştur.

Aşağıda sunulan Tablo 5, bu örneklem üzerinde yapılan çalışmanın sonuçlarını topluca göstermektedir. Devletin küçültülmesini savunan görüş, kendisini dokuz sav üzerine inşa etmiş; karşı görüşlerse bunların yedisine itiraz yöneltmiştir.

Yandaşlar ile karşıtları temsil edenler, tablonun altındaki dipnot biçimli veriler kullanılarak yine topluca gözden geçirilebilir. Aşağıda, bu tabloda özetlenen verilerin geniş bir değerlendirmesi yapılmaktadır. Ancak bu bölüme girmeden şu söylenmelidir: Yeni sağ düşünce, Türkiye’de kendi yerini “devleti küçültme politikası”yla hazırlamış, konumunu bu politikanın savunusuyla sağlamlaştırmıştır.

Politika, dayandığı ideolojik ve kuramsal derinliğin kolayca basitleştirilmesine ve çeşitli kesimlerin gerçek çıkarlarına pek aykırı olduğu halde bu düşünceye destek vermelerine önemli katkılarda bulunmuş görünmektedir. “Devletin küçültülmesi politikası”, devletin yeni sağcı yapılandırılması ve işleviyle konumun yeniden belirlenmesi gibi çok köklü, çok sarsıcı bir işin yürütülmesini mümkün kılan etkili bir sav olmuştur denebilir.

Tablo 5 : Türkiye’de Devletin Küçültülmesinin Algılanışı Tablosu

NO Devletin Küçültülmesini Savunan Görüşler Devletin Küçültülmesine Karşı Olan Görüşler 1 Asli Göreve Dönmeli:

-Devlet asli görevlerine dönmeli.^A

-Bu görevler; a. Savunma, b. İç güvenlik, c. Adalet, d. Dış Politika^B, e.

Ulusal ölçekli büyük projeler^C, f. Eğitim ve sağlık.^D

-Devletin görev alanı genişletilmeli.^E

2 Kamu Harcamaları Azaltılmalı:

-Bütçe küçültülmeli.^F -Kamu harcamaları kısılmalı.^G -Sosyal transferler azaltılmalı.^H -Savunma harcamaları kısılmalı.^İ -Faiz dışı fazla verilmeli.^J -İsraf önlenmeli.^K -Kamu bina yapmamalı.^L -Makam araçları azaltılmalı^M -Resmi telefonlar azaltılmalı^N -Ücret ve maaşlar azaltılmalı.^O

-Sosyal transferler sınırlandırılmış, faiz transferi ise sınırlandırılmıyor.^P -Eğitim, sağlık yatırım harcamaları sınırlandırılıyor^Q

-Bütçe baskı altında tutulmaktadır. Kamu hizmetleri niteliksizleşmekte, personel gereksinimi artmakta yatırımlar ise durma noktasındadır.^R -Devlet harcamaları bütünüyle kısılmak yerine yanlış harcamalar azaltılmalı.^S

-Ücret ve maaşlar düşüktür (artırılmalı).^T

3 Personel Sayısı Azaltılmalı:

-Kamudan personel çıkarılmalı yeni personel alınmamalı^U -Kamu görevlileri sözleşmeli statüye tabi olmalı.^V

-Kamu çalışanı sayısı az olduğu halde sınırlandırılıyor.^W

-Devletin küçülmesi göç artışı, istihdam krizi ve yağmanın büyümesine neden olur.^X

4 Örgüt Yapısı Küçültülmeli:

-Devlet örgütü küçültülmeli.^Y -Bakanlık sayısı azaltılmalı.^Z

-Kamudaki bazı ara birimler kaldırılmalı, bazıları birleştirilmeli.^AA

-Devletin kamu hizmeti veren bölümleri küçültülmekte.^BB -Yatırımcı kuruluşların taşra teşkilatları tasfiye edilmiştir.^CC (edilmemeliydi.)

-Bölge müdürlükleri kapatılıyor ^DD(kapatılmamalı/ydı.)

-Devletin fiziki ve işlevsel olarak küçülmesi itibari olarak küçülmesine neden olur^EE

5 Deregülasyon:

-Devlet üretimden ve ticaretten çekilmeli.^FF -Piyasa ekonomisi koşulları sağlanmalı.^GG -Reel sektör üzerindeki baskı azaltılmalı.^HH -Bürokratik engeller azaltılmalı.^İİ

-Devletin çekileceği alandaki görevleri; a. yerel yönetim, b.STK c. Özel sektöre bırakılmalı.^JJ

-Kamunun hizmet sunduğu alanlar özel ticari alana bırakılmış, çok uluslu şirketlerin önü açılmıştır.^KK

-Vergi indirimleri borçlanmayı artırmıştır.^LL

-Devletin küçültülüp STK’nın güçlendirilmesi^MM, emeğin kazanımları olan sendikal örgütlenme, sağlık, eğitim gibi hizmetleri örselemiştir^NN

6 Özelleştirme:

-Özelleştirmeler tamamlanmalı.^OO

-KİT’ler satılmamalı.^PP

-Kamu girişimciliği tasfiye ediliyor^QQ -Özelleştirme ile işçiler işten atılmıştır^RR -Özelleştirme devleti küçültmemiş ufalamıştır^SS

-Özelleştirme sonucu hizmet kalitesi düşmüş, faturaların vatandaşa maliyeti artmış, taşeronlaşma artmış, çalışma koşulları bozulmuştur.^TT 7 Reform:

-Hantal yapı değiştirilmeli.^UU -Verimsizlik giderilmeli.^VV

-Devletin yeniden yapılandırılması sağlanmalı.^WW 8 Yerelleşme:

-Merkeziyetçilikten vazgeçilmeli.^XX -Yerel yönetimler güçlendirilmeli.^YY 9 Regülasyon:

-Devlet, düzenleyici, denetleyici, kolaylaştırıcı olmalı.^ZZ -Sosyal devlet tasfiye ediliyor.^AAA 346

346

A. Ercan Çalı, “Hükümetin H Planı var”, Türkiye Gazetesi-Röportaj 27.3.2003, Cenk Esen, www.ldp.org/ (23.4.2004).

B. Mesut Yılmaz, 4.Olağan Büyük Kongre Açılış Konuşması, www.anap.org.tr/28 Ağustos 1993, (22.4.2004).

C. “Küreselleşme ve Avrupa Birliği Sürecinde Türk Kamu Yönetimi” konulu sempozyum, www.tpb.org.tr/semp2002-htm/

(21.4.2004).

D. Mustafa Acar, “Müzmin Krizler Toplumun Ekonomi Politiği”, Yeni Türkiye, S: 42, Kasım-Aralık 2001, www.yeniturkiye.com/

(22.4.2004).; Mustafa Taşar, “Turizm Bakanı Sayın Mustafa Taşar’ın Malatya-Arapkir Bağbozumu Festivali’nde Yaptığı Konuşma”, www.mustafatasar.gen.tr/ 8 Eylül 2001/ (23.4.2004).; “Derviş, Ecevit’e Eskişehir’den Yanıt Verdi: ‘Gittiği Yere Kadar Görevdeyim’ ”, www.superonline.com/ 6.8.2002/ (23.4.2004).

E. Mümtaz Soysal’ın ETV’de yayınlanan “Düşündükçe”de anlattıklarından özetleyen:Semra Topçu, “Bağımsız Olmak”, www.ehaber.net/yazarlar/ (21.4.2004).

F. Ertuğrul Özkök, “Üç Dakikalık Bir Konu”, www.hurriyetim.com.tr/15.10.2001,/ (21.4.2004).

G. “ANAP: Devleti Küçültmeliyiz”, www.ozgurpolitika.com/4.11.2001/ 21.4.2004.; “Derviş, Ecevit’e Eskişehir’den Yanıt Verdi:

‘Gittiği Yere Kadar Görevdeyim’ ”, www.superonline.com/ 6.8.2002/ (23.4.2004).; Mustafa Özyürek, “Bütçe Revizyona Mahkum”, TÜRMOB Başkanı, OiEMJ:212.154.21.40/ 20.10.2001/ (23.4.2004).; Mehmet Ali Birand, “Arjantin’e Benzemek İstemiyorsak..”, www.milliyet.com.tr/25.12.2001/ (22.4.2004).

H. Selçuk Ertan, “IMF Sonrası”, U4J:hisargazetesi.com/Hisar Gazetesi 9.7.2003/ (22.4.2004).

İ. Erdal Sağlam, “Devleti küçültmek ne demek?”, www.hurriyetim.com.tr/5.10.2001/ ( 21.4.2004).

J. “ANAP: Devleti Küçültmeliyiz”, www.ozgurpolitika.com/4.11.2001/ (21.4.2004).

K. Vehbi Horasanlı, “Vergi Barışı ve Vergi Tokadı”, www.yeniasya.com.tr/8.4.2003/ (22.4.2004).

L. Alaattin Büyükkaya, www.alaattinbuyukkaya.com/meclis/ (21.4.2004).

M. Mehmet Ali Birand, “Arjantin’e Benzemek İstemiyorsak..”, www.milliyet.com.tr/25.12.2001/ (22.4.2004).; “Devlet Halk İçin Vardır Halk Devlet İçin Değil”, www.activefinans.com/activeline/sayi20/devlet.html/ (21.4.2004); İnan’dan Sok Eden Değerlendirme, 5.9.2000 tarihli Sabah, www.ruki.org./ (22.4.2004).

N. İnan’dan Sok Eden Değerlendirme, 5.9.2000 tarihli Sabah, www.ruki.org./ (22.4.2004).

O. Selçuk Ertan, “IMF Sonrası”, U4J:hisargazetesi.com/Hisar Gazetesi 9.7.2003/ (22.4.2004).

P. Mustafa Sönmez, “Savaş Bahanesi ile Seçime Doğru”, www.bianet.org/11.10.2001/ (21.4.2004).

Q. KESK, “Yoksulluk ve Faiz Bütçesi 2004’te de Sırtımızda”, www.sendika.org/belgeler/Aralık2003/ (21.4.2004).

R. KESK, “Yoksulluk ve Faiz Bütçesi 2004’te de Sırtımızda”, www.sendika.org/belgeler/Aralık2003/ (21.4.2004).

S. Güngör Uras, “Devlet Büyüsün Devletten Geçinenler Küçülsün”, www.milliyet.com.tr/14.11.2001/ (22.4.2004).

T. Mustafa Sönmez, “Savaş Bahanesi ile Seçime Doğru”, www.bianet.org/11.10.2001/ (21.4.2004).

U. Erdal Sağlam, “Devleti küçültmek ne demek?”, www.hurriyetim.com.tr/5.10.2001/ (21.4.2004).

V. Alaattin Büyükkaya, www.alaattinbuyukkaya.com/meclis/ (21.4.2004).

W. KESK, “Yoksulluk ve Faiz Bütçesi 2004’te de Sırtımızda”, www.sendika.org/belgeler/Aralık2003/ (21.4.2004).

X. Recai Morkoç’un haberi,“Devlet Elini Çekerse, Özel Sektör Bölgeyi terk edecek”, www.zaman.com.tr/ 28.5.2002/ (21.4.2004).;

“Önce Bilerek Kötü Yönet, Türk Telekom’un Yapısını Boz; Sonra Kamu Bu İşi Beceremiyor Diye Yalan Söyle”,

IJ:kinodelia.fisek.com.tr/ (21.4.2004).; H.Ali Yiğit, “EMO 38. Olağan Genel Kurulu Açılış Konuşması”, 8J:dergi.emo.org.tr/

(22.4.2004).

Y. Alaattin Büyükkaya, www.alaattinbuyukkaya.com/meclis/ (21.4.2004).

Z. Ercan Çalı, “Hükümetin H Planı var”, Türkiye Gazetesi-Röportaj 27.3.2003, Cenk Esen, www.ldp.org/ 23.4.2004.; Erdal Sağlam, “Devleti küçültmek ne demek?”, www.hurriyetim.com.tr/5.10.2001/ 21.4.2004.; Oya Berberoğlu, “Haydi Faizi Düşürün Bakalım”, www.aksam.com.tr/8.4.2003/ (22.4.2004).; Kemal Derviş, “Gittiği Yere Kadar Görevimin Başındayım”, www.yenisafak.com.tr/ 7 Ağustos 2002/ 23.4.2004.; Mehmet Ali Birand, “Arjantin’e Benzemek İstemiyorsak..”, www.milliyet.com.tr/25.12.2001/ (22.4.2004).

AA. Tuncer Üney, “Devlet Nasıl Küçülür”, 28.11.2001/www.turk.internet.com./ (13.4.2004).

BB. İşçi-Memur, www.vatan-online.com/3 Aralık 2001/ (22.4.2004).

CC. Mustafa Sönmez, “Savaş Bahanesi ile Seçime Doğru”, www.bianet.org/11.10.2001/ (21.4.2004).

DD. Alpaslan Işıklı, “Küresel Saldırı, Devlet ve Sendikalar”, www.bianet.org/30.4.2001/ (21.4.2004).

EE. Erdinç Ünal, “Unuttunuz mu Beyler, Biz Devleti Küçültmüştük!”, Hekim Forumu, Eylül-Ekim 1999, Cilt:17, Sayı:135, www.istabip.org/ (22.4.2004).

FF. Mustafa Acar, “Müzmin Krizler Toplumun Ekonomi Politiği”, Yeni Türkiye, S: 42, Kasım-Aralık 2001, www.yeniturkiye.com/

(22.4.2004).; Mustafa Taşar, “Turizm Bakanı Sayın Mustafa Taşar’ın Malatya-Arapkir Bağbozumu Festivali’nde Yaptığı Konuşma”, www.mustafatasar.gen.tr/ 8 Eylül 2001/ (23.4.2004).

GG. Vehbi Horasanlı, “Vergi Barışı ve Vergi Tokadı”, www.yeniasya.com.tr/8.4.2003/ (22.4.2004).

HH. Deutsche Welle’nin 3 Ekim tarihli Türkçe internet sayfasında, Tülin Daloğlu imzasıyla Washington çıkışlı olarak yer alan yazıdan, www.byegm.gov.tr/4.10.2001/ (21.4.2004).

İİ. Ertuğrul Özkök, “Üç Dakikalık Bir Konu”, www.hurriyetim.com.tr/15.10.2001,/ (21.4.2004).

JJ. “Küreselleşme ve Avrupa Birliği Sürecinde Türk Kamu Yönetimi” konulu sempozyum, www.tpb.org.tr/semp2002-htm/

21.4.2004.; Mustafa Acar, “Müzmin Krizler Toplumun Ekonomi Politiği”, Yeni Türkiye, S: 42, Kasım-Aralık 2001, www.yeniturkiye.com/ (22.4.2004).;

KK. Önce Bilerek Kötü Yönet, Türk Telekom’un Yapısını Boz; Sonra Kamu Bu İşi Beceremiyor Diye Yalan Söyle”,

IJ:kinodelia.fisek.com.tr/ (21.4.2004)..; Ali Yiğit, Mehmet Soğancı, Abdullah Kahraman, Basın Açıklaması, 4 Mayıs 2001, www.tmmob.org.tr, “Önce Bilerek Kötü Yönet, Türk Telekom’un Yapısını Boz; Sonra ‘Kamu Bu İşi Beceremiyor’ diye Yalan Söyle”, www.antimai.org/ (22.4.2004).;

LL. Mustafa Sönmez, “Sorun Vergi Adaletsizliği”, www.evrensel.net/ 14.10.2002/ (22.4.2004).

MM. Suat İlhan, “AB’ye Giriş Türk Devrimi’nin Sonu Olur”, www.aydinlik.com.tr/ 26.11.2002/ (23.4.2004).

NN. Tarık Şengül, “Yerelleşme ve Emekçiler”, www.evrensel.net/ 2.2.2002 / (22.4.2004).

OO. Selçuk Ertan, “IMF Sonrası”, U4J:hisargazetesi.com/Hisar Gazetesi 9.7.2003/ (22.4.2004).

PP. Recep Bahar, 15.8.2002 www.yenimesaj.com.tr/ (21.4.2004).

QQ. Alpaslan Işıklı, “Küresel Saldırı, Devlet ve Sendikalar”, www.bianet.org/30.4.2001/ (21.4.2004).

RR. “Ne Beklediler? Ne Buldular? Kapitalizm Halklara Nasıl Anlatıldı? Halklar Nasıl Yönlendirildi?” www.kurtulus-online.com/

(22.4.2004).

SS. Enis Berberoğlu, “Enis Berberoğlu: Patrona Açık Davet”, www.hurriyetim.com.tr/ 20 Ağustos 1999 Cuma/ (22.4.2004).

TT. “Devlet Küçülsün mü?”, www.direnis.com/ (23.4.2004).

UU. Tamer Korkmaz, “Sumo Güreşçisine 100 Metre Koşturmak”, AFFOYE5U6IJ:212.154.21.40/ 14.11.2001/ (22.4.2004);

VV. Burhan Özkan, “Kalkınma İktisadına Genel Bir Yaklaşım”, www.turkhishtime.org -Derginin orjinal sayısı 15Aralık-15 Ocak 2004/ 21.4.2004

WW. Mustafa Acar, “Müzmin Krizler Toplumun Ekonomi Politiği”, Yeni Türkiye, S: 42, Kasım-Aralık 2001, www.yeniturkiye.com/

(22.4.2004);

XX. “Küreselleşme ve Avrupa Birliği Sürecinde Türk Kamu Yönetimi” konulu sempozyum, www.tpb.org.tr/semp2002-htm/

(21.4.2004)

YY. “Küreselleşme ve Avrupa Birliği Sürecinde Türk Kamu Yönetimi” konulu sempozyum, www.tpb.org.tr/semp2002-htm/

(21.4.2004); “Birlik ve Beraberlik İçinde”, www.ibb.gov.tr/ (23.4.2004).

ZZ. Mustafa Taşar, “Turizm Bakanı Sayın Mustafa Taşar’ın Malatya-Arapkir Bağbozumu Festivali’nde Yaptığı Konuşma”, www.mustafatasar.gen.tr/ 8 Eylül 2001/ 23.4.2004; Mesut Yılmaz, 4.Olağan Büyük Kongre Açılış Konuşması, www.anap.org.tr/28 Ağustos 1993, (22.4.2004);

AAA. Alpaslan Işıklı, “Küresel Saldırı, Devlet ve Sendikalar”, www.bianet.org/30.4.2001/ (21.4.2004).

A. “Devlet Asli Göreve Dönmelidir”

Devletin küçültülmesini savunanlar; devletin asli görevlerine dönmesini³⁴⁷ ve bu görevlerin; savunma, iç güvenlik, adalet, dış politika,³⁴⁸ ulusal ölçekli büyük projeler,³⁴⁹ eğitim ve sağlık³⁵⁰ olarak sınırlandırılmasını istemektedirler. Tabloda görüldüğü gibi, devletin asli (klasik) görevlerinin ne olması gerektiği üzerinde durulmaktadır. Sosyal devletin görev alanının çok geniş olduğu, bunun da harcamaları arttırdığı ve aynı zamanda özel sektörün gelişmesine engel olduğundan sınırlandırılması gerektiği ve bu bağlamda devletin asli görevleri olarak nitelendirilen; savunma, iç güvenlik ve adalet hizmetlerini devletin sunmasının en iyi görev tanımlaması olacağı ileri sürülmektedir.

Bu tanımlama, liberal teoriye uygun olarak devletin sınırlandırılması kapsamında değerlendirilebilir. Neoliberal teorisyenler arasında tam bir fikir birliğinin olduğunu söylemek güçtür.³⁵¹ Farklı okullar farklı anlayışlar sergilemektedir. Kimileri savunma hizmetlerinin bile özel sektör eliyle görülmesini savunurken, kimileri de toplumun en zayıf kesimlerinin bir takım gereksinimlerinin devlet eliyle karşılanmasının, devletin bu kesimlere transferlerde bulunmasının doğru olacağını söylemektedirler. Ortak noktaları ise, devletin bu hizmetleri bizzat kendisinin sunmaması, kişilere yardım ederek, kendilerinin piyasadan istedikleri hizmet sunucusundan bu hizmetleri satın alabilmeleri şeklindedir.

Bu söyleme karşın teorinin her zaman uygulamayı öncelemediği bir gerçektir.

Türkiye özelinde değerlendirildiğinde, ilerleyen zamanla birlikte, devletin sadece asli görevlerini yerine getirerek başarı sağlayamayacağı ve meşruiyetini devam ettiremeyeceği de anlaşılmıştır. Sosyal devlet kadar olmasa da, ulusal ölçekli büyük

347 Ercan Çalı, “Hükümetin H Planı var”, Türkiye Gazetesi-Röportaj 27.3.2003, Cenk Esen, www.ldp.org/ (23.4.2004).

348 Mesut Yılmaz, 4.Olağan Büyük Kongre Açılış Konuşması, www.anap.org.tr/28 Ağustos 1993, (22.4.2004).

349 “Küreselleşme ve Avrupa Birliği Sürecinde Türk Kamu Yönetimi” konulu sempozyum, www.tpb.org.tr/semp2002-htm/ (21.4.2004).

350 Mustafa Acar, “Müzmin Krizler Toplumun Ekonomi Politiği”, Yeni Türkiye, S: 42, Kasım-Aralık 2001, www.yeniturkiye.com/ 22.4.2004.; Mustafa Taşar, “Turizm Bakanı Sayın Mustafa Taşar’ın Malatya-Arapkir Bağbozumu Festivali’nde Yaptığı Konuşma”, www.mustafatasar.gen.tr/ 8 Eylül 2001/ (23.4.2004).; “Derviş, Ecevit’e Eskişehir’den Yanıt Verdi: ‘Gittiği Yere Kadar Görevdeyim’ ”, www.superonline.com/ 6.8.2002/ (23.4.2004).

351 Çok sayıda liberalizm türleri olduğunu ve bunlar arasında farklılıklardan bahseden kaynak için bkz: Coşkun Can Aktan, Gerçek Liberalizm Nedir?, T Yayınları, 1994.

projeler, eğitim ve sağlık gibi konuların da devletin asli görevleri arasında yer alması tavsiye edilmiştir. Fakat, unutulmaması gereken, devletin bu alandaki görevlerinin yalnızca finansman sağlamakla sınırlı olmasıdır. Bu tür hizmetlerden yararlanamayacak düzeyde olanlara, yardım yapılması esastır. Bu yüzden, eğitim ve sağlık hizmetlerinin sunumunun özelleştirilmesi ve bu alanda yerli ve yabancı özel sektörün rekabet edebileceği bir ortam yaratılması, devletin yalnızca finansman sağlamakla görevli olması istenmektedir. Büyük projelerin emanet usulüyle değil, ihale yöntemiyle gerçekleştirilmesi önerilmektedir.

Devletin görevlerinin sınırlandırılmasıyla harcamaları azaltılmakta, böylece daha az görev ifa edecek olan devletin daha etkin bir şekilde çalışabilmesi amaçlanmaktadır. Devletin, iktisadi ve sosyal alandaki görevleri için yapmış olduğu harcamaların azaltılarak, asli görevlerini daha iyi yapabilmesinin önünün açılacağı ifade edilmektedir. Diğer bir ifadeyle, geniş bir alanda faaliyet gösteren devletin zorlandığı ve başarılı olamadığı düşünülmektedir.

Devletin küçültülmesine karşı olanlar; devletin görev alanının genişletilmesi³⁵² gerektiğini ileri sürmektedirler. Onlara göre problem, devletin yeteri kadar her alanda faaliyet göstermemesidir. Dolayısıyla, toplumun bir takım gereksinimlerinin karşılanamaması sonucu, insanların en temel hizmetlerden bile yararlanamadığı bilinmektedir. Eğer devlet doğrudan üretim, dağıtım ve pazarlama ile uğraşırsa, toplumun gereksinimlerini karşılamakta daha başarılı olabilir. Böylece devletin, bütün bölgelere ve kesimlere daha adil ve eşit hizmet sunması mümkün olabilir.

B. “Kamu Harcamaları Azaltılmalıdır”

Bütçenin küçültülmesi,³⁵³ kamu harcamalarının kısılması,³⁵⁴ sosyal transferlerin azaltılması,³⁵⁵ savunma harcamalarının kısılması³⁵⁶ ve faiz dışı fazla

352 Mümtaz Soysal’ın ETV’de yayınlanan “Düşündükçe”de anlattıklarından özetleyen: Semra Topçu,

“Bağımsız Olmak”, www.ehaber.net/yazarlar/ (21.4.2004).

353 Ertuğrul Özkök, “Üç Dakikalık Bir Konu”, www.hurriyetim.com.tr/15.10.2001, (21.4.2004).

354 “ANAP: Devleti Küçültmeliyiz”, www.ozgurpolitika.com/4.11.2001, (21.4.2004).; “Derviş, Ecevit’e Eskişehir’den Yanıt Verdi: ‘Gittiği Yere Kadar Görevdeyim’ ”, www.superonline.com/

6.8.2002, (23.4.2004).; Mustafa Özyürek, “Bütçe Revizyona Mahkum”, TÜRMOB Başkanı, OiEMJ:212.154.21.40/ 20.10.2001/ (23.4.2004).; Mehmet Ali Birand, “Arjantin’e Benzemek İstemiyorsak..”, www.milliyet.com.tr/25.12.2001, (22.4.2004).

verilmesi³⁵⁷ gibi öneriler, genel olarak harcamaların azaltılmasına yöneliktir. Yine bununla bağlantılı olarak israfın çok fazla olduğu,³⁵⁸ kamu bina yapımına çok fazla kaynak ayrıldığı,³⁵⁹ makam araçlarının sayısının³⁶⁰ ve resmi telefon sayısının azaltılması³⁶¹ gerektiği yönünde tavsiyeler bulunmaktadır. Ücret ve maaşların fazla olduğu, azaltılmasının³⁶² doğru olacağı diğer bir öneridir.

Devletin bütçesi yapmış olduğu harcamaları ve elde etmiş olduğu gelirleri gösterir. Bütçesi vasıtasıyla devlet ekonomik yaşama müdahale eder ve yeniden dağıtımda bulunur. Yani, cari (personel, diğer), yatırım ve transfer harcamaları (faiz ödemeleri, KİT’lere transfer, vergi iadeleri, sosyal güvenlik ve diğer transferler) olmak üzere harcamaları gösterirken, bunların karşılığı olan genel bütçe ve katma bütçe gelirleri toplamını ortaya koymaktadır. Bu harcama kalemleri arasındaki dağılımın nasıl olacağına karar verilmesi, karşılığı olan gelirlerin hangi oranlarda nerelerden temin edileceği, teknik bir iş olmaktan ziyade politik bir karardır. Bu gerçekten hareketle bütçesi küçültülen devlet, daha önce yapmış olduğu bazı harcamaları yapamayacağı için, kamu harcamaları ister istemez azalacaktır. Devletin küçültülmesi politikalarının özellikle sosyal transferlerin azaltılması yönündeki taleplerinden, sosyal güvenlik harcamalarının azaltılması anlaşılmaktadır. Sosyal güvenlik kavramı, sosyal devletin olmazsa olmazlarındandır. Bütçenin küçültülmesi, dolayısıyla sosyal güvenlik harcamalarının azaltılması, doğrudan sosyal devleti tasfiyeye yönelik sonuçlar doğuracaktır.

Türkiye’nin içinde bulunduğu koşullar ve ülke konumu göz önünde bulundurulduğunda ulusal savunmaya dönük harcamaların azaltılmasını teklif etmek, çok akılcı görünmemektedir. Aynı zamanda savunma, bir anlamda ekonomik sistemin garantörüdür.

Devletin asli görevlerini sayarken dış ve iç güvenlik kavramlarından söz edilmişti. Bunların yanına “iktisadi güvenlik” kavramının da eklenmesi gerektiği,

355 Selçuk Ertan, “IMF Sonrası”, U4J:hisargazetesi.com/Hisar Gazetesi 9.7.2003, (22.4.2004).

356 Erdal Sağlam, “Devleti küçültmek ne demek?”, www.hurriyetim.com.tr/5.10.2001, (21.4.2004).

357 “ANAP: Devleti Küçültmeliyiz”, www.ozgurpolitika.com/4.11.2001, (21.4.2004).

358 Vehbi Horasanlı, “Vergi Barışı ve Vergi Tokadı”, www.yeniasya.com.tr/8.4.2003, (22.4.2004).

359 Alaattin Büyükkaya, www.alaattinbuyukkaya.com/meclis/ (21.4.2004).

360 Mehmet Ali Birand, “Arjantin’e Benzemek İstemiyorsak..”, www.milliyet.com.tr/25.12.2001/

(22.4.2004).; “Devlet Halk İçin Vardır Halk Devlet İçin Değil”, www.activefinans.com/activeline/sayi20/devlet.html/ (21.4.2004).; İnan’dan Sok Eden Değerlendirme, 5.9.2000 tarihli Sabah, www.ruki.org./ (22.4.2004).

361 İnan’dan Şok Eden Değerlendirme, 5.9.2000 tarihli Sabah, www.ruki.org./ (22.4.2004).

362 Selçuk Ertan, “IMF Sonrası”, U4J:hisargazetesi.com/Hisar Gazetesi 9.7.2003/ (22.4.2004).

dolayısıyla güvenlik kavramının anlamının genişletilmesinin doğru olacağı düşünülmüştür. Çünkü devletin ekonomiden çekilmesiyle, dış ve iç aktörlere karşı daha korumasız kalan ekonomik yapı her türlü spekülasyona açık hale gelmiştir. Bu tür spekülasyonları yapanların elde etmiş oldukları haksız kazançların, dolayısıyla devlete ve geniş halk kesimlerine maliyeti milyar dolarlarla ifade edilmektedir. Çoğu zaman, iç ve dış güvenlik için yapılan harcamaların çok üzerinde bir bedel ödenmesi söz konusudur. Devletin küçültülmesi politikalarının bir sonucu olarak, ülke ekonomisinde ve toplumsal yaşamda ciddi hasarlar meydana gelmesi nedeniyle, ekonomiden devletin güvenlik sebebini gerekçe göstererek çekilmemesi en doğru yaklaşım olacaktır. Sonuçları itibariyle düşünüldüğünde, devletin ekonomiden çekilmesinin bir güvenlik zafiyetine neden olduğu görülmektedir.

Bu tespitleri destekler nitelikte, devletin sosyal alandan çekilmesi ile oluşan iç güvenlik problemlerinin gerisinde de devletin ekonomiden çekilmesi yatmaktadır.

Açıkçası, devletin doğrudan üretim alanından çekilmesi ve özel sektörün de istihdam yaratmada başarısız olması sonucu işsizliğin artması ve bu reel durumun bireyler üzerinde farklı olumsuzluklar yaratması ile iç güvenliğin sağlanmasının zorluğu ve maliyeti artış göstermiştir. Böylece sosyal devletin ekonomi ve sosyal alandaki harcamalarını kısarak, asli görevlerini daha iyi yerine getirmesi yönündeki politika hedeflerinin rasyonellikten uzak olduğu rahatlıkla söylenebilir.

Türkiye’de faiz dışı fazla verilmesi³⁶³ önerisi, özellikle IMF stand-by düzenlemeleriyle daha bir önem kazanmıştır. “Yüzde 6,5 faiz dışı fazla verilmeli”

sözü son dönem adeta bir tekerleme gibi söylenmektedir. Özellikle gelirlerin artırılmasından ziyade, harcamaların baskı altına alınarak faiz dışı fazla verilmeye çalışılması söz konusu olmaktadır. Yukarıda sözü geçen bütçenin küçültülmesine yönelik girişimler, devletin küçültülmesinin ilk görüntüleri olarak karşımıza çıkmaktadır. Böylece, bütçe bakımından devletin küçültülmesi gerçekleştirilmektedir.

Devletin küçültülmesine karşı olanlar eğitim, sağlık ve yatırım harcamaları azaltılıp³⁶⁴ sosyal transferler kısılırken faiz transferinin sınırlandırılmamasını³⁶⁵ tepki

363 Faiz dışı fazla verilmesi, faiz ödemeleri dışarıda tutulduğunda bütçenin fazla vermesi anlamına gelir. Bu konuda daha fazla bilgi için bkz: Ferhat Aydoğdu, “Faiz Dışı Fazla”, Bütçe Dünyası Dergisi, S: 19, C: 2, 2004, www.butce.org dan ulaşılabilir.

364 KESK, “Yoksulluk ve Faiz Bütçesi 2004’te de Sırtımızda”, www.sendika.org/

belgeler/Aralık2003/ (21.4.2004).

ile karşılamaktadırlar. Bu gerçekçi yaklaşım, öncelikle bütçeyi yapanlara karşı derin bir güvensizliği harekete geçirecektir. Çünkü, toplumun kayda değer bir kısmı yoksulluk sınırının altında yaşarken, faiz ödemelerinin düzenli olarak yapılması, genel olarak devletin meşruiyetinin sorgulanmasına neden olur. Bu, basitçe geçiştirilebilecek bir durum değildir. Vatandaşlar beş yılda bir de olsa, demokratik seçimler çerçevesinde kendi seçtikleri temsilcilerden hesap sormaktadırlar. Büyük oranda vatandaşın iradesine göre sandık şekillenmekte ve egemenliğin kendisinde olduğunu hissettirmektedir. Ama, bütçe harcamalarının azaltılmasına yönelik bu yaklaşım, yeni iktidar yapısı olan “yönetişim” modelini besleyecektir. Toplumun hafızasına yeni iktidar modelinin daha şeffaf ve katılımcı olduğu fikri yerleştirilecektir. Şeffaflık, katılımcılık derken, geniş halk kitleleri beş yılda bir kullandığı yönetime katılım hakkından da mahrum kalacaktır.³⁶⁶ Çünkü, yeniden dağıtım rolünü adil ve eşit biçimde yerine getiremeyen bir devlet, vatandaşların önemli bir kısmını yoksulluk sınırı altında yaşamaya mahkum ettiği gibi, aynı zamanda risk grubu olarak nitelendirilmesine sebep olarak, hak etmedikleri bir pozisyona düşürmektedir.

Devletin küçültülmesine karşı olanların bütçenin baskı altında tutulması, kamu hizmetlerini niteliksizleştirmiş, personel gereksinimini arttırmış, ayrıca yatırımları durma noktasına getirmiştir³⁶⁷ iddiaları, haklı gerekçelere dayanmaktadır.

Bu sebeple, devlet harcamalarının tümüyle kesilmesi yerine, yanlış yerlere yapılan harcamaların azaltılmasını³⁶⁸ savunmaktadırlar. Ayrıca, ücret ve maaşların, söylenenin aksine, düşük olduğu ve artırılması³⁶⁹ gerektiği ifade edilmektedir.

Tablo 6 : İmalat Sanayinde Saatlik Ücret

2002 YILI Saatlik Ücret ($)

Almanya 24,07

365 Mustafa Sönmez, “Savaş Bahanesi ile Seçime Doğru”, www.bianet.org/11.10.2001/ (21.4.2004).

366 Burada seçimlerden vazgeçileceğini söylemiyoruz. İnsanların, birbirlerinden farklı olmayan politikaları uygulan siyasi partilerin varlığından rahatsızlık duyarak, sandık başına gitmeyip depolitize olabilme ihtimallerini dikkate almaktayız.

367 KESK, “Yoksulluk ve Faiz Bütçesi 2004’te de Sırtımızda”, www.sendika.org/

belgeler/Aralık2003/ (21.4.2004).

368 Güngör Uras, “Devlet Büyüsün Devletten Geçinenler Küçülsün”, www.milliyet.com.tr/

14.11.2001/ (22.4.2004).

369 Mustafa Sönmez, “Savaş Bahanesi ile Seçime Doğru”, www.bianet.org/11.10.2001/ (21.4.2004).

ABD 20,32 İngiltere 16,81 Fransa 16,71 Kanada 15,47 İtalya 14,49 İspanya 11,46 TÜRKİYE 3,46 Polonya 2,54 Arjantin 1,75 Rusya 0,65 Çin 0,59 Romanya 0,53

Kaynak: DPT, Uluslar Arası Ekonomik Göstergeler, s. 67

Gelişmiş ülkelerle kıyaslandığında Türkiye’deki ücretler en az 5-6 kat daha düşüktür. Bu farklılık gelişmiş ülkelerin kendi vatandaşlarına, gelişmekte olanlardan daha iyi refah ortamları sağlamalarından kaynaklanmaktadır. Genel olarak gelişmiş ülke işçi sınıfı, gelişmekte olanlara göre daha iyi koşullara sahiptir.

Gelişmiş ülkeler, işçi ücretlerinin yüksek olmasını gerekçe göstererek, yatırımlarını diğer ülkelere kaydırarak küreselleşmenin avantajlarından maksimum yarar elde etmeye çalışsalar da, ar-ge ve teknoloji üreten bölümlerini ve çoğu zaman şirket ana merkezlerini diğer ülkelere taşımamışlardır. Sadece yoğun emek gerektiren ve aşırı çevre kirlenmesine neden olan sektörlerde gelişmekte olan ülkelere yatırım götürmüşler, genellikle gelişmekte olan ülke KOBİ’lerine fason üretim yaptırmak şeklinde politikalarını belirlemişlerdir. Maliyetleri yüksek buldukları durumlarda, siparişlerini başka ülkelere yönlendirebilme esnekliği ile gelişmekte olan ülke KOBİ’lerini zor durumda bırakabilmektedirler. Böylece, bütün ülkelerin üretim politikasını da uluslararası çok uluslu şirketler belirleme gücü elde etmiştir.

C. “Personel Sayısı Azaltılmalıdır”

Belgede TÜRKİYE’DE DEVLETİN KÜÇÜLTÜLMESİ (sayfa 154-174)